Чолгалык

Тарванылат да илыме гаяк чучеш

Мондет гынат, «намиен шогалтат!»

Икмыняр ий ончычак У ий пайрем кечылаште Параньга район Яҥгетсола ялыш миенна ылят, родем-влак ик ешыш шке родышт деке унала пуртышт. Шарнем, пӧрт кӧргышт оласе пачер гай йӧнан да мотор манын палемдышымат, «иктаж-кунам тендан нерген стаьям возаш кӱлеш!» манын, мутланымына годым сӧрымӧ семын каласышым. Но, чыным ойлаш гын, тылеч вара ала-куштат лияш логалме дене тиде мутланымаш мондалтын.

А «кӱшнӧ» монден огытыл, коеш. Шукерте огыл командировкыш тиде ялыш мийышымат, мыйым ик кидмастар пӧръеҥ дене палымым ыштышт. Тудыжо, Эрик Спартакович Данилов, ыштыш-кучышыж дене палдараш мыйым шкеж деке унала наҥгайыш.

Пелашыже, Роза Ивановна, мӧҥгыштак ыле. Уна толмым ужын, тудо ӱстелыш чесым погаш тӱҥале. Шкеже тиде жапыште ужам да шижам: мыйым эре тӱсленрак онча. Пелашыж дене мутланен пытарымеке, ӱстел коклашке шичмеке, ойла: «Мый тендам ала-кушто ужынам?» Эше изишак лиймеке, йодо: «Те икана У ийлан мемнан деке унала толын огыдал ыле?» Тунам гына мый тыште лиймем, возаш кӱлмӧ нерген ойлымем шарналтышым! Теве вет кузе лиеда! Мондет гынат, кӱлеш гын, «намиен шогалтат»!

 

Яра шинчаш огыт йӧрате

Вате-марий Даниловмыт нерген возыдежат огеш лий, очыни. Вет, мутлан, Роза Ивановна 61 ияш да сулен налме канышыште гынат, верысе клуб пелен чумырымо «Ший шымаш» ансамбльыш кумшо ий кугу кумыл дене коштеш.

– Йӱк уло гын, кайыман, – ала мыскара семын палемдыш, ала чынже денак тыге шона, кеч-мо гынат тыге ойлыш. – Мӧҥгыштӧ кас еда мом эре телевизор ончылно шинчаш, йокрокланаш?!

А йӱкшӧ Роза Ивановнан чынжымак яндар. Клубыштышт лийме годым репетицийыштым ончышым гын, мурымыжо пеш сӧралын шоктыш.

 

Кидше чылаланак толеш

А пелашыжым, товатат, шӧртньӧ кидан айдемак манман! Тудо пу гычат, кӱртньӧ гычак мом гына огеш ыште?!

Ончыч верысе «Маяк» колхозышто чоҥымо пашам шуктен. Тудо, мутлан, сӧсна фермым, ялыште колхоз пачерым ыштымаште тыршен.

Озанлык пытымеке, оксам кушто да кузе-гынат ыштен налаш манын, ятыр моло пӧръеҥ семын Москвашке, Москва воктенысе олалашке, Казаньыш

коштын. Эсогыл йӱдвелнат пашам ыштен. Тыге – 1992 ий годсек! Кызыт 63 ияш гынат, эшеат, ийготым ончыде, вес кундемлашке пашам ышташ коштеш!

– Пытаратыш ганаже кодшо шыжым миен тольым. Икмыняр кече ончыч гына адакат ӱжыч. Но кызытеш каяш тореш лийым, – мане.

– Тыгай ийготыштыжо ынде тарванылашыжат нелырак, капат самырык годымсо гай лывырге огыл дыр, – маньым.

– Тудыжо туге да, эре мӧҥгыштӧ гына шинчашат йокрок. А кунам пашам ыштет, тарванылат, вес калыкым ужат да илыме гаяк чучеш, – вашештыш.

Пӧръеҥ вес кундемлаште илыше еҥ-шамычлан веле огыл пӧртым чоҥен коштын, шканжат кугумак нӧлтен.

– Кызыт илыме пӧртда – кумда. А шкеже пелашда дене коктын веле иледа… – чоян йодым.

– Тиде пӧртым 1990-шо ийла тӱҥалтыште ыштыме. Колхоз улмо жапыште илыш саяк ыле. Пашадарым ситышым налме. Сандене эрге-шамыч ала ялыштак илаш кодыт да колхозыштак пашам ышташ тӱҥалыт манын шоненна. Тиде амал денак кокымшо пачашым кеҥежым малаш йӧршӧ вер семын ышташ мутланенна ыле. Но озанлык шаланыш. Кок эрге ден ӱдырна шке ешышт дене вес вере илаш тӱҥальыч. Тыге кокымшо пачаш шукталтдеак кодо. А ындеже огешат кӱл. Улшо вержат когылянна пеш сита, – мане.

Эрик Спартакович тӱрлӧ кундемыште тӱрльым чоҥымаште тыршенат, шуко ужын. Теве ужын коштмыж деч варак кум ий наре ончыч пӧртыштышт чыла вере навесной манме пургыжым ыштен. Шкеже! Чыла вережат тудо моткоч сӧрал, но залыштыже покшеке пӱртӱс сӱретым келыштарымат, тидыже пӧлемлан тунар чот сылне тӱсым пурта!

 

Ужмыжо ӧрыктарен да пашалан кумылаҥден

– Кӱртньӧ гычат тӱрлым тапташ лиймым мый тӱрлӧ вере пашам ыштен коштмаштак ужынам. Ужынам да ӧрынам. «Кузе тыглай кӱртньӧ падыраш гыч тыгай мотор арвержым ышташ лиеш?!» – семынем шоненам. Вара шкемынат тидлан кумылем лектын.

Тыге кӱртньӧ гыч икымше пашажым пӧръеҥ сулен налме канышыш лекмекше гына, кум ий наре ончыч, ыштен ончен.

– Эн ончычак шольым ден коктын шӱгарлаште ачанан, аванан да кованан кийыме верыштым авырен налаш оградкым, печым, ыштышна. Умбакыже шольымат лач тиддеч варак яра жапыштыже кӱртньӧ гыч ӱзгар-шамычым ыштылаш тӱҥале. Тудынат ола воктене кок пачашан шке пӧртшӧ уло да тудым сӧрастараш тырша. Мыйынат тиде сомылым ончыкыжымат шуяш кумылем лекте.

Тылеч вара але марте жап йӧршеш шагал эртен гынат, ты пагытыштат Эрик Спартакович кӱртньӧ гыч мом гына ыштен шуктен огыл?! Эн ончычак тудо мылам пакча мучаш капкажым ончыктыш. Тунам лачак игече пӱтынь февраль тылзылан ик эн йӱштӧ шогыш да кылмен пытенам ыле гынат, ончыч аҥысыр йолгорно дене, вараже келге лумым келын, почешыже мыят портышкемем дене пеш соптыртаташ тӧчышым. Эсогыл чара кид дене фотографийым ыштыльым! Паша тыгай. Кидем йӱштӧ налеш, шонышым! Пиалешем, тыгай азапшак лийын ыш шукто…

Вара угыч уремыш пӧртылна. Ынде урем велым фотографироватлыльым. Ужыда, уста кидмастар мом гына таптен огыл?! Мутлан, кевытыш пурымаште изи капка ӱмбалым сылнештарен. (Тиде кевытым шкештак чоҥеныт. Ончыч тудым шкештак кученыт. А кызыт арендыш пуэныт – авт.) Шашлыкым кӱкташ верым сӧрастарен. Теве изи капка ынде могай моторын коеш?! Эсогыл кеҥежым вӱдым шаваш пайдаланыме ваннымат мландышке тыглай гына пуртен шынден огыл, а мотор узор коклашке вераҥден!

– Тыгай ванныж гыч оккӱл гынат, вӱдым налмет шуэш! – мокталтен палемдышым.

– Туге, вӱдым опташ кумылак лектеш, – пеҥгыдемдыш шкежат.

– А чылажымат кушто ыштен шогылтыда? Посна мастерскойда уло? – йодым.

– Ме колхозын ончычсо гаражшым налынна да тудым мастерской семын келыштараш манын, кугу ремонтым ыштенна. Кызыт кунам иктаж-мом ыштыл шогылташ кумылем лектеш, тушко каем. Ӱзгарым мыняржым налме, мыняржым шке ыштыме.

А эше…

А эше Даниловмыт иктаж 20 ий наре мӱкшым ашнат.

Тыгак Эрик Спартакович колым кучаш йӧрата. Кучашыже воктенысе кумдыкыш, мутлан, плотинашке веле огыл, эсогыл, икмынярын погынен, Килемар районыш шумеш кажне ийын коштыт! Кеч колжым южгунамже чывылан веле пукшат… Но пӧръеҥын ойлымыж почеш, тӱҥжӧ вет кол огыл, а «сам процесс» манмыже да канымыже.

Икманаш, айдеме «кече эрта да йӧра» манме шонымаш дене гына огеш иле гын, шканже пашам эреак муэш. Теве чеверласен кайыме годым Эрик Спартакович лишыл жапыште эше «скандинавский ходьба» дене кошташ тӱҥалаш шонымашыже улмо нерген ойлыш. Тугеже тидымат тудо илышыш пуртак. Пыртат ом кокытелане.

 

Любовь КАМАЛЕТДИНОВА

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий