САМЫРЫК ТУКЫМ

Студент илыш: «Марий Эл мыланна моткоч лишыл лийын»

Тыге маныныт «Юлтехыште» кудымшо гана эртаралтше регион-влак кокласе «Келшымаш кӱвар» калык тӱвыра фестивальыш чумыргышо тӱрлӧ элын ӱдыр-рвезыже-шамыч.

Фестивальыште тӱрлӧ калык гыч лекше студент-влакын ваш келшен, тыныслын илымышт нерген ойырен палемденыт. Йот кундемын самырык тукымжо мемнан дене кузерак ила, мом ышта, могай пашам шукта утларак пален налме шуэш. Тидын нерген мероприятийын «Регионал вуз кумдыклан вес элласе студент-влакын тунем шумышт»  темылан пӧлеклалтше «йыргешке ӱстелыште» палдареныт. 

Марий Элын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министржын алмаштыже Г.Ширяева оҥай да пӱсӧ йодышым тарватен. Тудо кундемыштына вес элысе ӱдыр-рвезе-влакын тунеммышт республиклан лӱдыкшым але пайдам конда манын йодын да залыш погынышо-влаклан шонымыштым луктын каласаш темлен. Республикыште тӱрлӧ калык келшен ила гынат, тӱткылыкым йомдарыман огыл, икте-весе коклаште умылыдымаш ынже лек манын, ончыко ужын мошташ кӱлмӧ нерген каласен.

Вара ПГТУ-што йот элысе студент дене кузе пашам ыштыме да Российыште могай сӱрет улмо дене палдареныт. 2017 ий май гыч Россий образований системын экспорт вийжым вияҥдыме приоритетный национальный проект илышыш шыҥдаралтеш. Тиде проект дене элнан Образований да науко министерствыже веле огыл, тыгак моло ведомство-шамычат пашам ыштат. 2025 ий марте Российысе тунемме верлаште йот элысе студент-влакын чотышт тӱҥалтыш этап дене таҥастарымаште кум пачаш кушшаш. Тиде Российлан ятыр шийвундым кондышаш.

Элыштына 2015 ийлан студент-влакын чотышт 5 миллионат пеле лийын. А кызыт Российыште студентын чотшо чумыр налмаште ныл миллионат 600 тӱжемыш шуэш. Шымлымаш ончыктен, 2024 ий марте студент-шамычын чотышт эшеат иземын кертеш. Поснак элыштына шочын-кушшо-влак ӱдыр-рвезе-влак шагалрак лийыт. 2017 ийыште йот эл гыч толшо студент-влакын чотышт  чумыр налмаште  5,2 процентым айлен гын, приоритетный проект дене келшышын, 2025 ий марте тиде чот 18 процент марте кушшаш. Каласыман, мемнан деке Китай да Индий гыч шукын тунемаш толмым вучат, но пытартыш жапыште Азийысе элла гыч  тиде чот изем толеш, а теве Африка гыч мемнан деке кумылынрак толыт.

Йот элысе студент-влакын тунеммыштлан кӧра  2014-2017 ийлаште эн кугу парышым Рӱдо федеральный округ налын.  Тушко Москва пура. Юл кундем федерал округ кумшо верым айла.

Республикыштына икмыняр эл гыч студент-влак тунемыт. Казахстан гыч эн шагалын улыт.  Узбекистан, Таджикистан, Туркменистан гычтолшо-влакын чотышт эн кугу. Китай гыч ӱдыр-рвезе-влакат кундемнан вузшым шуэн ойырат.  Нуным утларакшым Сибирьысе кӱшыл тунемме заведенийлаште ужаш лиеш. Российын вузлаштыже шукыж годым СНГ элла гыч  студент-шамыч тунемыт.

Палемдыман, элыштына йот элысе заочник-влакын чотышт иземеш, а очникын шукемеш. Тыгак бюджет ден оксала тунемше-влакын чотышт эркын тӧремын толеш. Ӱмаште Российысе вузлаште бюджет верыште  60 процент тунемын гын, контракт почеш  – 40 процент.

Вес элла гыч самырык тукым утларакшым медицине дене кылдалтше специальностьым ойыра. ПГТУ-што тунемше  йот элысе ӱдыр-рвезе-шамыч инженер да технике профессийым ойырен налыт. «Юлтехыште» СНГ-н  чыла  элже гыч (Балтий элла деч молыжо) ӱдыр-рвезе тунемын.  Чылаже тиде вузышто 28 эл гыч ӱдыр-рвезе шинчымашым поген.

А теве Конго гыч Кристоферын каласкалымыжым колышташ путырак оҥай ыле. Тудо ПГТУ-што экономике факультетыште икымше курсышто тунемеш. Рвезе кушташ йӧрата. Кристоферлан Российыште тунемаш моткоч келша. Йошкар-Ола нерген тудо йолташыж деч пален налын (тудо «Юлтехыште» тунемын). Мо оҥайже, рвезе рушла йӧршын кутырен огыл, тудым ПГТУ-што гына тунемаш тӱҥалын. Кӱчык жапыште тудлан тиде йот йылме «сеҥалтын». Кызыт рвезе рушла удан огыл мутлана. Экономистын специальностьшым ачажлан кӧра ойырен налын. Тудыжо банкыште пашам ышта.

Марий Элыште ӱмбакем шӧрын ончымым ик ганат шижын омыл. Мый денем чылан порын койыт, шыргыжал пелештен рвезе.

Вара мутым Марий кугыжаныш университетын пашаеҥже-влак налыныт. МарГУ-што тунемше  йот элысе студент-влакын чотышт кажне ийын шукем толеш. 2014-2015 тунемме ийыште 123 ӱдыр-рвезе тунемын, тений 1437 еҥ шинчымашым пога. Тушеч 83 процент оксала тунемеш. Тидыже вузлан 2016 ийыште 45 миллион теҥге парышым конден гын, 2017 ийыште  тиде кугыт 104 миллион теҥге марте кушкын. МарГУ Китайысе Америкысе,Австралийысе вузла дене «ӱчаша». Вес семын каласаш гын, йот элын студентше-шамыч республикнан опорный вузшым кумылын ойырат.

Марий кугыжаныш университетын магистратурыштыжо тунемше Любовь Сушенцова нунын дене кылым ыштыме шотышто каласкален. Тудо Марий Элыште шочын-кушшо самырык тукымын вес эл гыч толшо-влак дене сайын, порын мутланымыжым палемден. Тыгак республикыштына тӱрлӧ элын ӱдыр-рвезыже улмо пайдам гына конда манын каласен. Тиде нунын тӱвыраштым, йӱлаштым лишкырак пален налаш полша.  Тыгак ӱдыр вес элласе студент-влакын Россий кумдыклан тунем шумышт темылан диссертацийым сера. Садлан тудлан тӱрлӧ калыкын еҥже дене ваш ужын мутланыме моткоч шерге.

А теве республикысе ссузлаште йот эл гыч шагалын тунемыт. Тачысе жаплан Марий Элын кыдалаш профессиональный образованийым пуышо тӧнежлаште Украина, Азербайджан, Польша, Таджикистан гыч  ӱдыр-рвезе тунемыт. Чылаже 32 еҥ. 

Телевӱдышӧ Алёна Легчилова «Люди мира» проект дене палдарен. Тиде паша «Россия К» телеканалыште ончыкталтын. Тушто республикнан вузлаштыже йот элла гыч тунемше ӱдыр-рвезе-влак нерген каласкаленыт. Тыгак нуным кундемнан тӱвыраже да йӱлаж дене лишкырак палымым ыштеныт. Кажнылан войзалташ моткоч келшен да нуно ты пашаш уло кумылын ушненыт.

Марий тӱвыра рӱдерын директоржо Наталья Пушкина  вуйлатыме тӧнежшын йот элысе студент дене пашам ыштыме дене кылдалтше проектше-шамыч дене палдарен. Ик эн кугу да ойыртемалтше паша – «Лингватерриторий» фестиваль. Тений тушто 27 йылме нерген пален налаш йӧн лийын. Марий Эл радио дене йоҥгышо «Радио-кафе» передаче республикыште илыше тӱрлӧ калык дене палымым ышта. Тыгак «Калыксий» фестивальыште Марий Элыште илыше калык-влакын национальный кочкышыштым тамлаш, тӱвырашт дене палыме лияш йӧн уло. Палемдыман, кажне мероприятийыш, проектыш тӱрлӧ элын студент-шамычат ушнат. Этножурнилистике школыштат калыкын-влакын тӱвырашт, йӱлашт дене пашам ыштена.  Татар тӱвыра рӱдер исламым кучышо-влакым шке йырже чумыра. Нуно Марий Элысе мечетьлашке коштыт.

«Келшымаш кӱвар» фестиваль ПГТУ-н ик эн поро йӱлашкыже савырнен. Ынде тудо регион кокласе сыным налын, а ончыкыжым тудым  Марий Элын районлаштыжат эртараш шонат.

Лидия ШАБДАРОВА.
М.Скобелевын фотожо.

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий