Пашам ончен, еҥым аклат, сурт-оралтым ончен – озам. Пашажат ушнен толеш, сурт-оралтыжат мотор да ару – тугеже ешыштыжат чыла сай. Тӱшка озанлыкыште – бригадым вуйлатыше, еш бизнесыште – предприниматель, ял илышыште – старосто. Теве могай тиде еҥ.
— Ӱмырем мучко колхозышто пашам ыштем. Ончыч, политехым (кызыт «Юлтех») тунем пытарыде, армийыш кайышым. Вара, служитлен толмеке, Марий Турек СПТУ-што (кызыт ялозанлык механизаций техникум) ветеринарлан тунем лектым. Умбакыже тунемаш колтынешт ыле, но ешаҥ шуктымем кучыш. Кум ий «Восход» озанлыкын Лоп фермыштыже ветсанитарлан ыштышым, да вигак бригаде вуйлатышылан шогалтышт. Ынде 22 ий ты пашам шуктем, но бригаде вуйлатыше семын веле огыл, ферме да склад вуйлатыше семынат. Колхозышто калык шагалемеш. Ышташ тӱҥалмекем, бригадыште 120 еҥ ыле, кызыт 30 утла кодын. Ныл бригаде ыле, кызыт – кокыт. Курал-ӱдымӧ кумдыкат палынак туртын… Но, нелылыкым ончыде, колхозна ила, пашам ышта – тидыжак тӱҥжӧ, — каласыш Ф.Г.Прохоров.
Ме тудын дене пасу тӱрыштӧ вашлийна. Шке тракторжо почеш мӧҥгыжӧ кудал толна. Ончыч кевытшым, вара ваштарешак сурт-оралтыжым ужын вигак ала-могай кугешныме кумыл шочо. «Вот тиде чынжымак оза!» — семынем шоналтышым. Суртышкыжо пурымеке, Феликс Гурьянович мане:
— Тыште ончыч пасу тӱр ыле – пӧрт чоҥаш верым пуышт. А ме ваштарешак ача-аван пӧртыштӧ иленна. Сурт-оралтым кужун, иктаж вич-куд ий, нӧлтышна – монча гыч тӱҥална, вара вӱтам ыштышна, пӧртым чоҥышна. Стройматериал кодо да, пелашем Любовь Борисовнан темлымыж почеш акаже Роза Борисовна дене кутырышна: «Айда, ваштарешак кевытым чоҥена. Разрешенийым налам, мо кӱлешым ыштем. Тый лачак предприниматель сомылым шке ӱмбакет нал». Тудо келшыш. Куд ий ыштыш. Но вара… чарныш. Адакат пелашем дене шонаш пижна: «Мом ышташ? Вет яра шинчыкташ ок лий – ялыште кевыт кӱлеш». А тудо кумшо йочам ыштен веле ыле. Сандене вес акажын Оля ӱдыржым торгаяш йодна. А предприниматель пашам шке ӱмбакем нальым. Ынде кумшо ий эше ты сомылым шуктем.
Сурт-оралтым, вара кевытым чоҥаш, мутат уке, кугу роскот ышталтын. Йӧра, ял илемыште корным эрыкташ полшен шогымыжым шотыш налын, тудлан «Ял кундемым пеҥгыдын вияҥдымаш» программе почеш субсидийым ойыреныт. Лач ты окса дене Феликс Гурьянович газ плитам, газ котёлым да молымат налын. Но роскотын кугу ужашыже кредит кӱшеш петыралтын. Тудыжым эше кызытат пӧртылта.
— Памашъялыштына улыжат 41 сурт шотлалтеш. Сандене кевытнан торгайыме оборотшат кугу огыл. Но ме кугу парышым налме нерген шоненжат огынал. Ял калыклан кӱлеш да гына кучена. Вет тыште тылетла вес кевытше укеат. А калыкын доходшо изи – пашадар гыч пашадар, пенсий гыч пенсий марте пыкше ситарат. Пашадаржымат жапыштыже огыт пу, сандене сатум арымеш монь колтена. Кеч тыге нунылан полшена, — чонжым почо предприниматель.
А шкешт эре ик верыште, Любовь Борисовна Арбор тӱвыра пӧртыштӧ, Феликс Гурьянович «Восход» озанлыкыште, ыштат гынат, окса толмым вучен шинчаш тунемын огытыл, ешартыш йӧным кычалыт. Мӧҥгыштышт шагал огыл вольыкым да сурткайыкым – вич ушкалым, латкок шорыкым, икмыняр чыве ден индюкым – ашнат. Ныл шагат эрдене кынелын, вольык сомылым тӧрлат, кӱтӱш колтат, сурткайыкым, вара йочам пукшат. Кугурак шочшыштым школыш колтат, изиракшым йочасадыш намиен кодат да пашаш каят.
Кум эргышт уло. Кугуракше, Владислав, Йошкар-Олаште пушеҥгым обрабатыватлыше предприятийыште цех начальниклан ышта. Кыдалашыже, Данил, Карлыган школышто тунемеш. Изиракше, Арслан, Арбор йочасадыш коштеш. Изиракшылан марий лӱмым пуэныт да кевытыштымат тыгак лӱмденыт. Марий чонан улыт, марий йӱлам шуктен илат. Адакше еш оза ялысе старосто семынат шуко порым ышта. Пашаштышт Юмо йӧным ышта гын — порылыкыштлан кӧрак.
Юрий Исаков.
Снимкылаште: вуйлатыше, амалкалче Ф.Прохоров; Прохоровмытын сурт оралтышт да кевытышт.
Авторын фотожо.
