КРАЕВЕДЕНИЙ

Ондакысе жапыш пӧртылтышӧ вер

У Торъял районысо Элембай селаште почмо Шӱкшан онар заставе нерген газет страницыштына ик гана веле огыл возенна. Пытартыш гана тыште кодшо ийын шошым лийынна ыле. Но тулеч вара идалык утла жап эртен. Ты пагытыште тушто садак мо гынат ышталтын, могай гынат вашталтыш лийын, шонен, уэш ончал савырнаш кумылна лекте.

 

Кумылым савыра, пураш тарата

Вашталтыш-влак улыт. Заставе деке толын шумеке, эн ончычак капка шинчалан перна. Тудын меҥгылажым ош тӱсыш чиялтыме, таптыме кӱртньӧ печым вераҥдыме да тунар сӧралын коеш! (6441) Ӱмаште тудо лийын огыл. Тунам тыште яра вер веле лийын да ыштышаш улыт манын гына каласышт.

А вара шинча шкежак черке оралтыш кусна. Тудымат ош да ошалге-ужаргырак тӱсыш уэмден чиялтымат, арун да моторынак коеш. (6543) Пурен, кӧргыжымат ончал лекташ ӱжеш. Пиалеш, мемнан тыгай йӧнна лие. Тыге икмыняр ий ончычсо  шонымашем шукталте: Элембай черкым ужым. Тыгайышкыже кажне кечын коштмет шуэш, товатат – чылажымат тунар келшышын ыштыме…

 

Тора корным огыт ончо

Умбакыже корнына «Крепость» манме оралтыш шуйналте. Туштат  вашталтыш-влак лийме рашак койо.

Тыште тыршыше-влак У Торъялысе краеведений тоштер дене пырля «Историй урок – Шӱкшан онар заставыште» проектым возеныт да кызыт илышыш шыҥдарат. Пиалеш, кызыт марте тӱрлӧ доспех манмым, ондакысе жапысе гай вургемым, кольчугым, молым ятырак ямдылен шуктеныт.   (6493 але 6494 але 6495 але 6498) Икшыве-шамычлан чыла тидым чиен ончаш путырак келша, очыни. А кӧ, чиен але кидышкыже кучен, лупшкедылаш – кредалаш да аралалташ – ­тӧчен онча гын, товатат, телевизор дене ужмо иктаж фильмым шарналта да ожнысо жапыш пӧртылмыжла чучеш. Мый, мутлан, кольчуган шлемым веле упшал ончышым гынат, чонем тыгай шижмаш тунар чот авалтыш! Но тыгай дене чын тушман дене кредалаш – каласаш веле куштылго. Вет упшалмеке, тарванылашыжак неле! Могай тушто кредалаш! Ожно кузе кертыныт гын? Арам огыл пеш таза лийыныт…

Сандене чыла тидыже икшыве-влаклан ончыкташ да каласкалаш моткочак кӱлешан. А йоча-шамычше, тӱҥ шотышто тунемше-влак, заставыш шукын да чӱчкыдын толедат. Адакшым У Торъял районысо школла гыч веле огыл, тора корным ончыде, Морко, Волжский, эсогыл Курыкмарий районла, Йошкар-Ола  гычат тунемше-влак лийыныт. Нуным Сергий ача (Сергей Бажанов) вашлиеш да эн ончычак тӱрлӧ туштым тушта, историйым палымыштым терга. Вара икшыве-влаклан экскурсий эртаралтеш.

Тиде оралтын кокымшо пачашыштыже верланыше «Славянская  письменность» пӧлемыштат кугу вашталтыш лиймым ужна. Кодшо гана толмына годым тудо пустарак ыле. А кызыт пырдыжлашке Кириллице алфавит плакатым, икмыняр элын тисте образецшым вераҥдыме, ой-савыртышым возен сакыме. (6506)  А Сергий ача тушто писменность дене мастер-классым эртара да йоча-шамычым ондакысе буква-влакым возаш туныкта, тудын нерген каласкала. Тыгак руш ола-крепость-влак денат палдара, Илья Муромец, Архангел Михаил, Дмитрий Донской, Александр Невский… – икманаш, тале да ойыртемалтше еҥ-влакым, богатырь-влакым шарналташ тарата да нунын нерген каласкала.   

Пелашыже, Татьяна матушка, тыгак икшыве-шамычым мастер-классыш чумыра. Теве, мутлан, тудо шукерте огыл ончыч поснак чот йӧратыме пушто нерген каласкалымыж да чылан пырля тудын гыч печеньым ыштымышт, вара пырляк сийлалтын чайым йӱмышт нерген ойлыш.   

Тиде «Крепость» оралтыштак тоштерым почаш шонымо палдырныш: эркын-эркын ондакысе ӱзгар ден арвер-влакым погаш тӱҥалыныт. Тидыжым ме ик лукышто шогышо куымо станокым ужын умылышна. (6485)

А экскурсийыш толшо икшыве-влак нерген умбакыже ойлаш гын, каласкалымаш, мастер-класс-влак деч вара нуным тӱжвалне, «Крепость» шеҥгелне, кудывечыште, тӱрлӧ модыш дене модыктат. Тӱҥ шотышто – ондакысе гай дене. Тидланже заставе кумдыкышто кевытыште налме огыл, а мо уло гыч шке кид дене ыштыме могай-гына сооружений манме уке?! (6492, 6507)  

(Умбакыже лиеш.)

Любовь Камалетдинова

М.Скобелевын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий