Шернур район Чисола ялыште илыше тиде шоҥгыеҥ деке каяш лекме годым тудын ятыр ийготым погымыжым паленам, но суртышкыжо пурен шогалмеке да тудын пӧрт коклаште, вольыкым ончымаште шогылтмыжым ужмеке, тынар ияш манын ӱшаныме шуын огыл. Варва бобо (ялыште тудым чылан тыге маныт) моткоч чулым, кумылзак, мутланаш йӧратыше еҥ улмаш. Июнь мучаште тудо 80 ияш лӱмгечыжым палемден, сандене «Марий Эл» газет редакций лӱм дене тудым шокшын саламлена, ласка шоҥгылыкым, пеҥгыде тазалыкым да кугу пиалым тыланена.
— Илышем орлыкан лийын, ятыр нелылыкым чыташ пернен. Шкеже кугун тунемше омыл: Чисола школышто ныл классым, Кукнур школышто визымше классым тунем пытаренам. Тетла тунемаш жапем лийын огыл — пашам ышташ кӱлын, — мутланымынам тӱҥале Варвара Тойметова.
Варва ковай изинек кугурак изажын Александр эргыжым шольыж семын ончен. Изаже Кугу Отечественный сар жапыште Псков областьыште вуйжым пыштен.
— Сар тӱҥалтыште ныл ияш лийынам. Туге гынат сурт коклаште садак шогылтынам, азам онченам. Тудо жапыште кочкаш томам ыле. Пӧрт йӱштӧ, чияш уке. Ушкалым вӱден наҥгаеныт, каза гына кодын. Ачам апшат ыле, но тудынат ӱзгаржым шупшын налыныт. Кодшыжым авам Конаково марте каен ужален. Шарнем, шинчална уке ыле. Авам шинчалым оптымо вочкым руэн да пугомыляжым шӱрышкӧ оптен. Тыге лемже тунар шере лийын огыл. Эх, чыла тидым шарналтет да.., — шинчалукшым ӱштылын каласкала шоҥгыеҥ.
Кугу Отечественный сар деч варат илышышт неле ийын. Варвара Васильевналан кӱчен кошташат логалын. А 15 ийым темымекыже, тудлан имньым кучыктен пуэныт.
— Имньым кычкен моштен омыл. Тидлан лӱмын туныктенат огытыл. Еҥ-влакыным ончен, эркын-эркын тунемынам. Имне дене куралашат, шӱрашат логалын. Пырчылан эсогыл Кужэҥер район Токтайбеляк марте коштмо, шошо велеш кӱм, тыгак Салтакялысе апшаткудыш шӱйымат шупшыктенна. Мемнан коклаште 10-12 ияш ӱдыр-влакат лийыныт, — шарналта В.Тойметова.
Варва кова пелашыж дене вич икшывым ончен куштеныт. Славик эргыже чоҥышо, экономист, бухгалтер специальность-влакым налын. Алевтина ӱдыржӧ ятыр ий Лари (Эшполдино) школышто математикым туныктен. Игорьжо военный, полковник званий марте кушкын. Ирина ӱдыржӧ пӱйым эмлыше. Ешышкышт ты профессий «шыҥен» манын каласаш лиеш. Александр шольыжат, шешкыжат стоматолог улыт.
Варвара Васильевнам уныкаже-шамычат куандарат. Теве Ирина ӱдыржын эргыже Германийыште тунемеш гын, ӱдыр уныкаже — Москваште. Моло уныкажат коваштым огыт мондо, кажне пайремлан толын каят, шоҥгыеҥлан чон шокшыштым, йӧратымашыштым пӧлеклат.
— Икшывем-влаклан шуко мом чыташ логалын. Пӧртна изи ыле, Славик эргым дене куымо стан ӱмбалнат малаш пернен. Пӱкеным шындемат, возына ыле. Тыге илаш Юмо ынже пӱрӧ. Ик жап гыч вес суртым нӧлташ тӱҥална. Тидланже ушкалым, ӱшкыжым ужалаш логале. Колхозышто доярке лийынам, ӱшкыжым, презым, сӧснам ончымаштат тыршенам. Пелашем механизатор лийын, фермыште операторлан, кочегарлан ыштен, — мут ярымжым умбаке шуя илалше еҥ.
Кенета пӧрт пырдыжыште кечыше радына шинчашкем перныш. Тушеч ӱмбакем самырык ӱдыр ончен. Векат, тиде Варва бобо, шоналтышым семынем, тыгодым «Кӧ тиде сӱретшым шочыктен»» манын йодде шым чыте.
— Элыксан шольым сӱретлен. Тудо школышто тунеммыж годымак ты пашалан шӱмаҥын. Урок деч вара мӧҥгыштӧ керосин лампын тулжо дене стенгазетым, лозунгым сӱретла ыле.Умбакыже ты пашалан профессионально тунемын огыл, но радынаже-влакым Кукнур школыштат ужаш лиеш, — вашештыш кова.
Ӱдырамаш «Марий Эл» газетым шукертак лудеш, марий телевиденийым онча, марий радиом колыштеш. Тыге чонжо кана. Тыгодым шоҥгыеҥ сурт коклаштат пашам ышта. Тачат тудо шорыкым, казам ашна.
— Изинек неле пашам ыштенам гынат, тазалыклан вуйым шиймаш уке. Очыни, Юмылан ӱшанымем полша. Миклай эргымланат тау. Тудо пеленем ила, шоҥгылыкем куштылемда, сурт кокласе пашаште полша. Тыгак мый нигӧланат осалым шонен, ыштен омыл, сандене яндар чонан, таза капкылан улам. Икшывем, уныкам-шамычат сенымашышт дене куандарат. Юмылан тау, мыйын семын орлыкым ужын огыт иле. Кажне кечын нунылан тазалыкым да пиалым йодам, — мане В.Тойметова.
Л.ШАБДАРОВА.
Авторын фотожо.
