Марий рӱдолаштына ХI Марий калык погын эртен кайыш. Тудо кум кече шуйныш манашат лиеш. Юмылан тау, ты гана ты кугу мероприятийым эртараш шучко черат мешаен ыш керт. Марий Эл Правительствына тидлан чыла ыштен. Россий Роспотребнадзорын тудым кузе эртараш темлыме чыла йодмыжым шукташак тыршыме. Тиде амал денак кажне делегат тестым эртен, Йошкар-Олаш толын. Организатор-влакат чыла профилактике мерым шуктеныт.
Ожсыгечын
Регион вуйлатыше Александр Евстифеев Погыныш чумыргышо марий калыкнан ончылъеҥже-шамычлан шенжын саламлымашыжым колтен. А форум тӱҥалме ожсыгечынже тудо республикысе делегат-влак дене вашлийын. А.Евстифеев ты кугу форумым марий калыкнан этнокультурный поянлыкышым вияҥдаш да пойдараш полшышо ориентир семын ончыктен. Кызыт республикна шкенжын 100 ияш лӱмгечыжым палемдаш ямдылалтеш. Тиде амал денак исторический объект-влак уэмден олмыкталтыт. Районласе тӱвыра илышымат правительстве эскера, вет лач ялыште марий илыш-йӱла аралалалтеш. «Культура» национальный проектлан кӧра 5 ял клуб олмыкталтын. Сай вашталтыш-влак образований, медицине, илыме-коммунальный озанлык, корным чоҥымо сферыштат улыт. Республикыште илыше тӱрлӧ национальностян калык-влак коклаштат кыл сай. Регион вуйлатыше йылме политикым сайын виктарымым, марий йылмым тунемме книга-влакым лукташ финансированийым кугемден толмым палемден.
Вашлиймашын кокымшо ужашыштыже А.Евстифеев делегат-влаклан Погынышто сай паша лектышым тыланен да ятыр еҥжылан Марий Элын кугыжаныш наградыжым кучыктен. Мутлан, Параньга муниципальный район вуйлатыше Любовь Михеева «За заслуги перед Марий Эл» кокымшо степенян орден дене, Оньыжа Эдуард Александров, Мер Каҥашын вуйвержын еҥже Надежда Алатайкина, М.Шкетан лӱмеш кугыжаныш марий драме театрын художественный вуйлатышыже Василий Пектеев «За заслуги перед Марий Эл» орденын медальже дене палемдалтыныт. Лӱмлӧ тӱрызӧ Ираида Степанова ден кидмастар Виталий Кудрявцевлан «Марий Эл Республикысе традиционный художественный промысел ден ремеслон калык мастарже», Советский районысо Ӱшнур школ директор Валерий Галкинлан, Волжский районысо Карай школ директор Любовь Сергеевалан «Марий Эл Республикын калык туныктыштыжо» чап лӱмым пуэн. «Марий Элысе тӱвыран сулло пашаеҥже» лӱмым
республикысе Марий тӱвыра рӱдер вуйлатыше Наталья Пушкина ден ты рӱдерынак пашаеҥже Раисия Николаева налыныт. Национальный президент школ-интернат директор Лидия Иксанова «Марий Эл Республикысе образованийын сулло пашаеҥже» лӱм дене палемдалтын. А теве Шернур районысо «Марий кумалтыш» общиным вуйлатыше Вячеслав Мамаевлан регион вуйлатыше шкенжын Тауштымашыжым кучыктен. Туштак А.Евстифеев М.Шкетан лӱмеш кугыжаныш драме театрын, Марий самырык театрын вуйлатышыже-влаклан у авторанспорт деч сравочым пуэн.
Марий калык погын эртыме жапыште шуко чолга еҥ тӱрлӧ кӱкшытан кугыжаныш награде дене палемдалтын. Куанен палемдена, «Марий Эл» газет редакцийын кок пашаеҥжылан: директорна Александр Абдуловлан «За заслуги перед Марий Эл» кокымшо степенян орденым, тудын алмаштышыже Светлана Пехметовалан Марий Эллан 100 ий темме лумеш «Калык верч тыршымаш» Петров Иван Петрович (1893-1938) шарнымаш медальым кучыктеныт. Марий облисполкомын икымше председательже Иван Петров лӱмеш медальым. республикысе кугыжаныш наградым налыныт
«Мӧҥгыш толмыла чучеш»
Погыныш Российысе тӱшкан илыме 19 кундем, лишыл йот эл гыч чылаже 392 делегат погыныш толшаш ыле. Но тӱрлӧ амаллан кӧра 53 еҥ толын огыл. Эшежым пел ий жапыште кок делегатын ӱмыржо лугыч лийын.
Ныл ийлан ик гана эртаралтше тыгай форумыш делегат-влак уло кумылын толыт. Поснак вес кундемысе марий-влак дене мутланыме годым тидыже шижалтын. «Мӧҥгыш толмыла чучеш», – каласыш Тюмень гыч делегат Людмила Муфтахова. Тусо марий-влак деч шкетын лийын. Чолга ӱдырамаш ятыр ий йӱдвелне ила, тусо «Лӱҥгалтыш» ансамбльыш коштеш, почеламутымат серкала, коллектив тудын шомакшылан муро-влакымат келыштара.
Ынде ятыр ий Севастопольышто илыше, У Торъял районын шочшыжо Роза Садовина денат палыме лийым. Тудо тусо марий-влакын автномийыштым вуйлатышын алмаштышыже. Киров, Угарман, Урал, Пермь велым толшо делегат-влакат Йошкар-Олаш толмыштлан моткоч куаненыт. Южышт Йошкар-Олаште икымше гана лийыныт, марий рӱдолан сымыстарыше сынжым, тушто илыше-влакын порылыкыштым палемденыт.
Ӧрдыж кундемла гыч толшо делегат-влак дене мутланымаште шукышт деч ик шонымашым колаш логале: нуно Марий Элыште илыше марий-влак деке лишкырак лийнешт, кылым утларак пеҥгыдемдынешт, санденак ты шотышто Погынышто темлымашыштат ятыр лийын. Мутлан, Карелийысе марий-влакын делегатше Михаил Асессоров регионлаште илыше марий мер пашаеҥ-влаклан кеч идалыклан ик гана да семинарым эртараш темлыш. Виче велым толшо Александр Макаровын марий-влакым кеч-могай пашам пырля ышташ ӱжмыжат шерге ыле.
Чынжымак, Погынышто тӱрлӧ сынан, но марий вургемым чийыше шкенан родо-тукымнам вашлияш да мутланаш куанле лийын. Чыла вере пайрем кумыл шижалтын. А южышт, мутлан, Киров вел гыч толшо А.Курочкина умшам петырыме маскыжымат эсогыл марий тӱраным ыштен ямдылен.
М.Шкетан лӱмеш театрын кокымшо пачашыштыже вераҥдыме фотозонат эре еҥ-влак дене темше лийын. Кажныже шарнымашеш кодшо фотом ышташ тыршен.
Погын радам
Марий калык погынышто делегат-влак эртыше ныл ийыште калыкнан йылымыжым, тӱвыражым, йӱлажым арален кодымо йодыш шотышто мо ышталтмым иктешленыт да ончыкылан паша радамым рашемденыт. Икымше кечынже Мер Каҥаш вуйверын пленумжо эртен. Вес кечын пленарный заседаний деч посна вич секций пашам ыштен: «Марий йӱла», «Калыкын ончыкылыкшо», «Мер илыш», «Ял ден ола», «Еш, шинчымаш, шочмо йылме». Кажныштыже пеш пӱсӧ мутланымаш каен. Но нунын нерген вес номерыште кумданрак каласкалена.
Ковидлан кӧра Погыныш уна-влакымат шагалрак ӱжыныт, Россий Правительствын еҥже-шамычат лийыныт. Пошкудо регионласе вуйлатыше-влакын саламлымашышт ятыр пурен…
Молгунамсе семынак Погын почылтмо годым онаеҥ-влакын сугыньлымо мутышт йоҥгалтын. Оньыжа Эдуард Александров Мер Каҥашын ныл ияш пашажым иктешлен. Делегат-влак тудын пашажым сайлан шотленыт. Таклан огыл поснак вес кундемлаште илыше марий-влак нунын дене кылым пеҥгыдемдымылан, полшен шогымылан оньжалан тауштеныт,,. Тыште чынжат уло: эртыше ныл ийыште Мер Каҥаш вуйлатыше-влак ятыр регионышто шкештат лийыныт, верыш лектын коштмо пленумымат эртареныт. Вес тӱҥ докладым, Марий Элын 100 ияш кугыжаныш корныж нерген Марий кугыжаныш университет пеленсе Калыкле тӱвыра да тӱвыра кокласе кыл институтын директоржо Родион Чузаев ыштен. А кечывал деч вара делегат-влак секцийлаш кусненыт.
Кумшо кечын пленарный заседаний шке пашажым шуен. Тушто тыгак шуко саламлымаш, темлымаш йоҥген. Тыгак Мер Каҥашын Уставшын вашталтыме проектшым пеҥгыдемденыт, секцийлаште каҥашыме йодышла дене Погынын резолюцийышкыже пуртышашлык темлымаш-влакым иктешленыт.
У Оньыжа – кӧ тудо?
Делегат-влак ончыкылык ныл ийлан у Оньыжам сайленыт. Ты гана кок кандидатур гына лийын. Иктыжым — Эдуард Александровым — Мер Каҥаш темлен гын, весыже — Одо марий-влакын представительже Анатолий Радыгин — шкенжым шке луктын. Каҥашымеке, Оньыжылан шуко йӱк дене республикысе Мер-политик рӱдер вуйлатыше Эдуард Александровым сайленыт. Ныл ий ончыч тудым сайлыме годым южиктыже тудо самырыкрак манын шылталеныт
гынат, кызыт Оньыжан пеҥгыдылыкше да шке шонмашыжым арален налын моштымыжо Мер Каҥашын еҥже-влакым сайлымаштат шижалте. Чынжымак, лач нунын дене тудлан шушаш ныл ийыште пашам ышташ логалеш. Оньыжан темлыме оналмаш-влакымат Погыныштак пеҥгыдемдыме: В.Мочаев (икымше оналмаш), А.Гайсин (Пошкырт), А.Иванова (Марий Эл).
Каласен кодыман, Оньыжан ойлымыж почеш, Мер Канаш 50 процентлан уэмдалте. Но тылеч ончыч Э.Александров, ончычсо еҥже-шамычым сценыш ӱжын, кажныжлан туаштымашым кучыктыш. Мер Каҥашыш Моско оласе да Крымысе марий-влакын еныштымат пуртышт. Але марте нуно лийын огытыл, а пытартыш жапыште тусо марий-влак шкеныштым марий мер илышыште путырак чолган ончыктат.
Оньыжа тӱшка калык ончылно калыкна верч тыршаш тӱҥалмыж нерген товатлыме мутым ойлыш. Тудым поро пашалан онаеҥ-влак сугыньлышт. Тыгак погынышто кум еҥан тергыше комиссийым сайлышт.
ХI Марий калык погын торжественно мчашлалтмеке,чылан пырля театр ончык лектын, шарнаш фотом ыштышт. Вара Мер Каҥаш пленумыш чумырген. А моло делегат-влакым нунылан лумын ямдылыме «Поро кумылан марий калыкем» концерт вучен.
Светлана НОСОВА
