манеш Кужэҥер район Руш Шой ял администраций вуйлатыше М.Антонова.
Руш Шой ял администрацийым 2017 ий декабрь гыч М.Антонова вуйлата. Шочынжо Параньга район Элнет селаште. Светлый посёлкысо колонийыште пашам ыштен, школышто математикым туныктен, директор лийын. Вара Руш Шойыш илаш куснен. Ынде кок ий верысе кучемым вуйлата. Тудын дене журналист В.СМОЛЕНЦЕВ вашлийын да тысе калыкын илышыже, сай вашталтыш, нелылык да тудым кузе сеҥен толмо нерген каласкалаш йодын.
— Марина Валерьевна, Шой кундем дене палдарыза, пожалуйста. Тыште мыняр ял уло, тушто мыняр еҥ ила?
— Кужэҥер районын эн мўндыр кундемыштыже илена. Мемнам утларакше чодыралан, ир саскалан поян вер семын палат. Мланде паша вияҥын огыл. Илемыштына индеш ял шотлалтеш, но кокытыштыжо, Мокрушышто да Шишкэҥерыште, илыше-влак уке улыт. Чылаже 1412 еҥ регистрироватлалтын, но илатше 1045 гына. 404 сурт озанлык шотлалтеш. Мо оҥайже: мемнан дене чыла ялыш пеҥгыде шартышан, асфальтан, корно уло. Шойдӱҥыш корно лийын огыл. Но 2013 ийыште тышкат кок километр наре кужыт кӱ шартышан чапле корным ыштышт. Кажне ялыште (Кульшит деч посна) кевыт пашам ышта. Кум ФАП, кок библиотеке, кум школ (кыдалаш, тӱҥалтыш да специализироватлыме интернат) улыт.
— Верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо кугыжаныш программыш ушненда мо?
— Тыгай программе почеш Визым ялыште пеҥгыде шартышан корным ыштыме. Тыште «Марий Швецарий» каныме базе лишне тул пижме лӱдыкшӧ лекме годым вӱдым налаш пирсым келыштарыме. Ялыште гидрант да монь уке, лач тыште веле ер гайым ыштыме. Но тудын марте каяш корно лийын огыл. Тидым шотыш налынак тышке корным ыштыме. А моло проектым кызытеш ямдылыме огыл.
— Шӱкшакым погымо йодыш кызыт пӱсын шога. Пӱтынь республикыште тиде йодышлан кугу тӱткыш ойыралтеш. Тендан дене могай сӱрет палдырна?
— Мемнан деке тыгай реформо але толын шуын огыл. Шӱкшакым эсогыл мешаклашке погымаш уке. Еҥ-влак погынымашлаште тыгай йодышым чӱчкыдын нєлталыт. Ончыкыжым тыгай йодыш рашемдалтшаш. Контейнерым вераҥдышаш кумдык-влаклан реестрым пеҥгыдемдыме. Вет шӱкшакым кышкышаш контейнерлам вераҥдаш эн ончычак чыла йодмашлан келшен толшо кумдыкым келыштарыман. А ик кумдыкшым йєнештараш гына нылле тӱжем теҥге кӱлеш. Тидлан мемнан оксана уке, вет ме тӱрыснек гаяк бюджетын ойырымо окса дене илена. Тыште спонсор семын полшышо нимогай кугу предприятий але организаций уке.
— Телым яллашке корным эрыктеда?
— Тидын шотышто нелылык уке. Ме Аганурышто да Визымыште илыше кок предприниматель дене договорым ыштенна. Тидлан окса ынде корно фонд гыч ойыралтеш. Сандене тӱлышаш парымнат уке.
— Уремыште – шыже. Кызыт эше волгыдо да кукшо игече шога. Кастене вашкежак ок пычкемышалт. Но вет тыгай жапат толын шуэш. Тендан дене уремым волгалтарыме шотышто могай сӱрет палдырна?
— Ончычшо уремым лачак Руш Шой ден Аганурышто веле волгалтарыме. Кодшо ийын Визымыште, Марий Шойышто лампычке-влакым сакалыме. Шойдӱҥыштє ик уремыште волгыдо лийын. Ынде Саламатнурышто тўрыснек лампычкым сакалыме, Марий Шойышто ик уремыште, Руш Шойышто Мир уремыште тыгаяк пашамак шуктымо. Но эше Аганурышто пел ялыште йӱдым пычкемыш. Уремым волгалтараш калык шкежат кумылан, полша.Тыгак муниципал корно фондат ӧрдыжеш ок код.
— Тендан денат яллаште вольык шагалемеш?
— Ий еда шагалем толеш. Ушкал гын поснак. Кеч калык деч уто шєрым погышыжат шкенан кундем гычак. Визым ял гыч Зинаида Иванова ты пашам шукта. Ончыч литр шєрым лу теҥгелан налыныт гын, ынде латкудыт марте кўзыктеныт. Южо ешыже вольык кўшешак веле илен лектеш. Кургым ямдылаш кызыт утыжым нелыжак огыл. Но мемнан дене паша вер шотышто чот чўдє. Лачак «Акашевский» сурткайык фабрикыште пашам ыштат. Автобус эрдене да кастене тышке толеш, пашаеҥ-влакым наҥгая-конда. Шукын ӧрдыжтӧ пашам ыштат гын, мӧҥгыштӧ вольыкым нигєлан ончаш, эскераш. Самырык-влак вольыклан шӱман огытыл, ялысе кевытыштат ӱйым-торыкым налаш лиеш.
— Паша вер шотышто мут лекте гын, эше мом ешарен кертыда?
— Шотлымо почеш, єрдыжкє пашам ышташ шӱдӧ наре еҥ коштеш. Тыште Визымыште Валерий Петровын пилорамыже уло, тушто икмынярын тырша. Кульшитыште Павел Свинин мӱйым темкалыме цехым почшаш. Тушто паша вер лекшаш. Адакшым мемнан бюджетнат кунар-гынат пойдаралтшаш.
— Тендан дене предприниматель-влак улыт? Нунылан эҥертеда?
— Нуным парня денат шотлен муаш лиеш. Визым гыч Надежда Антоновам, Петров Валерийым, Марий Шой гыч Светлаков Николайым, Руш Шой гыч Надежда Вахреневам палемдаш лиеш. Нунылан кунамже эҥертена. Фермер-влак Аганур гыч Кристина Алексеева, Сергей Алексеев, Марий Шой гыч Кристина Никитина пашам удан огыл ыштат. Нунынат ял илышым волгалтарен колтымаште надырышт кунар-гынат уло.
— Тендан кундемыште чоҥымо паша удан огыл кая. Теве Руш Шойышто у кыдалаш школын оралтыже мӱндыркӧ волгалт шинча. Кызыт газовик-влакын техникыштым ужаш лиеш. Ты шотышто мом каласен кертыда?
— Чынак, пытартыш жапыште мемнан дене ятыр чоҥымо да кызытат тиде паша шуйна. Чапле у школ, у ФАП, Шойдӱҥ ялыш, тыгак Визымыште корно – чыла тидым бюджет окса дене ыштыме. Ынде кугыжаныш программе почеш Параньга район Пӧртанур ял гыч кўкшє давлениян газ пучым шупшын шуктат. Шушаш ийын шошым ял уремлашке пучым пыштат да пӧртлашке пуртат.
Ял калыкат шкаланже илыме верым чоҥа. Теве Саламатнурышто Юрий Смородинов кок пачашан пєртым нєлта, Шодӱҥыштӧ кум икшыван ава Алёна Герасимова чоҥа, Руш Шойышто Володя Светлаков, Визымыште Александр Соколов, Валерий Петров тыгак нӧлтат. Но чоҥатше кужу жап, ончычсо семын писын нєлтен шукташ ок лий. Вет кызыт чоҥымо материалым налаш моткоч шерге.
— Старостым ялыште верысе администрацийын пурла кидше семын аклат. Тыланда нуно полышкалат мо?
— Яллаште старосто нигє ынеж лий. Вет тиде – мер паша, ок тӱлалт. А старосто ялыште калыкын тӱҥалтышыжым тарватышаш, нӧлталшаш, корным ончыктышаш, вара пашам шуйышаш. Мутлан, ял пайремым налаш. Тыгай мероприятийлан бюджет гыч оксам ойырен огына керт. А еҥ-влак деч оксам погаш – манаш веле, ынешт тӱлӧ. Тений ик ял пайремымат эртарен ышна керт. Йӧра кеч Визымыште «Муро памаш» фестиваль сайын эртыш, калыкын кумылжым нӧлтале.
— Эше могай кугу проблеме тургыжландара?
— Кужэҥер район чек, Кульшит ял марте асфальтан корно шуйналтын. Морко район Шӧрдӱр марте улыжат куд километр. Тышке корным шараш проектым кок ганат ыштеныт. Но корно садак лийын шуын огыл. Тиде корно лиеш гын, тышечын Морко, Звенигово, Волжский районлаш, Озаҥыш вигак лекташ лиеш ыле. Ынде ыштымым вучена. Тыгак заправочный пункт шотышто нелылык уло. Лишыл тыгай пунктлашке — Параньгашке, Кужэҥерыш — тышечын тора. Тыгай йодышат мемнам тургыжландара.
Снимкылаште: ял администраций вуйлатыше М.Антонова; чапле школ мӱндыркӧ волгалт шинча; ял калыклан паша эре уло; Руш Шой селаште Кугу Ачамланде сарыште вуйыштым пыштыше-влак лўмеш почмо шарныктыщ; села уремыште.
Авторын фотожо.
