Светлана Кирилловна Васильева (снимкыште) Волжский районысо Карай фельдшер-акушер пунктышто ынде кумло ий утла медсестралан ышта. Ты жапыште медициныште ятыр вашталтышым ужын, ятыр йодмашым шуктен. Кызыт Россий президент Владимир Путинын темлымыж почеш ямдылыме «Тазалык» нацпроектын поснак «Первичный медико-санитарный полышым пуымо системым вияҥдыме» да «Шӱм-вӱргорно ден онкологий чер дене кучедалмаш» региональный проектше-шамычлан кугу тӱткышым ойыра. Кузе? Лачшымак тиде да проект-влак дене кылдалтше моло йодышым Волжский районыш командировко дене лекмем годым рашемдышым.
– Светлана Кирилловна, шкат паледа, «Тазалык» национальный проект россиянинын ӱмыржым кокла шот дене 80 ий марте шуйымашке виктаралтын. Тидланже айдемын тазалыкшым азам ыштыме пӧрт гыч тӱҥалын, манмыла, ныл оҥа коклаш логалмешкыже эскераш задачым шындыме, поснак – пашам ыштен кертше ийготан граждан-шамычыным. Тендан ФАП-ыштыда тиде задаче кузе шукталтеш?
– Первичный медико-санитарный полышым пуышо тӧнеж семын ме калыкым диспансеризацийлан ямдылена: ийготым шотыш налын, тиде процедурым лишыл жапыште эрташ шушо-влакын спискыштым ыштена, тазалыкым тергаш Сотнур участковый больницыш каяш кӱлмӧ нерген кӧжым телефон дене шижтарена, кӧж деке мӧҥгышкыжӧ миен ойлена, кӧжлан пациентна гоч каласен колтена… Калыкын поснак пытартыш жапыште тазалыкым кӱлынак эскераш тӱҥалмыжым палемдыде огеш лий: ужармужо, рак гай осал черын вияҥмыжым тӱҥалтыш йыжыҥыште рашемдаш полшышо диспансеризацийыш кумылын коштеш. А пашам ыштыше-шамыч диспансеризаций деч посна эше ий еда профосмотрым эртат. Сотнур участковый больницыште диспансеризацийым эрташ чыла йӧн уло, тылеч посна районысо врач-влакын бригадышт калыкым ФАП-ыш толын терга. Ялысе-шамыч тидлан моткоч куанат.
– Проект дене келшышынак, кужунрак да сайрак условийыште, ешыште илышт манын, нелын черланыше, начарын тарванылше але йӧршын коштын кертдыме, тыгак илалше-влакым хосписыш, паллиативный отделенийыш, интернатыш колташ огыл, а лишыл еҥ-влак пеленак кодаш темлат…
– Тыгай еҥ-влак мемнан участкыштынат улыт. Нунын деке ФАП-ым вуйлатышына Светлана Ивановна Кудрявцева шкеак график почешат, ӱжыктымӧ почешат лектын коштеш. Тыгодым ийготым погышо моло еҥ декат пура.
– Айдемын ӱмыржӧ таза илыш-йӱла дене чак кылдалтын, сандене проект тиде йыжыҥымат ӧрдыжеш огеш кодо. Кундемыштыда таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥдыме паша кузе шукталтеш?
– Ты шотышто санитарно-сотемдарыме пашам палемден кертам. Тудо кечын гаяк шукталтеш. Школышто монь тӱрлӧ теме дене эртарыме мероприятий-влакын лектышышт, мутат уке, уло, но участкышкына пурышо иктаж ялыш миен, мутлан, тамакын але аракан зиянышт, таза илыш-йӱлам кучаш кӱлмӧ нерген лекцийым лудмо дене калыкын шонымашыжым сай велыш вашталташ нелырак. Тидымак шотыш налын, мый вес йӧн дене пайдаланем. Шкеже Тошнерыште илем, сандене эрдене пашаш кайыме, кастене мӧҥгӧ пӧртылмӧ вич километр кутышан корнышто кӧм-гына ом вашлий, да тӱҥ шотышто тӱрлӧ черым эмлыме, тазалыкым пеҥгыдемдыме да эскерыме йӧн-влак нерген мутланена. Адакше ялысе еҥ медикым вашлиеш гын, иктаж каҥашым йодде, садак эртен ок кай. Тыгай годым таза илыш-йӱла дене кылдалтше теме ончыл верыш лектеш.
Чаманен палемдем, кочывӱдым подылаш йӧратыше-влак мемнан кундемыштат ситышын улыт. Кок еҥ эсогыл Республикысе наркологический диспансерын учётыштыжо шога, но нуно моткоч ответственный улыт: идалыкыште кок гана флюорографийым эртат, палемдыме график почеш приёмыш миен толыт… «Алкоголик улам» манаш кӧргӧ куат кӱлеш, тидым чыла еҥ ыштен ок керт. А тамакым шупшаш йӧратыше-влаклан кевытыште монь пачкысе шучко сӱретым ончалаш, возымым лудаш да ончыкылык илыш нерген шоналташ темлем. Арака да тамака дене кылым кучаш кумылан-влак дене осал койышын зиянже шотышто кутыраш неле гынат, сотемдарыме сынан пашам садак шукташак тыршена.
– ФАП-ыштыда ала эмлыме, тазаҥдыме упражнений-влакымат ышташ туныктеда?
– Ты шотышто специализацийна уке, но йодын толшо-влакым вашмут деч посна огына колто – тергыме йӧнна-шамычым темлена. Кундемыштына гипертоник-влакын палынак шуко улмыштым шотыш налын, ФАП-ыштына Тазалык школым почынна. Тушто шӱм-вӱргорно чер дене орланыше-шамычлан занятийым эртарена… Теве процедурный кабинетыште системе йымалне кийыше пациентнат кугу давлений дене орлана, учётышто шога. Врачын палемдымыж почеш, вуйдорыкысо вӱргорнышкыжо вӱрым сайын кондыштарыше, кислородым шыҥдарыше препарат дене эмлена.
Калыкын тазалыкым тӱткынрак эскераш тӱҥалмыж нерген ойлышым вет… Кызыт шукынжо специальный але ече тоя полшымо дене скандинавский йӧн дене коштыт. Диетым кучышат шукын улыт. Мутлан, мемнан ик павайланна диетым кучаш моткоч келша. Вара ФАП-ыш висалташ толеш. Тудын уто нелытым кудалтымыжым, палынак чулым да весела лиймыжым ужын, кузе от куане?
А идалыкын шокшо жапыштыже пайдале фитнеслан сад-пакча пашам шотлем, тудыжо ялыште илыше кажне ешын, кажне айдемын ситышын уло.
– А шкеже таза илыш-йӱлам кучымо шотышто калыклан иктаж сай примерым ончыктеда мо?
– Ончыктемат, очыни (воштылеш – авт.). Мый эрдене пашаш, кастене мӧҥгӧ коштмо Тошнер – Карай – Тошнер корным велосипед дене кудалын але йолын ошкылын эртем. Пациент-влак декат але йолын, але велосипед дене кудал мием. Тидат таза илыш-йӱлам кучымо сай пример, шонем. А молыжым тек калык ойла, вет шкем мокташ сайжак огыл.
Светлана Кирилловна дене мутланымынам иктешлаш гын, тыгай шонымаш пеҥгыдемдалтеш: ялысе медик шке пашажым национальный проектын задачыж деч поснат сайын да кӱлын шукта, вет тудо чумыр кундемысе калыкын тазалыкшылан мутым куча.
Чеверласыме деч ончыч Светлана Васильевна йодмем почеш мыйымат тергыш: кӱкшытем, нелытем, давлением висыш да «пеш сай показатель» манын иктешлыш. Тыгайым колын, кечыгут куанен коштым…
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
