Мут — делегатлан
Валерий Мочаев, икымше оналмаш:
– Марий пӧрт ныл лукан. Марий калыкат ныл тӱҥ поянлыкеш негызлалтеш. Ик ушан марий сугыньлен: йӱлам шукташ, эртыкым аралаш, тӱвырам вияҥдаш, йылмым аралаш.
Калыкым эн ондак йылме гыч ойырат, садлан тудо эн шерге поянлык манаш лиеш. Тудо таче пеш неле ситуацийыште, но тидын нерген варарак.
Вес поянлыкна – марий йӱла. Тудо сайын вияҥеш манын кертына: у шӱлышым налын, ото-влакым калык веле огыл, кугыжанышат шулдыр йымалныже арала, онаеҥ-влак кушкыт.
Тӱвыра поянлыкше нерген ойлыманат огыл, финн-угор тӱняште ончыл радамыште улына: театр, сӱретсымыктыш, куштымаш, эстраде, моло жанрат сайын вияҥыт. Тыште кугу нелылык уке. Тидлан кугыжа кугу вниманийым ойыра: ятыр туныктыш тӧнеж, рӱдер, программе, шийвундыжат…
Кугу нелылык – эртыкнам пален налаш. ХV курымысо деч варасыжым огынат пале, молан манаш гын шагал шымлыме. Йӧра археолог-влак пургедыт, эре иктаж-мом муыт. Но кагаз источник-влак, кудышт гоч шукырак пален налаш лиеш, мемнан огыт сите. Амалже теве кушто: шанчыеҥ-влак Европысо, Азийысе, Китайысе, Турцийысе архивлаш огыт кошт… Молан, йодыда? Шанчызе-влак йот йылме-влакым огыт пале. А эртык – тиде мемнан вожна. Келге вож – виян пушеҥге. Тудым палыде, ончыкылыкна румбыкан.
Эн неле йодыш – тӱҥ «пӧрт лукнам» – йылме поянлыкнам – арален кодаш. Таче ты йодыш пеш пӱсын шога. Калыкнан чотшо шагалемеш, а йылмына эшеат писынрак шулен толеш. Кугыжа изи чотан калык-влакын йылмыштым арален толмо паша деч кораҥын: «Шке йылме ден кутыраш, тудым тунемаш тыланда нигӧ ок мешае». Тиде жапыштак йочасадыште марий йылмылан «шӱвалыныт» манаш лиеш, чыла программе-влак руш йочам кушташ возалтыныт. Школыштат шочмо йылмым туныктымо паша палынак лушкыдемын. Но эн шучкыжо – оласе марий элита коклаште руш йылме пошен, шукыштын (лу гыч шымытшын) йочашт марла огыт мутлане. Сандене калык шкаланже шке рашемдышаш – кӱлеш мо тудлан шочмо йылмыже? Кӱлеш манын толашена гын, ешыште да уремыште марла кутырена, попена, ойласена гын, марла книга-газет-журналым лудына гын, ме тӱҥ поянлыкнам арален коден кертына.
Шонем, делегат-влак тидым умылат да кузе нелылыкым сеҥыме щотышто шотан ой-каҥаш-влакым погынышто темлат.
С.НОСОВА
