Шукерте огыл Йошкар-Оласе «Сенджю» япон кафеште пеш оҥай кас эртыш. Черемис йылмым келгын шымлыше, «Марийский язык – старший брат латыни», «Сколько родственников у марийцев» да моло книган авторжо В.Громов, поэт-писатель Г.Пирогов, сӱретче И.Ямбердов, «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжо А.Абдулов, МарНИИЯЛИ-н науко пашаеҥже, компьютер йылмызе А.Чемышев, «У вий» ушемым вуйлатыше Н.Шабдаров, Сарын ветеранже-влакын республикысе клинический госпитальыштышт врач-терапевтлан ыштыше Г.Печникова, кафе оза А.Такахаси да эше икмыняр еҥ марла, рушла да японла возымо хайкун (хоккун) презентацийышкыже чумыргышна.
Мо тыгай хайку? Википедийын палемдымыж почеш, хайку – лирике сынан вака япон поэзийын жанрже. Тыглайже тудо XIV курым гычак палыме, но хокку манме посна жанр семын XVI курымышто ойыртемалтын. Кызытсе лӱмжым XIX курымышто поэт Масаока Сики темлен. Хайкум возышо поэтым хайдзин маныт. Тиде жанр дене возышо кумдан чапланыше поэтлан Мацуо Басё шотлалтеш.
Газетым лудшо еҥын йодышыжо лекте, очыни: хайку ден марий-влак коклаште могай кыл, тудын презентацийже могай амал дене эртен? Вашмут икте гына: ынде мемнанат хайдзинна уло! Тиде – Шернур кундемыште шочын-кушшо Арчуш Поткэ. Касыште лачшымак тудын хоккужо-влакым лончылышна.
Марий сылнымутын историйыштыже тымарте хоккум возышо лийын огыл. А.Поткэ 205 хайкум серен. Автор тудым кум йылме дене савыктен лукташ шона: марла, рушла да японла. Руш йылмыш Г.Пирогов кусарен, чылажак огыл, кызытеш 121 хайкум. Тыгодым марий йылме дене возымо хоккун шонымашыжым тичмашнек арален коден, жанрын чоҥалтме правилжым тӱрыснек гаяк шуктен… Да хоккужымат пуйто йӧратен шынден: поэтын усталыкшым аклыме годым нуным уло кумылын лудо. А япон йылмыш японецлан марлан лекше марий ӱдырамаш А.Такахаси кусара.
Хоккум лудаш каньыле, но умылаш куштылгыжак огыл. Южгунамже йодышат лектеш: тиде кум корно дене автор мом каласынеже? А изиш гына умылаш тӱҥалмеке, тугай кугу тӱняш логалат – варажым тушечын лекметат огеш шу:
Кайык мура эскыде,
Ок ойыркале: улат йорло, поян –
Тудын шке тӱняже…
Але:
Пыл кокла гыч
Лектын возо Тылзе…
Ӱмыл почешем шуйна…
Йӱд яра бокалым тема…
Шӱм йӱҥга,
Тымыкым колышт…
А.Поткэн хайкужо-влакым лудат да умылет: авторын тӱня умылымашыже моткоч кумда, кугезе тукым, марий йылме нерген шинчымашыже чот келге. Тыге гынат, тымарте мом палымыж дене огеш серлаге, кызытат эре кычалеш, эре пургедеш:
Шепка гыч
Таче йотке
Тӱням эскерем…
Але:
Такубокун кӱкшыт дене ийнем,
Чоҥештылнем.
Шижнем японышто марийым…
Да пуйто муэш:
Шужышо мӱшкыр
Кертеш мо нӧлталын ярныше чоным?
Лушкышо ӱштӧ ок нумал сарзе тарманым…
Але:
Ошымшӱлыш –
Пондаш коча…
Пеледыш шорваште порын ызга.
Хайдзин Арчуш Поткэн тӱням вес семынрак ончалаш да аклаш, вуйушым пудыратылаш таратыше, нимучашдымын лектын шогышо йодышлан вашмутым муаш полшышо, кӧргӧ вийым ешарыше, ӱшаным пуышо, чоным вургыжтарыше да лыпландарыше эше шуко хайкуж дене палдараш лиеш, но тек тиде икмыняр жаплан шойылышто кодеш – книган савыкталтын лекмешкыже. Тыгак кутырен келшышна презентацийыште да сылнымут мастарлан усталыкшым эшеат вияҥден толаш тыланышна.
М.ИВАНОВА
Снимкыште: А.Поткэ.
