Кужэҥер район Коклаялыште Ивановмыт еш ила. Альберт Егорович 1959 ийыште шочын, верысе колхозышто механизаторлан ыштен, Тамара Александровна Йошкар-Олаште штукатур-малярлан тыршен, а вара, ялыш куснымек, шала пашаш коштын. Кызыт коктынат сулен налме канышыште улыт. Кум йочашт: кок эрге да ик ӱдыр – уло.
Кочашт Николай Иванович Иванов 1891 ийыште ты ялыштак шочын. Илен-толын, колхозымат вуйлатен. Иван Кугезе кочашт, 1897 ийыште кызытсе олмышко суртым шынден. Аралалт кодшо клат пырдыжысе ик пырняш 1897 ийым возен шындыме. Ӱшандараш манын, суртоза мыланем тошто палым ончыктыш.
Кызытсе пӧртшымат 1968 ийыште кочажак ыштен коден. Пырдыжым кермыч да шлак дене оптымо. Жап эртымек, Альберт Егоровичын эргыже пӧртым тӱжвачын комыжлен. Гараж, кугу леваш койыт.
Теве пакча шеҥгек лекна. Олмапу-влак коклаште мӱкш ызга. Суртозан ойлымыж почеш, мӱкшым кугезе кочашт ончен, а тудо мӱкш омартам утым шуко ок кучо.
– Кугезе Иван кочанан оралтыже чапле, пеҥгыде лийын. Садлан вӱта ден клат кызыт мартеат аралалт кодыныт. 1936.1937 ийлаште колхозыш пурташ тӱҥалмек, тудо пай шотеш шке оралтыж дене пурен. Клатыште пырчыже аралалтын. Вӱташте имньыже, ушкалже шогеныт… А кӧмыт колхозыш шке погышт дене пурен огытыл, нуным раскулачитленыт, – суртоза ожнысо пагыт гыч мом шарнымыжым каласкалыш. Вара мутшым тачысе кечыш кусарыш. – Ялыште илаш лиеш. Шошо толын шуэш – пареҥгым шындыман. Нӧреп гыч лукман, нержым кораҥдыман, пакчам куралман. Ты сомылым пытарет да кӱчык жап каналтетат, адакат шудым ямдылаш пижат. Вара – копшаҥгет-мочет… Ялыште илышылан вий-куатан, чытыше лийман. Неле пашам куштылемдашат уто огыл ыле такшым…
Ушкалым пӧръеҥ шке лӱшта, терысым луктеш. Тудын мутшо почеш, телым ушкал деке эрдене 7-8 шагатлан лектыт гын кеҥежым тыге ракатланен кияш ок перне. – Визытат пелылан – шӧрым погаш толыт. Акше – 18 теҥге. «Теве шошым лавыран корнылан кӧра шӧрым налше кок тылзе наре автомашинаж дене ялыш пурен кертын огыл. Огына пале ыле, шӧрым куш чыкаш… Тений ушкална исыр, теле гоч тудым лӱштыман, пукшыман, ялысе илыш нерген йӱкын шонкала пӧръеҥ. – Паша шотышто: мый Йывансола школышто тунеммем годымак, кандаш ияш, акамлан фермыш ушкалым лӱшташ полшаш коштынам. Йоча лийынам, 7-8 ушкалым лӱштем ыле, чыла – кид дене. Олымым, закваскым, вӱдым нумалаш логалын. Акам мыланем кампеткым, повидлым, вафльым налеш ыле… Пашалан изинек тунемынам. Ялыште куштылго огыл, чыла ыштыман: яра киет гын, нимат ок тол».
Йӧра, пенсийышт уло. Ивановмыт ушкалым ужалаш шонат, уныкалан казам ашнат, эше ик пачам пошкудо деч налаш шонат. Тыгак чывым, сӧснам, комбым ашнат, ныл лудышт уло.
– Мемнан ялна изи гынат, чыла пашам тӱшка вий дене ыштена, – умбакыже ойла Альберт Егорович. – Вуйлатыше-влак Пеледыш пайремым ялыште огыт ыште гын, ме шке оксам поген эртарена. Иктаж-кӧлан полшаш кӱлеш гын, кычкыралыт – куржат. Южо вере тыгай йӱла уке. Ялыште илен лекташ – манаш веле… Паша деч гына лӱдаш ок кӱл.
М.СКОБЕЛЕВ
Авторын фотожо
