УВЕР ЙОГЫН

Кеч-могай пашан – шке жапше

Кажне айдеме мо дене гынат ойыртемалтеш: икте моткоч сайын пидеш, тӱрла, весе тутлын кочкаш шолта, кумшо сылнын мура… А южо ӱдырамаш нерген чыла шотыштат «универсал» манаш келшен толеш. Лач тыгай тӱшкашке пурташ лиеш Волжский районысо Чодыраялыште илыше Г.Николаевам.

Галина Михайловна Чодыраялыштак шочын-кушкын, Корамас кундемысе школлаштак (ончыч Усола кандашияш, варажым Кугу Корамас кыдалаш) туныктышылан пашам ыштен. Жапше годым мыйымат алгебр предметым туныкен. Туран ончалмыже да моткоч строга улмыж деч  изиш лӱдына ыле. Санденак, докан предметшымат чотрак тунемаш тыршенна. Тиде чолга, кожмак ӱдырамаш, Галина Михайловна Николаева, 39 ий эре ӱдыр-рвезе-влак коклаште…

– Мыланем ойырен налме профессием келшен, а келшыше пашан садак лектышыже лиеш. Такшым физик-математик улам. Пӱрымаш тыге савырале: варажым кужу жап тӱҥалтыш класслаште туныктенам, – ойла Галина Михайловна. – Мутат уке, тынар ийыште тӱрлыжат лийын. Тунемше-влакым тыглай экзаменлан, ЕГЭ-ланат сдатлашланат ямдылаш логалын. Тӱрлӧ сынан мероприятий, пӱртӱсыш лекме поход, конкурс, таҥасымаш-влак ынде шарнымашеш веле кодыт. Но мо оҥайже!.. Жап эртыме семын тӱрлаш тӱҥалынам да тидлан ӱдыр-влакымат кумылаҥденам. Ты паша изиэм годсек келшен.

Мотор марий тӱр сымыстарен

Тӱрлаш Г.Николаева вучыдымын тӱҥалын. Аважын тӱҥалме пашажым шуя манашат келшен толеш, вет жапше годым тудыжо ырес йӧн дене моткоч чаплын тӱрлен. Верысе калык шке коклаштыже Александра Поликарповнам «тӱр ава» манын.

– Чонлан лишыл ыштышаш паша садак тыйым «поктен шуэш» улмаш. Икте самырыкак мастарлыкышт дене ойыртемалтыт гын, весе – ӱпшӧ чалеммеке, – манеш вашлиймашнан унаже. – Мыйын такшым чылажат пеш оҥай лектын. Ик жап паша деч посна кодын кертме лӱдыктен. Лач тыгай годым тўрлаш шонымаш ушыш пурен, авамын чаплын тӱрлымыжымат шарналтенам. Теве пӱрымашет… Арам огыл калыкыште ойлат: «Мо ышталтеш – чылажат сайлан веле». Тыге изи годсо шонымаш илышыш шыҥдаралтын. Ончыч районысо усталык пӧртыштӧ «Мастар кид» кружокым вӱденам. Сӱретленна, пластилин гыч тӱрлӧ фигурым ненченна, кагаз гыч орнаментым ыштенна… Вара марий тӱрым тӱрлаш темленам. Келшеныт. Шкеак программым ямдыленна. Школыштат кружокым почынна. Туштыжо Россий, тыгак тўнямбал конкурлаште мастарлыкнам тергенна, форумыш  ушнена. Эреак, манаш лиеш, призёр радамыш логалынна, сеҥышышкат лектынна. Мутлан, Дарья Покровская, Жанна Гурьянова марий тӱрышт дене тӱнямбал конкурсышто ойыртемалтыныт, сеҥышыш лектыныт. Ӱдыр-влаклан ырес йӧн дене тӱрлаш келшен. Варажым эсогыл ансамбльыште кушташ шканышт шкеак ончылсакышым, солыкым тӱрленыт.

Галина Михайловна этнослётыштат мастер-классым ончыктен. Кызыт сулен налме канышыш лектын, кеч теле кастене телевизор воктене, кеч тыглай яра жапыште тӱрым тӱрла. Уныкаже-влакымат ковашт тӱрлаш кумылаҥда.

Тукым гыч тукымыш

– Авам марий улмыжым тӱр гоч ончыктен. Кунамже шонымашыжымат, куанжымат, ойгыжымат луктын. Тидым шижын, ужын моштыман, – манеш Г.Николаева. – Изам, Иван Ямбердов, чылажымат сӱретше гоч ончыкта. Изиэм годсек шонен коштмо пашамлан кеч ик еҥым туныктен кертам – мыланем пиал. Адакше тӱрлымӧ годым чон ласкалык лектеш. Чылажат тукым гыч тукымыш куснышаш, шонем. Кеч кочкыш-йӱышым ямдылымаш, кеч вес мастарлык… Тыге веле ме шке йӱланам, тӱвыранам арален коден кертына. Мый эше пакча-саскам ончен куштен, поген налын шинчалташ, мариноватлаш йӧратем. Телылан монча деч вара йӱаш компотымат ятыр ыштем.

Кеҥежым Галина Михайловнан тӱрлӧ сорт да тӱрлӧ тӱсан пеледышыжат шинчалан перныде огеш код. Чылаштлан посна верым ойырымо. Окна садшат сымыстарыше.

Ошкыл, тарваныл – тазалыкет пеҥгыдемеш

Пытартыш жапыште Галина Михайловнам пошкудыжо-влак корнышто тоя дене коштшым, куржталшым ужыт. Тидланат тудын шке умылтарымашыже.

– Тазалык верч тарванылаш кӱлеш. Скандинав коштмаш моткоч пайдале манмым колынам. Интернетыште ончышым. Келшыш. Тыге скандинав коштмылан кумылаҥым. А куржталаш тӱҥалаш амалым теве мо ыштыш.  Ик жап давлений витарен, вуят чӱчкыдын корштен. Тоям кучен лекмем ужын, палымем, пошкудем-влак воштылыныт. Тек воштылыт. Мый кызыт спорт ден физкультурын пайдажым умылем. Яндар южышто куржталме годым  вуйланат, йолланат шкешотан гимнастике лиеш. Кеч-могай сомылын шке жапше уло. Мутлан, давлений сай лиеш гын, куржталашыжат ом тӱҥал ыле. Кызыт Полина пошкудемат лектеш. Тудыжо эше телым ече дене мунчалта. Мыят тений тудын дене пырля ече дене кошташ шонем, – куанен каласкала Г.Николаева.

Скандинав коштмаш – фитнесын ик видше. Тудын ойыртемжылан ечытояла койшо посна тоя-влак шотлалтыт. Шымлымаш почеш, тыглай ошкедыме годым айдемын 45 процент чогашылже гына пашам ышта гын, тоя дене – 90 процент. Нелыт тӱҥ шотышто кид ден мӱшкыр чогашыллан (пресслан) логалеш. Спортын ты видше чыла черым ок эмле, нелытымат вигак кудалташ ок полшо, но тудо сай профилактикылан шотлалтеш.

Тоялан кӧра нелыт ик семын логалеш да айдеме нимогай йӧндымылыкым ок шиж. Арняш кум занятият (пел шагат дене) сита.

Скандинав коштмаш дене кылым кучымо годым уш-акыл яндарештеш, капкыл лывырга. Тыгак пагар-шолора, шӱм сайын пашам ышташ тӱҥалыт, шӱлыш ласкаҥеш, ваче да йолысо чогашыл пеҥгыдемеш. Пагар йымалсе ту ден леплан шкешотан массаж лиеш, кочкыш сайын шулыктаралтеш да шӱм, вӱргорнат пашам сайын ышташ тӱҥалыт. Кислород логалме дене кӧргӧ гыч тӱрлӧ токсин эрыкталтеш. Вет тидым идалыкын кеч-могай жапыштыже да кеч-могай игечыште ышташ лиеш.

 

Тутло чай чоным ырыкта

Г.Николаева тӱрлӧ шудо чайым шкеак ямдыла. Кеҥежым, шыжым, идалык жапым шотыш налын, матрушка, шемшоптыр, эҥыж, мєр, олма, вишне лышташым пога. Вара тудым 7-8 шагатлан лывыжташ пышта. Посна лышташым, кастене кӱрын, эр мартелан кода. Вара тудым, пакетыш оптен, морозильникыш кылмыкташ пышта. «Лышташан чайым ышташ шонеда гын, тудым кид дене пӱтыраш кӱлеш», – манеш газетнан унаже. Но Галина Михайловна мясорубко гоч колта да, яндар атыш темден опта, ночко солык дене петыра. Тыге сутка-кок сутка наре шокшо верыште куча. Тылеч вара вартышым 60 градус шокшо духовкеш кошта. Чай ямде. Чынжымак, тамле.

Галина Михайловнан тыгак кӱэштме чесше моткоч тутло. Ямдылыме когыльыжо пушкыдо, тамле – йылмет «нелат»…

Г.Николаева дене мутланымеке, теве мо ушеш кодо: ийготым шотыш налде, чонлан келшыше кеч-могай пашалан кеч-кунамат тунемаш лиеш. Чылажат айдеме, тудын койыш-шоктышыж дене кылдалтын.

Е.ЭШКИНИНА.

М.Скобелевын фотожо. 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий