СЫЛНЫМУТ

Йўд смене

Йўд смене

Карой САКОНИ, венгр писатель.

Йўд смене

Финн-угор ойлымаш

Нуно Бошняк площадьыште трамвай гыч волышт да пазар воктеч урем дене ошкыльыч. Йўштӧ кандалге кас. Киоск-влак леведыш ўмбалне ияҥше лум лончо-шамыч кият. Кава гыч волен вочшо шўдыр гай  нарынчалгын уремысе понар-влак волгалтыт.  Ӱдырамаш пальто согажым нӧлтале. Тудо вуйыштыжо улшо шовычын кок мучашыжым шўйжӧ йыр пўтыралын да шеҥгекыла кылден шынден. Мотоцикл дене кудалыштме годым тыге ыштат.

— Лучко минут луышко каен, — мане тудо электрический шагатшым ончалын. – Айда кофем йўына.

Марийже, келшышыла, вуйжым рўзалтыш.  Уремым вончышт. Эспрессошто шокшо да шикшан, йырваш тутло кофе пуш шарла. Йолчием пундашке пижын пурышо лум,  шулен, ўстел йымалне лавыра палым кода. Пӧръеҥ  шокшо кӧрган суран  пальто полдышыжым мучыштарыш, кассыште чекым нале. Кассе ўмбалне воштончыш кеча.   Ӱдырамаш  марийже шеҥгелне шогат, воштончышышто тудын  чурийжым ужо. Тиде чурий эре мотор улмыж дене келшен: нугыдо шем шинчапун, аҥысыррак кадыр нер да изишак лектын шогышо оҥылаш лу, вичкыж шкешотан тўрвӧ. Но шыдешкымыж да ўскыртланымыж годымсо гай нерлу деч оҥылаш велыш  шуйналтше келге куптырым ондакше тудо ужын огыл. Тидлан кӧра чылт йот еҥыш савырнен.

— Кок двойнойым! – каласыш марийже стойко воктене. Буфетчице ик мутым пелештыде, чекым кидышкыже нале. Кофем шолтышо аппарат  шолт шоктен кодо, да тушеч чушлен пар лекташ тўҥале. Тудо стойко тўрыш эҥертыш, сигаретшым луктат, пелештыш:

— Тый эрла эрдене ит мондо!..

Зажигалкыжым темдале, но тудыжо ыш ылыж. Ик пӧръеҥ деке лишеме, тулым йодо. Ӱдырамаш шыпак ончыкыжо онча. Ушыштыжо шукертак лийше сўретлалте: тудо але ўдыр, ийготыш шудымо, моткочак куштымашке кайымыже шуэш. Шуматкече, кечывал кочкышым ыштеныт. Аваже я иктым, я весым ышташ пуа: суртсомылка дене толаштара. Чыла ыштен шукташ манын, тудо вашка, но ик пашам ыштен пытара веле, весе лектынак шога. Куштымашке  колташ йодын, аважым сӧрвалыме шомак-влак йылме мучаштыжак кечат гынат, тудо  ик мутымат ыш лук. Теве касат шуо,  пычкемышалташат тўҥале, чонжылан моткочак пустан чучеш…

— Эрдене пуэт, — тудын деке марийже лишеме. Тудо тамак шикшым  кӧргышкыжӧ шупшыльо, кужу жаплан шўлышыжым петырыш да  изиш гына палдырныше шикш ярымым неррожшо гыч лукто. – Пеленет налынат? Ончыкто.

— Налынам, — пелештыш ўдырамаш.

— Ончыкто,- тудо кидшым шуялтыш.

Ӱдырамаш  вашкыде сумкажым почо, тушто пургеде да кокыте тодылмо кагаз лаштыкым лукто.

— Теве.

— Пеш ўшандарышын возымо, шонем, — кагазыште серымым лудын лекмек,   пелештыш марийже. —  Колтат, эше даже полшат. Ме шукертак тидым ыштен кертына  ыле.

Ватыже чурк тудым ончал колтыш. Марийже кок чашке кофелан кидшым стойко велыш шуялтыш.

— Тылат ик падыраш сакырым? Але кокыт? – Тудо изи кубикым савырал ончыктыш да кофем темыме чашкышке пыштыш.- Теве ужат, ятырлан сайрак лиеш. Окса мемнан изишат шагал ок лий. Ынде мыняр гана шотленам. Шымшўдым ме авалан йочам ончымыжлан тўлена. Тыйын корно роскотет – тылзыште витле. Кочкаш, тиде-тудылан – кокшўдӧ. Ну и, конешне, кажне гана  йўкшен шушо кас кочкыш – тудат ситышынак погына. Тыге тыйын пашадарет роскотет дене тӧр лиеш. Вес семын ойлаш гын, ме тыйын пашам ыштымым чарныметым огына шиж.

— Ончалына…

Марийже кофем йўмым чарныш:

— Мом адакат мудречланет? Ынде, мылам пашадарым кугемдымеке, ме, товатат,  тыйын пашашке коштмет деч поснат илен лектын кертына, мӧҥгыштак шинче. Шоналте-я, тый  кўлеш семын суртсомылкам ворандарен кертат. Нигушко вашкыде, жапет чылалан ситаш тўҥалеш: вургемым мушкашат, шымарташат…

— …Да тыйын толметлан чыла ямде лиеш, шлёпкетым чие да коҥга воктеке пурен шинчын, газет йымакет шыл веле…

Марийже тудым саҥга йымачше ончале. Лопка шляпа тўржӧ шинчажым ўмылтен.

— Арам пўшкыл пуаш тыршет, мый чыным ойлем.

Ватыже кофем пудыратышыла, кўрен шўвыроҥ-влакын чашке тўрыш логалын пудештылмыштым эскера.

— Да ўшане, мый логар аҥ марте тыйын йўдым пашам ыштымет дене темынам, — мутшым шуйыш тудо кўчык жаплан  шыпланыме деч вара. – Кажне кумшо арнян мый шкетын кодам, пеш кугу тау. Ом умыло, тыйже молан тидлан нигунамат тореш лийын отыл?

Ватыже  тугак кофем пудыратылеш, тидлан кӧра тушто у деч у шўвыроҥ-влак шочыт: шемалге  вишкыде  изи вўдпӧрдемыште ийыт. Кужу жап чащкыш ончыш, шинчаже вудакаҥаш тўҥалмешке.

— Молан мый торешланышаш улам?

— Тугеже, виешак йодаш ом тўҥал гын, кызытат паша гыч каяш от шоно ыле?

— Уке.

Тудо чашкыжым стойко тўрыш шындыш.

— Ну а ынде эше каласе, пуйто мый тыйым виешак паша гыч кайыктынем. Мучаш марте чыла ойлен пытаре.

Ӱдырамаш вуйжым тореш рўзалтышат, шинчаже вудакаҥме вигак пытыш. Теве тудо совлам пыштыш да кофем подыльо.

— Мут мыйын пашадарем нерген веле огыл улмым шотышкат от нал. Йӧра, мый пашам кодем гын, ме огына нужнаҥ. Но тый мыйын шке пашамым йӧратымем  нерген шоналтен отыл?

Марийже воштылале, шола шинча ўмбалныже саҥгаштыже куптыр палдырныш. «Да, тиде йот еҥ!» — лўдын шоналтыш ўдырамаш.

— Ом пале, машинашке шпулькым  керышташ да тудын карусель семын пӧрдмыжым ончаш мо оҥайже, — мане марийже, — мыланем гын тиде моткоч йокрокла чучеш.

— Тый тыште нимом от умыло, — шыпрак пелештыш ўдырамаш.

— Палет мо, чон падырашем, мый шке профессиемым йӧратем манам гын, йӧршын вес паша ыле. Икымше, мый пӧръеҥ улам, кокымшо, мом мый ыштем… Электротехник – тиде изиш веле инженер огыл. Призваний, манаш лиеш. Но, кўлеш лийме годым вазяльщицылан пашашке пурымек…  Туныктышо, врач але эше иктаж-кӧ тугай лият гын, эше йӧра ыле. А тыгеже… нелеш ит нал, пожалуйста, чыла тиде воштылтыш веле…

— Пел шагат гыч лу шуэш, — пелештыш ватыже. Тудын чурийже шуйналтын, шинчаже тўсдыме лие, чарныде шўйысӧ шарфшым тӧрлатылеш.

Индешат пеле… — почешыже ойлыш марийже. – Но вот, адакат нелеш нальыч.

— Мый нелеш ом нал… — Тудо вуйжым нӧлтале, марийжылан шыргыжале. Шыргыжалмыже  кочо да кумылдымо лекте. – Ме чыла тидын нерген уже ойленна… Тый паша гыч колташ йодын возымем пеленемак улмым шке шинчат денак ужычыс. Кузе тылат кўлеш, туге лиеш. Туге гынат мый шке профессием йӧратен кертам.

Тудо угыч тўсдымын шыргыжале. Марийже нимом ыш вашеште.

Уремыште нуным йўштӧ мардеж вашлие. Кастенысе юж яндар, мучашдыме тораште шўдыр-влак йолгыжыт… Йўштӧ чылажат эшеат тораракым ышта. Пӧръеҥ ватыжым кидпўянже гыч нале. Петырналтше кевыт-влакын витринышт волгалтыт. Йўштӧ южышто когыньыштынат умша воктенышт  изи пылла пар койылда.

— Палет мо, — угыч ўскыртла тўҥале пӧръеҥ, — палет, кеч-мо гынат, ўдырамаш…

— Сита тидын нерген, йӧра?..

— Тый оҥай айдеме улат. Вет мый тыланет порым гына ыштынем, – тудо мыскара-йӧре ойлышташ тӧча. – Еҥлан порым ыштыме – таум  вучен шуктыдымо паша. Тау мутым  сулыдымо сомыл…

Теве фабрикат тораштак огыл,  площадьым вончаш да  пычкемыш изуремыш веле савырнаш кодын. Тудын ошалге яндаж вошт ош неон тулволгыдо коеш да  пидше машина-шамычын икшырымын гўжлымышт шокта.

— А мый тыланет ойлем ыле гын, — капка ончылан  тудо шогале, —  заводет гыч кае, мӧҥгыштӧ кухньышто шинче мынын ойлем гын, тый келшет ыле?

— Окмак, – воштылале марийже, – тиде йӧршеш вес паша. Колышт, мо тўня ышталтын, чапле суртшо, тудым шотышто кучышо, йочам ончен-куштышо ватыже лийже манынак пӧръеҥ  ўдырым налеш, икманаш…

«Икманаш, тарзе…» — каласынеже ыле ўдырамаш, но тидым йўкын ыш ойло. Воктечышт ала-кӧ эртен ошкыльо. Тиде кўкшў капан, ош ўпан ўдырамаш ыле. Тудо икмыняр ошкылым ыштышат, савырнен ончале, вара пружинылан кӧра лупшалтше  омсашке пурен йомо.

— Мылам пураш жап, — шып пелештыш ўдырамаш.

— Тугеже кызытеш, – марийже тудын могырыш кумык лие да шупшале. Нуно петырыме тўрванак шупшалалтме шотым ыштышт.

— Тугеже, эрдене пу, — кычкырале тудо почешыже. – Теве ужат, тыге сайрак лиеш!..

Ўдырамаш кидшым рўзалтыш да омсашке пурен йомо.

Тудо табельыш печатьым шындыктыш да  вургемым вашталтен чийыме пӧлемыш пурыш. Тушто шокшо —  южын температуржо уло фабрике мучко гаяк кеҥежымсе гай леве да ныжылге.

— Ферович, тиде мариет дене тый капка воктене мутланен шогылтыч мо? – йодо  воктен шкафым айлыше кужу капан ошвуй.

Тудыжо вуйжым рўзалтыш.

— Сӧрал пӧръеҥ. Кўкшў капан, шем ўпан…

Лу шагатат лишемын, нуно вашкен вургемыштым вашталтен чийышт. Канде халатым, йолышкышт тагандыме кўкшў ботинкым чийышт. Вургемым вашталтен чийыме пӧлем мучко шуйнышо кужу теҥгылыш йыгыре шинчын, шнуркыштым пидыч

—  Тыгай жапыште ынде тудо кушко кая? – йодо кайык гай изи капан Такач. Тудо марийжын вес ўдырамаш деке коштмыжо, но кудалтен кайыдымыж дене пешак кугешна. («Ужамат, мый тудлан настоящий улам», — ойла.)

— Мӧҥгӧ, — вашештыш Ферович, — мӧҥгӧ, малаш.

Нуно воштыл колтышт.

— Сӧрал пӧръеҥ, — мане ошвуй. – Тудо тыйым пашашкат ужатен толеш гын, тендан коклаште эшеат пеш кугу йӧратымаш аралалт кодын, коеш. Ферович писынрак лектын ошкыльо, почешыже воштылмыштым веле колын кодо. Халат кўсенжым пералтен ончыш, имым  кучаш азыр ден изи руалтыш верыштыштак улмым тергыш. Цехыш кайыш.

Лач лу шагат. Йыр пидше  кугу машина-влак лыжге пашам ыштымыштым чарнышт. Тудын куд машинаж дене кечывалым Вера пашам ыштен. Какши капан самырык ўдыр. Теве тудо, тетрадьым кучен, счётчик воктене тошкыштеш, тусо цифр-влакым возен налеш.

— Кузе машина-влак, Вера? – йодо Ферович да лывырге кидше дене  Веран тергыме йошкар  шўртыж йымаке канде шўртым шуралтыш

— Луымшо имым тодыштеш, — вашештыш лишемшыжла Вера. – Таблицым ужынат?

Уке, таблицым тудо але ужын огыл. Пырдыжышке ончале. Туштыжо шагат йымалне пор дене чыла фамилийым серыме. Икымше верыште возымо: «Ферович – 152 процент».

— О! —  йўкым лукто да тунамак оҥжым шокшо юап авалтымым шиже. – Ну нимат огыл, Веруш, тый эше поктен шуат!.. Туге вет… Эсогыл шеҥгелан кодет!

— Мый?!  — Вера воштылале. Кызыт, машина-шамычын чарнен шогалмекышт,   ўдырын воштылмыжо йўксавыш семын цех мучко йоҥгалте. — Эсогыл чотшо дене ом керт, а качествыж нерген ойлыманат огыл. Теве кызытат мый коло вич форинташ бракым ыштенам. Ик вере куэм кўжгўрак лекте, вес вере оҥгым коденам. Палет, мый тыгай чапле романым лудам… ушет кая.  Шкем дене нимом ыштен ом керт, туге чот лудаш йӧратем.

Лу шагатат вич минут жапыште станок-влак воктеч, йолжым шўдырен,  Куглер кугыза ошкыл эртыш.

— Ямде улыда? Чылан ямде улыт? Тўҥалына!

Тўҥ пўтырышӧ орава двигательын валышкыже  нушкын пура. Машина-влак икте почеш весе пашам ышташ тўҥалыт.  Кенета тарваныме дене име-шамыч ынышт тодышталт манын, кажныже эркын  писештеш. Лыжгымаш эре писештеш, да теве пўтынь цех икшырымын ритме почеш гўжлаш тўҥале.

Ферович шке машиналаштыже шўртым тӧрлатыле да  порсын  шўртӧ дене пидше машина воктелан чарнен шогале. Кужу янда панель-влак йымалан пижыктыме волгыдо неон пуч-влак  волгалтарат. Южышто межын ночко тамже шижалтеш, куштылго пун лапчык-влак чоҥештылыт, нуно станоклашке, халат ўмбаке, ўпыш шинчыт. Тидлан тунемаш кўлеш. А тунем шумеке, эсогыл чонлан ласка.  Чоҥештылше пун-влак деч моло нимогай шўк уке, цех аптекыла  арун коеш. Куд машина. Куд тўрлӧ «койыш-шоктыш». Кажныжым палаш кўлеш. Да тудо пала. Теве межым куышо тиде изи машина чўчкыдынак шўртым кўрыштеш. Тудын дене шинчат гына пўсӧ лийже. Ферович лач тудын денак эн ончыч пашам ышташ тўҥалын. Марийже тунам шагал оксам ыштен налынат, тудланат могай-гынат пашам муаш кўлын. Нунын пӧртыштышт трикотажный фабрике гыч бухгалтер господин Юршич илен. Тудак пидме машина дене пашам ышташ ўдырамаш-влакым погымо нерген каласен. Господин Юршич тудым фабрикыш конден. Тўҥалтыште машина деч лўдын.. Да пашажат тудын вигак воранен толын огыл, а молышт сдельно пашам ыштенытат, полшаш кумылан лийын огытыл: тудын имым пижыктыме да кўрылтшӧ куэмым пижыктыме дене куктештмыже келшен огыл. Чыла кум смене каныш деч посна пашам ыштеныт.  Кум тылзе жапыште содыки тунем шуын. Тунам веле машина дене пашам ышташ ўшаненыт. Практикым теве тыгай изи станокышто эртен. Машина пешак кишланыше, эреак пудыргымыжлан кӧра шыдыж дене мыняр гана шортын, мыняр гана тудлан эреак пудыргышо ты машина дене толашаш пернен! Зато тыгай машинан  чыла  койышыжым  икте кодде тунем шуктен. Пашадарым шагал ыштен налын гынат, Роштолан моло-влак семынак  куд машинам вучен шуктен. Январьысе пашадар ведомостьышто тудын фамилийже тура 1300 форинт манын возымо лийын.

— Ферович, кандашымше шога, — тудын деке Куглер коча лишеме. Цех  мастер  эре кечывал сменыште пашам ышта. – А индешымшым мый тӧрленам. Тудын платиныже кадырген ыле, мый тудым алмаштенам. Лу шагатат пел… Ну, мый кайышым. Йўдым ласкан эртарыза, Ферович!

«Теве ынде тудымат тетла ом уж», — шоналтыш. Куглер кочалан вашке шымле ий шуэш гынат, эше пенсийыш каяш огеш вашке.  Тудо шке пашажым сайын палыше мастаркид. Фабрикыш витле ий ончыч Германий гыч икымше машинам кондымо годымак толын. «Мый шоҥго кугыза деч шукылан тунемынам, – шонкала тудо, — но ынде чыла тиде мыланем нимолан огеш кўл..» Вургемжым почкалтышат, кандашымше деке лишеме да тудым колтыш. Индешымше сайын пӧрдеш, диск-влак лыжге име йыр пӧрдыт. «Кунам платина кадыр, име-влак пудыргат… Н-да… Молан мылам тидым палаш? Ынде мылам тиде машина-влак нерген нимом палыме огеш кўл…»

Туге гынат тиде моткоч ӧрыктарыше…эсогыл вуй ушыш нигузе шыҥен огеш керт! Чыла куд машинаге чаткан, икшырымын  чушлат. Нунын пудыргыде чаткан пашам ыштымыштым ончен куанет:  машина деке пижыктыме коробкашке ош куэм пушкыдо толкын дене шыман возеш. «Эрдене Мезеилан паша гыч кайымем нерген йодмашым пуэмат, вашке чыла тиде мыланем нимолан кўлдымӧ лиеш. Шолтышо, кўэштше, мушшо да шымартыше озавате лиям. Ярнен, марийжын коҥла йымакыже пурен вочшо вате огыл, а ўдырамаш лиям. Шуматкече еда Рожика деке кошташ тўҥалына. Чыла компаний эре гаяк нунын дене погына. Тушто кадыр платинын имым пудыртымыж нерген палыме нимолан огеш кўл. Тушто йӧршын весе кўлеш: «Персикым сакыр деч поснат арален кодаш лиеш, чон падырашем, тольык иленек шагатат пеле чарныде пудыратыман, тунам  тудо телымат кызыт гына кўрлын налме гай лиеш. Мыйын марием тыгайым моткочак йӧрата!» Але: «Палет мый Парижыште лекше журналыште тыгай платьым ужынам! Уке, мариемын чылт тыгайымак налын пуымешкыже омак лыплане!..» «Кадыр платине имым тодыштеш!» Ха-ха-ха!.. Да нуно мый утыждене  шуко триплсекым йўынам манын шоналтен кертыт.

— Ферович, Ферович! – кычкыра изи капан Такач, но машина-влакын шургымо йўкешышт тудын мом каласаш шонымыжым умылаш огеш лий. – Колышт, Ферович, — лўдын ойла тудын пылышышкыже  изи капан ўдырамаш, —  каргыме тиде коло визымше дене мо лиймым нигузе умылен ом керт! Ой, юмыжат, тудын деке эсогыл лишемашат лўдам!..

— Ончыкто! — вашешыже кычкыра ўдырамаш. Тудо Такач почеш ошкыльо. Паша кокла гыч шагатшым ончале. Пелйўдат эртен. Жап шижде йорта.

Коло визымше — кандаш пидше системан пеш кугу машина. Тудо порсын трикотажым куа. Куэмже пелыж наре кўрлынат, шагал гын иктаж лу замок йымач каталтше име деч кодшыжо веле коеш.

— Мом тыгайым ыштыл пытаренат?! – йодо Ферович.

— Ия пала, мо тудын дене лийын кайыш: ончыч ик име каталте, мый тудым алмаштышым. Вара ончем, ярым кайыш – эше кок име уке. Каргыме, мом лийын кайышыч, ойлем. Име-влакым алмаштышым. Колтышым – ик йырым гына ыштышат – трах! Мый ушым йомдарен камвозам шонышым.

— Куглер коча тыште улмо годым тыге лиеш гын йӧра ыле.

— Ой, Юмыжат!  Ынде мыланем мом ышташ?!

— Один-ноль! – нунын деке кўжгӧ капан, ошалге чуриян Анна лишеме. – Кудалте тый тидым, эрдене тӧрлатат.

— Эх, албаста, тиде вет мыйын эн кугу парышым кондышо машинам! Мезеи туге мыйым почкалтара, ачам ден авамат пален ом керт!

— Жапым арамак ит йомдаре! Име-влакым алмаште, можыч, тиддеч молыжым ыштымат огеш кўл.

Тудо уло кумылын  чыла тӧрлата ыле, но  ушыштыжо ик шонымаш веле пӧрдеш: «Сумкаштем йодмаш кия, тиде машина дене мыйын могай пашам!»  Коло визымшым ончале веле, шиже, тудым шотыш кондаш да машинан угыч ончычсыла сайын пашам ыштымыжым ужаш могай куан. Ферович тыгай шижмашыжым  сеҥен керте. «Нине машина-влак нерген тетла шонаш огыл манын, мом мый палем да мом ыштен моштем – чылажат мондаш кўлеш.   Мом моло деч сайынрак ыштен моштымем нерген шонымо огеш кўл».

— Шот огеш лек гын, эрдене мастер олмыкта.

— Йўдвошт мый нимом ыштен ом нал! – шортеш Такач. — Колымшо пыкше шупшеш, коло кокымшо — олмыктымаште. Адакше Мезеи шургаш тўҥалеш. Иренке, тый ончал, пожалуйста!  Вет тылат тидым ышташ нимат йӧсӧ огыл.

— А шкеже молан от олмыкто?

— Ой, лўдам, эше чотрак веле пудыртем, шонем. Тый мыйым палетыс. Кеч кок кидан улам гынат, когынекат шолагай.

Феровичын ик машинаже чарнен шогалят, тудо шке отсекышкыже тарваныш. Такач почешыже ошкыльо.

— Ну мо тый дене лийын? Можыч, теҥгече мыскарам ыштымемлан нелеш налынат?

— Мо?.. А-а-а, тый теве мо нерген, Ирен тидын нерген шукертак монден. Уке, тудо нелеш налын огыл. —  Просто омем шуэш, мый кастене кофем йўын омыл, — ондалыш тудо.

— Тый олмыкто гына, а мый тиде жапыште шкемынат, тыйынат машина-шамычетым эскераш тўҥалам. Тудо эр марте шогаш тўҥалеш да Мезеи толеш гын!… Ой, тидын нерген шоналташат лўдам!

Ирен Ферович келгын шўлалтыш.

— Тугеже чыталте, – ончыч тиде кок драндулетым колтем.

— Тыйын кумылет волышо, мӧҥгыштет иктаж-мо лийын огыл дыр?- йодо Такач.

— Да уке, нимат лийын огыл!

— Молгунам пеле йўкын муралтен коштметым эре колам ыле…

— Колат? Тыгай йўк-йўаныште? – шыргыжале Ферович.

— Южгунам машина шургымо йўк шыпланат, мый мурыметым колам. Мыят пашаште муралташ йӧратем. Машина-влак гўжлат, ритмым кучаш полшат. Шке йўкетымат от кол, логар пундаш дене веле мурым шижат. Тугеже мый машинат-влакым ончалам… Могай тый сай улат, товатат!

Иренке  тетла Такачым колышташ ыш тўҥал. Коло визымше деке лишеме, тудым тўткын ончал савырныш. Мален шичше меж пырче-влак, кўжгў моклакашке чумырген,  пидше системын ик замокышкыжо пурен шинчыныт. Иктаж шўртыжӧ тудым шупшын пуртен, векат.  Станокын ик ужашыже чыгынен шогалын, пеҥгыдем шичше меж моклака кумшўдӧ наре имым тодышт пытарен.

Име-влакым алмаштен, нуным чатка радам дене вераҥдаш чот тыршаш перна, но вес семын огеш лий, уке гын нуно чыла кум смене почела  пудыргылаш тўҥалыт. Ирен Ферович неле пашам йӧрата.

— Кузе вара, кутырен келыштарыш? – йодо кўжгў Анна.

— Йӧра, ыштен пуэм.

— Мастер уке гын, тугеже олмыктышашат уке. Машина пудыргышо, тугеже, пашам ышташ огеш лий, а яра шогымылан тугакат тўлышаш улыт.

— Тӧрлаташ лийме годым молан тудо арамак яра шогышаш.

 — Пашам ыштыдеат лиеш гын, мый ыштымашат уке. Име-влакым вашталтылаш чытенак ом керт.  Чытышем огеш сите. Туге чучеш, пуйто тупем мучко кутко-влак кудалыштыт.

— Туге.

— Лучо шинчаш да иктаж-мо сай нерген шонкалаш.

— Да тый шонкалет?

— Йўдым ушышко тўрлыжат толын пура.

Ферович ик суражым почо да тодылалтше име-влакым луктын кышкаш тўҥале.

— Мо нерген вара тый шонкалет?

— Юмо пала! Шинчылтат шке семынет, да шинча ончылнет тўрлӧ сўрет-шамыч волгалт эртат. Ала-кунамак мыйын качем лийын, тудо эре ойла ыле: Тый, Анна, чылт философ улат.

— Мыскарам ыштен дыр.

— Да уке, тудо серьёзно ойлен. Тудланак марлан ыш нал. Тыланет, ойла, пашам ыштыме гала, тольык кухньышто пўкеныште шинчылташ.

— Моло-шамыч тулартен огытыл?

— Кычалтылше ыльым. Самырык годым ме чыланат кычалтылына. А вараракше нигӧланат огына  кўл.

— Шкетынак кодаш, можыч, сайрак?

— Сайрак? Кӧ пала, ала?

— Вес еҥлан келыштаралташ тыршыме огеш кўл. Тый эрыкан улат. Мом шонет, тудым ыштет.

— Да кӧ пала? Мый эре ойлем, тыланда, марлан лекше-влаклан, сайрак. Можыч, шкет пӧръеҥ-влакланат куштылгырак… Туге, пожале. Но ўдырамашлан!..  Чуть иктаж-мо гын, вигак шылталаш пижыт. Умылет?

— Тиде окмаклык! Окмаклык! — кычкырале Ферович.

Анна вачыжым туртыктыш. Тудын чумыраш пушкыдо чурийже монашкыным ушештара. Коваштыже ошалге-шӧр тўсан, пушкыдо чурий начкаташтыже  ошалге-кандалге вўргорно-влак палдырнат.

— Адакше эре шкетын да шкетын. Ныл пырдыж коклаште шкетын киет. Сай огыл.

— Зато эрыкан улат.

— Тудыжо туге, конешне. Эрыкан…  А вара рушарня шуэш, родо-шамычын эре жап огеш сите… Кинофильм-влакым ончен, уже шерем темын. Кастене кандаш шагатлан возат, но омо огеш тол. Эртыше нерген шонкален киет. Ушет дене  ыштыме йоҥылышым тӧрлатет тудо, можым гынат «тумыштылат»… Вара шинчатым почат да  шагатын шолткымыжым веле колат.

— Ончал-я, тушто шўртӧ пыта, теве тыйын шеҥгелнет, — мане Ферович.

 Тудо икте почеш вес имым шындылеш. Шола кидше дене  нуным йымачын ишыктен куча, а пурлаж дене азырым кучен, тӧрлатылеш. «Мый тыште ом лий гын, машина эр марте шога ыле», — шоналтыш.  Икмыняр арня гыч тыгак лиеш  гын, мо дене мучашлалт кертме нерген шонкалаш тӧчыш.  Эрдене смене мастер кузе сыра ыле: «Конешне, Ферович укеат, пудыргышо машинам пўтынь сменыште иктат тӧрлатен огеш керт!»  Тыгай минутышто тыште марийже лийже да чыла тидым шке шинчаж дене ужшо ыле. Ватыже тугайым ыштен мошта, кудыжым эсогыл тудат пӧръеҥ вуйжо дене олмыкташ шотым огеш му. Конешне, марийжын пашажымат тудо ыштен огеш мошто. Кеч-мо гынат, нуно иктӧр лийыт ыле.

Име-шамыч дене ятыр шогылташ перныш. Пелйўд шукертак эртен каен, но таче пидше замок-влакым ончен, молгунамсыла шинча огеш шалане.  Шагат ден кум шагат эр коклаште ярныме чотак шижалтеш, омо шумо денат кучедалаш перна. Иренке пашажым чаткан шукта. Шагат гыч име-влакым вераҥдылмым чарнышат, нунын ўмбаке куэмым пижыктыш. Молгунамсылак, пашам путырак тўткын ышташ кўлмӧ годым тўрвыжым пурлешат, манмыла, лап возын тырша.  Трикотаж – шуйнылшо материал, сандене тудо имылашке иктӧр логалже, ик пўремыш ынже чумырго манын,  тўткын эскераш кўлеш. Тудо кужу жап тыршыш, но  теве ты пашам мучашлыш. Машинам кидше дене шыман пўтырал-пўтырал шўртӧ-влакын сайын кылдалтмыштым терген ончыш.  Конешне, адакат икмыняр име пудыргыш.  Куэмын кўжгытшӧ тўрлӧ лиймылан кӧра тыгае чўчкыдынак лиеда. Нуным алмаштыш да угыч пўтыркалаш пиже. Уэш да уэш чытен чытенак кужу жап шотыш кондыш.

Вич шагат эрат шуо. Йўд шижде эртен кайыш.  Кунам тыршенак пашам ыштет,  жап пеш писын эрта. Теве коло визымше икшырымын, ритм почеш лыжге пашам ышташ тўҥале. Куэмын кўрылтмӧ верыштыже сусыр палыла койшо ужашыже эркын дене ўлыкыла вола.

Шке машинаже-влак деке лишеммыж годым Такач шўртым оптымо яшлык тўрыштӧ нерен шинча ыле.

— Тый мо!.. А машина-влак? Теве кузе тый нуным эскерет?

 Ах, тый Юмжат!…  Да мый тыште улыжат ик минутлан кутанем тушкалтышым.

— Тыйын драндулетет ямде. Кае, вашке кудытат шуэш!

— Тый Юзо улат! — мане Такач,  коло визымшыж деке лишемшыжла. – Тый просто Юзо улат!

Ярнен пытыше Ирен Ферович пытартыш вийжым пыштен, шыргыжале да шке машинаже-влак деке кайыш. Пашам ыштышыжла, тудо чыла монден ыле. Ынде угыч йодмашыже нерген шарналтыш. Куд шагатлан Мезеи толеш. Йодмашым пуашыже перна…

Вич шагат эрдене кас эше тунар тораште улмыла чучеш. Кас нугыдо, еҥ-влак да йўк-йўан дене темше. Неле нугыдо чия-влак дене. Но волгалташ тўҥалмылан чылажат иктӧр лиеш. Неле сомыл-влак йошкын гай йымаке шинчыт, ала-кушко торашке кораҥдалтыт. Эр кече лекме пагыт свежа, юалге да вўдыжгӧ. Кече лекме годым ме теҥгече кастене лийше  чынлан огына ўшане. Чынжымак палена гынат, ўшанымына огеш шу.

Тудо окна деке лишеме, кўртньӧ раман форточкым почо. Уремыште эше пычкемышрак гынат, шўдыр-влак уже йӧреныт. Кӧргӧ могырым янда пӧрш дене леведалтын.

Почылтшо окна воктене тудо вигак вийым нале. Тышечын коло визымшат коеш.  Пӧрдеш. Икшырымын, чарнен шогалде. Вет тудо машинам шотыш конден. Могай сай!  Шке кид дене тыге сайын да чаплын ыштыме деч сайже мо лийын кертеш. Тыгай куан кумыл чурийысе куптыр палымат шымарта, кӧргӧ гычат кап-кылым ырыкта. Тыгай минутышто ты тўняште илаш праван улметым шижат. Вич шагатат пелылан куэм-влакым мучыштараш тўҥальыч.  Машина пелен пижыктен шындыме панель-влак   ўмбакышт кечалтше материалын нелытшым пыкше веле кучен кертыныт. Ӱдырамаш-влак икте-весыштлан нуным пўтыралаш да рулон-шамычым кораҥдаш полышкаленыт. Чылажат ўмбала цех гыч лекме  турашке оптеныт. Пырля ик ой дене пашам ыштымат путырак сае. Тыгай чон куаным мӧҥгыштӧ от шиж!

Куд шагат марте лучко минут кодмо годым кенета тудо тургыжланаш тўҥале. Кажне минутышто Мезеи толын лектын керын. Тунам тудлан йодмашым пуаш кўлын… «Тугеже эрден ит мондо», – марийжын тиде шомакше-влак кызытат пылышыжлан шоктат. Ик жаплан пашажым  кодаш логале – вуйжо пӧрдаш тўҥале. «Мезеи ўмбаке миен ом тўкнӧ гын, ом пу», — шоналтыш тудо. – Молан тунам пуаш?»

Куд шагат тураште машина-влак икте почеш весе чарнен шогалаш тўҥалыч.   Тудо имыш канде шўртым чыкыш да  вашкен  ямде рулон тўрыш маркировко-влакым ургаш пиже. Мезеим ужаш огыл манын, вуйжымат  огеш нӧлтал.

— Кузерак пашат кая? – Тиде  алмаштышыже Пинтер тичмаш сеткыжым нумал толын шогале. Тудо эре сумка тич мом-гынат конда.

— Чыла сай…

Ферович счётчик гыч показанийым возен нале да  вургемым вашталтен чийыме пӧлемыш куржын колтыш.  Тушто йўк-йўан веле шога. Варашрак кодшо-влак эше толеденыт веле. Нунын ўпыштышт пӧрш ошын коеш, телымсе пальтоштышт йўштым конденыт.

Иренке пеш чулымын вашталтен чийыш.  Ӱпшымат шераш ыш тўҥал, тышеч-тушеч шовыч йымаке веле шурале.

— Кузе тый вашкет! – пелештыш кўкшў капан ошвуй.. – Але вара мариет кас годсек тыштак тыйым вучен шога?

Тудо куржшыла йӧндымын мыскарам ышташ тӧчыш.  Смене мастерын   конторыж воктеч  кўлткышӧ шўман эртен куржо.  Эше коридор мучашке миенат шуын огыл ыле,  контор омса почылто да  Мезеин чарга йўкшӧ шоктыш. Туге гынат савырненат ыш ончал. «Ала тудат огыл да, — мане шкаланже шке. — Мый тудым ужын омыл!»

Капка вес велне тудым эрденысе юалге юж авалтыш. Урем дене мурен, лўшкен эр трамвай-влак эртеныт. Остановко марте миен шумек, трамвайыш ыш шич, йолын ошкыльо. Тудо кеч корнын ужашыжым гынат, йӧратен йолын эрташ. Эрдене лум сӧралын йылгыжеш. Йомакысе гай ошалге-канде.  Уремыш лекмеке ала-молан вигак ярныме шижалтеш. Кап пуйто тўҥеш. Йолтаган-влак шолткат, кокырымо йўк торашке солна.

Окналаште тул-влак чўкталтыт, ола помыжалтеш. Подъездла гыч еҥ-влак лектыт. Нунын дене ончалтыш вашлийме годым йоча годсыла кугешныме кумыл чонышто ылыжеш: «Мый йўдым пашам ыштенам!» Йоча кугешнымаш. Но тудо кўлеш… Иренкеланат тудо путырак кўлеш. Йоча кугешнымаш — тиде тугакшат путырак кўлешан шижмаш.  Тудо яндар. Эр кече лекме гаяк свежа.

 

Е.Садовин марлаҥден.

Опубликовать в Одноклассники