Писатель Геннадий Алексеевлан 17 февральыште 70 ий темеш ыле
…Тудо кызытат шинча ончылнем: кугурак капан, шыма йӱкан да тыматле койышан, шоналтен да ушан ой дене мутланен колтышо Геннадий Алексеевым студент жапна гыч – 1975 ий гыч – шарнем. Ме тунам МарГУ-н историй-филологий факультетшын марий йылме да литератур пӧлкажын 1-ше курсыштыжо тунемаш тӱҥална, а Геннадиймыт 4-ше курс улыт ыле. Группышт куатле лийын. Коло утла студент гыч латкумытшо рвезе-влак ыльыч. Марий филологий пӧлкан историйыштыже тетла нигунамат тыгай «пӧръеҥан» группо лийын огыл. Ӱдыр-влакыштат чолга ыльыч, но ме, самырык студент-влак, рвезышт дене лишыл кылым кучен улына, кугурак лийыныт гынат, мемнам йолташ семынак ужыныт, сандене нунын нерген ойлем. Геннадиймытын группышт уло университет мучко ойыртемалтын. Шарнем, 4-ше курсышто тунеммышт годымак вузысо группо-влакын таҥасымаштышт эн ончылно лийыч, да нунылан Ленинградыш ужын кошташ каяш путёвкым пуышт.
Тиде группышто тунемше рвезе-влакын лӱмыштым ушештарымак шуэш, вет чыланат варажым чапым налше еҥыш савырнышт: филологий науко кандидат-влак Аркадий Васинкин, Валентин Васильев, Силантий Сабитов, Валериан Кузнецов, тале журналист да литератор-влак Валерий Александров, Валерий Якимов, радиожурналист Николай Алексеев, уста туныктышо да школ директор-влак Анатолий Сапаев, Александр Михайлов, Родион Фёдоров, Олег Каликаев, муниципал пашаеҥ Александр Горячкин… Нунын коклаште Геннадий Алексееват лийын.
Шочынжо Геннадий Морко кундемысе Эҥерсола (Шереганово) ялыште колхозник ешеш. 1965–1970 ийлаште Йошкар-Оласе 1 №-ан музыкально-художественной интернат-школышто тунемын. Сылнымутыш эн тӱҥалтыш ошкылым лачак тыште ыштен, почеламутым возкален. Икымшыже «Каныш кечын» маналтын да 1969 ийыште «Ямде лий» газетеш савыкталтын.
Тале журналист да шанчыеҥ, историй науко кандидат, шукертсек Озаҥыште илыше да пашам ыштыше Руслан Бушков тудо жапыштак интернат-школышто тунемын да тыгерак шарналта: «Визымше классыште мый почеламутым возаш да сылнымут кружокыш кошташ тӱҥальым. Кружокым марий йылмым да литературым туныктышына Пётр Андреевич Апакаев вуйлатен, лӱмжӧ «Элнет» ыле, да школышто тыгаяк лӱман пырдыжгазет лектын. Литкружокыш коштшо-влакын возымыштым тушан савыктеныт. А кружокын старостаже лачак Геннадий Алексеев ыле. Мый дечем кок ийлан кугурак, тунам шымше классыште тунемын. Да Пётр Андреевич мылам каласыш: «Почеламутым возаш Геннадий деч изишак тунем». Кугурак йолташемын возымыжо тунамак пеш сайын лектеш ыле. Мыйын полышым йодмемлан Геннадий ик ганат тореш лийын огыл. Тудлан мый кызытат таум ыштем».
Кыдалаш школым Геннадий Алексеев шочмо районысо Октябрьский посёлкышто пытарен. 1972–1977 ийлаште МарГУ-што историй-филологий факультетыште шинчымашым поген. Тунем пытарымек, ик ий «Ямде лий» йоча газет редакцийыште ответственный секретарьлан ышта, 1978–1979 ийлаште Совет Армийыште служитла. Пӧртылмекше, салтак илыш нерген «Погонан рвезылык» повестьше шочеш. А пашам умбакыже «Ямде лий» газет редакцийыштак ышта. Тушто 1988 ий марте тырша, пытартыш жапыште – тӱҥ редакторлан.
Йоча газет редактор гыч Геннадий Алексеевым Москошко, Кӱшыл партийный школын журналистике факультетышкыже тунемаш колтат. Тудым пытарен толмеке, «Марий коммуна» газетын спецкоржылан, «Марий Эл учитель» журналын тӱҥ редакторжылан, Марий книга издательствын директоржылан, Марий туныктыш институтын редакций-савыктыш пӧлкажым вуйлатышылан, «Ончыко» журнал реакцийыште прозо пӧлкан редакторжылан ышта. 2000 ий гыч, нелын черланымешкыже, юмынъеҥ пашам шуктен.
Сылнымут пашаште Геннадий Алексеев прозаик семын вийлана. Ойлымашым веле огыл, кугурак жанрыште – повестьым возымаште – чолгалыкым ончыкта: шым повестьше савыкталт лектеш.
Писательын возымо ойыртемже нерген ойлымо годым, аклыше-влак эн ончычак тудын куштылго, лывырге, сӧрал марий йылмыжым палемдат. Геройжо-влак поро кумылан, волгыдо шонымашан, шонен пыштымашкышт шуашак тыршыше улыт. Персонажше-влакын койыш-шоктышыштым, кӧргӧ кумылыштым утларак почын пуаш манын, писатель пӱртӱс сӱретым моштен кучылтеш. Ныжыл лирикылан лишыл улмыжо кажне гаяк произведенийыштыже коеш. Кӱчыкын ойлаш гын, кеч-могай сылнымут саскаштыжат туто мутым муын моштен.
2000 ий гыч, ойлышна, юмын пашаш куснен, Йошкар-Оласе марий-руш лютеран черкыште дьяконлан служитлаш тӱҥалын. Варарак Советский районысо Шуарсола–Люперсола кундемыште почылтшо черкын кугыракшылан ойыреныт. Черке пашаш куснымыж нерген Геннадий Валериянович тыге каласен ыле: «Тиде пашам, юмынъеҥ мут дене ойлаш гын, «тарзыланымем» шоныдымын-вучыдымын тӱҥале. 2000 ий шошым Урал пробствын («епархий» семын) «Вестник» лӱман газетшым ышташ полшаш йодыч. Вара марла кумалтышлан юмыной гыч, манмыла, тидым да тудым кусаркален пуаш логале. Тыге Юмылан «тарзыланыме» корно шкеж дек шупшыльо…»
Черке пашаште Г.Алексеев «Сорта» чоншӱлышым сотемдарыше («духовно-просветительский») журналым луктын, Катехизисым марлаҥден, юмыной негызеш йоча-влаклан чиялтен сӧрастарышаш «Илыш книгам», йоча Библийым тунемаш полшышо книгам ямдылен.
Черке пашам шуктымыж годымак сылнымутымат возен шоген, серыме саскаже варажым «Шочмо вер – чевер» да «Куку муро ойган» книгалашке чумырген шуыныт.
Коеш, Геннадий Валериянович пашалан чыла вийжым, моштымашыжым пуэн, южгодым шкенжымат чаманыде тыршен. Тидыже тудын тазалыкшым лунчыртен, писатель нелын черланен да 2012 ий 13 сентябрьыште илыш дене чеверласен.
Икмыняр жап гыч мыйын тудлан пӧлеклыме почеламутем шочо…
Уш гычем кожгатен чыла утым,
Эр-эрден ӧрмалген возынам:
Омыштем пуйто почеламутым
Тыланет пӧлеклен возенам.
Шарнымаш сомыл – поро деч порыс.
Тыгай омо кончен гын, шонем,
Ончылнетше могай-гынат порыс
Шукталтде кодын чон кӧргыштем.
Нелеш ит нал. Палет, эре кызыт,
Кунам трук яраҥеш чонвечем,
Пуйто ош кумылетымак шижын,
Кидышкем мый книгатым кучем.
Пеш шыма шӱлыш гае мутлаште
Пуйто чонло йӱкетак шокта.
Ӧрмалгенак колтем тыгутлаште:
Мо тыге шӱмышкемже шукта?
Юмын вийже, мый палышым, улак,
Кудо мут дене чак кылдалтеш.
От ӱшане тидланже гын, сулык
Кузерак вара касаралтеш?
Тыйын гае лыжга шомак дене
Юмо денак гына кыл кучаш, –
Тудым чонышко налын, айдеме
Осал дечын йӧршеш эрнышаш.
Вес сӱретым мый ужын ом сеҥе:
Ош пеледыш лоҥга гыч жап вошт
Ош чонан, лум гай ош чием дене
Ӱмбакем шып ончет тый, Гентос*…
*Ваш-ваш ме тыге манына ыле.
Снимкыште: писатель да журналист Геннадий Алексеев (шолаште) ик очеркшын геройжо, Морко кундем Вончӱмбал ял гыч Анатолий Ильин дене.
Геннадий Сабанцев
Фото «Марий Эл» газет редакцийын архивше гыч.
