Таче Интернет полшымо дене икте-весе деч пеш тораште илыше-влак денат кылым ышташ лиеш. Виталий Головин денат ончычшо тыгак палыме лийым. Вара тудым Кужэҥер районысо Ош куэр отышто тӱня кумалтыш годым вашлияш йӧн лекте. Онаеҥ-влаклан полышкалыме пашам шуктен. Тунам лачымын мутланаш йӧн ыш лият, тидым вес ганалан кодышна. Вес ганаже Марий Элыш толмыж годым лие. Виталий кызыт Озаҥыште ила. А Йошкар-Олаште марий йӱла курсыш гына ушнен. Но шукерте огыл тудо кок кечылан калыкым эмлаш толын ыле. Ида ӧр, но тудо эше калык медицине дене эмлызе семын палыме. 2012 ийыште ТВ3 телканалын версийже почеш, эсогыл Российын эн сай знахарьже семын палемдалтын улмаш. Тазалыкым пеҥгыдемдыме системе шотышто сай специалист лийын шуын. Российысе калык медицине ассосциацийыштат шке квалификцийжым пеҥгыдемден. Биоэнергий коррекций специалист эмлыме пашаштыже кумалтыш мутымат, марий Юмат, шудымат, массажымат кучылтеш. Эсогыл арака йӱмаш, тамакым шупшмаш дечат эрныкта. Шинчавочмымат, моло осалымат айдеме деч кораҥда, чон ласкалыкым пӧртылта. Тыге ынде 20 ий утла еҥ-влак верч тырша.
Кузе марий пӧръеҥ тидым ышта йодыда. Вашмутланымаш гоч рашеме: тудо шке тазалыкшымат шкак пӧртылтен да пеҥгыдемден кертын, черже-влак дене илаш тунемын. Киров кундемысе марий ялыште шочшо рвезын пӱрымашыжат кажне айдемын гаяк шуко йыжыҥан. Тудо изинек начарын ужшо шинчан лийын. Шкенжын тӱжвал сынжат ойыртемалтше. Ош ӱпан, ош коваштан, канде-канде шинчан рвезым Савинысе сокыр да начарын ужшо школ-интернатыш тунемаш колтеныт. «Кызыт мый 35 процентлан ужам гын, ончыч 8 процентлан гына ужынам», — ойла тудо. Но шинча пӱсылыкым пӧртылташ манын, тудо шке гыч тӱрлӧ семын эмлалтын.
Тазалыкшат пеҥгыдыжак лийын огыл. Кугурак лиймекыже тӱрлӧ чер витараш тӱҥалын. Ойлымыж почеш, ныл ият пеле наре кава ден мланде коклаште пеле-колышо илен толашен. Варажым медицине пашаеҥ, науко доктор-шамычын палемдыме диагонозыштат лӱдыктен, нунышт эмлаш тыршеныт. Нимат полшен огыл, сандене адакат шке гыч тӱрло шудылан, калык медицинылан эҥертен эмлалташ тӱҥалын. Таче шке тазалыкшым, илышыжым виктарен моштышо пӧръеҥ калыкым эмлызе лийын шуын манаш лиеш. Тургыжландарыше тӱрлӧ йодыш дене толшо-шамычланат пайдале каҥашым пуэн да эмлен кертеш. Йошкар-Олаште вашлиймашке мийыме тудын деке эсогыл черет шоген. Кузе от ӧр.
А весе-шамычлан полшен кертмыжым тудо изинек умылаш тӱҥалын. Тукымыштыжат эмлызе-влак лийыныт. Кувавайжын мом палымыжым вуйышкыжо поген, иктешлен толын, шинчымашыжым шуарен. А ялыште калыкым мо тургыжландара? Молан вольык черлана, молан азан мӱшкыржӧ коршта? Могай шудо ты але вес чер деч полша? Варажым аважын темлымыж почеш икымше гана традицонный огыл эмлызе-влакым ямдылыме курсыш каен. 22 ияшак ӱжмӧ почеш вес кундемлаш еҥ-влакым эмлаш кошташ тӱҥалын. Весе-шамычлан полшен кертмыжым, тауштымыштым ужын, ты поро пашаш йӧршешлан шупшылалтын. Тачат тудо калыкым тӱрлӧ кундемыште эмла.
Шинчымашым нӧлташ, тӱҥалме пашам ворандарен колташ манын, варажым тунемаш каен. Ончыч Воронежысе экономико- правовой институтышто юриспрудентлан, вара Волгоградысе гумманитарный академийыште клинический психологлан тунем лектын. Умбакыже Индийысе Калькутта олаште альтернативный медицине академийыште кок ий шинчымашыжым пеҥгыдемден. «Молан лач тушто? Тӱнямбал кӱкшытыштӧ калык медицине дене тусо шинчымаш келшен толшылан шотлалтеш. А эмлыме пашам тӱрлӧ кундемыште, эсогыл йот эллаште, шуктымо годым ты статусшо деч посна огеш лий. Верлаште эре гаяк умылыдмаш лектеш», — умылтарыш тудо. Эмлызе дене кеч-могай йодыш шотыштат ой-каҥашым колаш, шуко уым, пайдалым пален налаш лиеш. Кугу шинчымашан айдеме. Очыни, тыгай улмыжлан кӧрак мутланымаште кугешнымашыже монь йӧршеш ок шижалт. Пеш ласкан ойла, тыматле койышан айдеме.
Тазалыкым пенгыдемдыме дене кылдалтше кажне йодышлан вашмутшо уло. Весат ӧрыктарыш, каҥашыжат тыглай айдемылан шке гыч чыла тидым ыштен керташ лийше. Огына пале да веле нунын дене пайдаланен огына керт. Эмлызын сайтышым шергал лекташ гын, шуко сай каҥашым верешташ лиеш. Кеч тыгай вес эмлызе-влак ты але вес практический каҥашышт дене калык дене тыгежак почылтын огыт палдаре. Сандене ты шотышто йодде ыжым чыте. Тидлан тудо тыге вашештыш: «Вӱд толеш, вӱд кая, эҥер яндаррак лиеш. Сандене шке шинчымаш денат весе-шамыч дене пайлалтман. Тунам пайдаже молыланат, мыламат лиеш», — мане.
Арака йӱмаш деч йӱкшыктарен кертме шотышто гын тудо тыгерак вашештыш: «Айдемын тиде чер деч эмлаш шкенжын кумылжо лийшаш, тунам лектыш куандара. А кумылжо уке гын, лишыл еҥже-влак тудын фотосӱретшым кондат. Тудын гоч «пашам ыштем». Но ончыч черле айдемын чонжым лыпландарыман, ласкалыкым пуртыман, вара тудын аракам йӱаш кумылжат шкак йӱкша».
Виталий Головиным Ош куэрыште онаеҥ-влак коклаште ужмат чотак ӧрыктарен ыле. Но ты шотышто тудын шке умылымашыже уло: «Онаеҥ-влак семынак мыят, пӱртӱс вийлан эҥертен, ен-влакым эмлем. Ик пашамак шуктена, лектеш. А теве мужедмашым, ончыко ужын, илышым вашталташ тӧчымым кӱлешанлан ом шотло. Тиде мыйын огыл.»
Марий кумалтыш йӱлам эмлызе чот пагала. «Тудын вийжым мый Индийыште илымеке, тунем толмеке веле умыленам. Тусо религийын философийжат лач марий кумалтыш йӱлан чынлыкшым мылам почын. Отыш кумалаш мийыше айдеме пӱртӱс вийлан ӱшанышаш, радамжым чоткыдын шуктышаш, тудлан ончылгоч ямдылалтшаш. Мом шонен кумалмыжым ончылгоч шонышаш да раш палышаш. Тунам чыла тидыже ик вий-куат толкыныш ушна. Тунам юмо деч йодмыжат шукталтеш», — иктешлен каласыш Виталий Головин.
Шушаш У ийыште марий калыкна пиалан лийже манын, могай тыланымашда?
— Кажне кечын, эр ӱжара дене кынелын, айдеме мом тудо таче ыштышашым шоналтышаш да раш палемдышаш. А кастене, малаш вочмыж годым, шонымашыже шукталтше манын, мом ыштымыжым иктешлышаш. Тыге кажне кечын. Тунам тиде системыш пура да сай лектыш палдырнаш тӱҥалеш. Тошто идалыкымат тыгак ужатыман. Тек удаже чыла тошто ий дене пырля шенгелан кодеш. У ийым эр кече семынак сай шонымаш дене гына вашлийман, шкалан шушашлык кӱкшытым племдыман. Тунам кажне еҥын илышыже тӱзлана».
С.Носова.
Снимкыште: В.Головин.
Авторын фотожо.
