Ачажын тыге манмыжым ныл ияш Лида ӱмыр мучкыжлан шарнен кодын. «Вучыза…». Вученыт, сар эртыме годымат. Вученыт, Сеҥымаш деч варат…
Тудо тыгай ныжыл, шып лийын, эсогыл йӱкын куанашыжат пуйто лӱдын.
Аваже, Анна Романовна, ныл икшывыжым ӧндалын, пӧрт воктенже шоген. Теве тышеч суртоза Иван Никитич Подоплелов сарыш каен. Тудлан тунам улыжат 25 ий лийын.
1941 ий 29 декабрь. Оршанке район Сычи ялыште чатлама йӱштӧ. Йоча-влак пӧртыштышт шинченыт. Окна гыч изи Лидуш издерым шупшын кайыше еҥ-влакым ужын. Иктышт йолын ошкылыныт гын, южышт имне тереш шинчын каеныт. Теве пошкудо пӧрт гыч Василий Никанорович Машкин лекте. Ачаж дене коктын кайыше тӱшкашке ушныш. Нуным аваже поктен шуо. Тыге ачаж ден аваже йыгыре пытартыш гана луман корно дене ошкылыныт. Мо нерген нуно кутыреныт?
Анна Романовна пелашыж деч куд ийлан кугу лийын. Пырля кандаш ий иленыт. Ванюш шым ияш лийын, Лидушлан – ныл ий, а Валюшлан – улыжат кок ий. Эх, тиде сарже… Тудо илышым кокыте шелын: ачаж дене пырля да тудын деч посна жаплан.
Лидия Ивановна Старыгина кызыт 82 ияш. Тышеч 20 ий наре илалше да инвалид-влаклан Марково интернат-пӧртыштӧ ила. Тудо чатлама йӱштыштӧ ачажын каласыме ой-каҥашыжым таче кечысыла шарна. Лидуш тунам тудын кушко кайымыжым умылен огыл. Аважымат, ачажымат вучен. Лач Валя акажын кычкырен шортмыжым чараш тєчен, но кертын огыл. Йӱдым аваже мӧҥгыжӧ пӧртылын, чылаштымат лыпландарен. Шкеже гына шинчен-шогаш верым муын огыл. Изи сӧснам шӱшкылын (тетла шылжымат нигушеч налаш), олашке чымалтын. Шуктен…
Тӱҥалтыште ачаж деч аваж лмеш серыш толын. Вара извещенийым налыныт: рядовой И.Н.Подоплелов 1942 ий октябрьыште увер деч посна йомын. Иван Никитич Владимир эргыжын шочмыжымат пален огыл. Анна пелашыже, йочаже-влакым пукшен-йӱкташ манын, сай вургемым пареҥгылан вашталтен, а неле, йӧсӧ жапшым пашаш монден.
Кузежым-можым Лида кугу лиймекше гына умылен. Анна Романовна 95 ий илен да эре пелашыжым вучен, вучен… Фермыште пашам ыштен. Сайын тыршымыжлан Москошто ялозанлык выставкыштат лийын.
Икана нунын деке палыдыме пӧръем толын. Тудо Лидан аважлан ала-мом ойлен. Аваже, колыштшыжла, шовыч дене шинчавдшым ӱштылын. Ты кечын тиде ешыш ачаж деч пытартыш увер толын. Тудым плен гыч куржын утлышо земляк-однополчанинже Семен конден. (Семен Александрович Попцов, 1906 ийыште шочын, 1966 ийыште колен, Марков шӱгарлаш тойымо). Лидия Ивановна пленыште лийше ты айдемын тудо жапыште, лӱдде толын, пелашыже, тудын илышыж нерген каласымыжлан таум ышта.
Каласкалымыж гыч шарнен кодын: ачаже, стрелковый полкын обороныштыжо лийше боецше, моло дене пырля 1942 ий августышто пленыш логалын. Германийыште шахтыште пашам ыштен. Тушто тудо нелын сусырген. Землякше-влакын куржаш ямдылалтмыштым пален, пырля ушнаш шонен, но вуйышкыжо кӱ логалмылан, тазалыкше кажне кечын начарештмылан кӧра отказен. Плен гыч куржмо деч ончыч палымыже-влак тудын деке чеверласаш миеныт, но Иван Никитич лазаретыште лийын огыл.
Немыч учетный картычкыште тыге возымо аралалтын кодын: Иван Никитич Подоплелов из д.Сычи Оршанского района Марийской АССР родился 26 сентября 1916 года. Стрелок 15 стрелкового полка попал в плен 10 августа 1942 года в Суровикино (Сталинградской области). В октябре 1942 года был заключен в Шталаг-318 Ламсдорф. С 27 октября 1942 года по 12 августа 1943 года находился в рабочей команде №149 В на руднике. 12–13 августа 1943 года обращался в медпункт, где был поставлен диагноз: «Ослабленный, желудочно-кишечный ..?». С 19 августа по 9 сентября 1943 года находился на лечении. Под фотографией аккуратная немецкая печать: «Умер 9 сентября 1943 года». И штамп НКВД: «В персональной учетной карточке изменения внесены в апреле 1947 года».
1943 ий 7 июльышто тиде лазаретыштак тудын пошкудыжо, однополчанинже Машкин Василий Никанорович, колен. Тудын икшывыже-влак, Нина ден Валентин эргыже, ача деч посна кодыныт. 1943 ий январь марте ты лагерьыштак И.Н.Подоплеловын землякше Павел Архипович Кожевников лийын. 15.12.1906 г.р. из д.Сухой Овраг Марковского сельского совета. Его имени нет в Книге Памяти. Нет в Книге имени и Владимирова Александра Семеновича, 23.12.1907 г.р. из д.Русский Руя. Он прошел регистрацию вместе с Иваном Никитичем. Номер Подоплелова – 43680, Владимирова – 43676.
Лидия Ивановна ачажын 1942 ий октябрьыште ыштыме фотографийышкыже онча да кидше дене ниялта, икгайлыкым кычалеш. Тӱрвӧ, шинча, нер, оҥылаш, ӱп… Элнам аралышын ӱдыржӧ шоҥгемын. А ачаже тудым самырык онча! Шып. «Мый пӧртылынам…», йоҥгалтеш.
Г.Петухова.
Е.Эшкинина ямдылен.
