Кундемыштына туризмым вияҥдыме йодышлан пытартыш жапыште поснак кугу тӱткышым ойыраш тӱҥалме. Лектышыжат раш коеш: ий гыч ийыш республикыш турист-влак шукынрак да шукынрак толаш кумылаҥыт.
Мом ойлаш, Марий кундемнаже изи веле, а ойыртемалтше вер-шӧр, турист ден унала толшо-влаклан келшен толшо йӱлам, молым ончыктышашыже кажне районышто мо-гынат уло.
Тӱҥжӧ — кок вер
Мутлан, У Торъял районыш ончыч еҥ-влак тӱҥ шотышто Токтарсола воктенысе «Вий памаш» ден Масканур селаште верланыше Шнуй Пантелеймон-целительын памашыж деке веле коштыныт.
А пытартыш идалык утларак жапыште турист-влаклан оҥай лийын кертше кок вер ышталтын. Иктыже – Элембай селаште ӱмаште почылтшо «Шӱкшанысе патырлык заставе». Тудо тӱрыснек манме гаяк верысе черкын настоятельже Сергий ачан (Сергей Бажановын) тыршымыж дене почылтын. Тудак тиде шонымашым темлен да проектым илышыш шыҥдарымаште ик эн кугу чолгалыкым ончыктен.
Весыже – верысе предприниматель Андрей Куклинын ретро-технике тоштерже.
Эше мом темлен кертыт?
У Торъял районышто туризм дене кылдалтше йодышлан администраций вуйлатышын алмаштышыже Денис Николаевич Волков вуйын шога.
«Кызыт турист-шамычлан У Торъял район мом темлен кертеш?» йодмемлан тыге вашештыш:
— Нине кок вер деч посна еҥ-влак памашна-влак деке, черкылашке толын каен кертыт. Кызытат тыгай-шамыч шукын улыт. Туризм дене кылдалтше пашам районыштына краеведений тоштерын пашаеҥже-влак шуктат. Нуно турист-шамычлан лӱмынак вич маршрутым ямдыленыт.
Мо ышталтын?
Але марте шуктымо:
— У Торъял районысо пӱртӱс да тӱвыра поянлык турист объект-влак единый реестр ышталтын;
— турист маршрут-влакын паспортышт ямдылалтеш да ты паша умбакыже шуйна;
— интернетыште соцкылыште посна группо уло;
— ойыртемалтше верла нерген каласкалыше увер буклет-влак ышталтыныт;
— районысо пӱртӱс да тӱвыра поянлык объект-влакым ончыктыман туристический карте уло…
Картым вераҥдашышт гына кодын. Тидым писынрак ыштат гын, ала районышкышт еҥ-влак, чынжымак, вашкерак да шукынрак толаш тӱҥалыт?
Вич маршрут
Краеведений тоштер пашаеҥ-влак нунын дене палдарышт.
Визыт гыч икымшыже «Да святится имя Твое» маналтеш. Тудын дене келшышын, кумылан-шамычлан икмыняр илемыште верланыше черкылашке миен толаш темлалтеш.
Кокымшыжо «Прошлое и настоящее Торъяла» маналтеш. Тиде — турист-влаклан райрӱдӧ мучко экскурсий.
Кумшо – «Живая вода». Кумылан-влакым икмыняр памаш ден ер деке намиен кондат.
Нылымше ден визымше маршрут семын ретро-технике тоштер ден Шӱкшан патырлык заставе палемдалтыныт.
Кумылаҥден моштыман
— Ме маршрут-влакым икмыняр ий ончычак ямдыленна. Ынде турист-шамычын толмыштым вучена, — каласыш туризм шотышто специалист Оксана Шакирова да, чыным ойлаш гын, тӱҥалтыште ойлышаш мутемат йомо.
— Но вет вучен шинчен гына паша верже гыч огеш тарване. Кумылаҥдаш, ойыртемалтше вер-шӧр-влак улмо нерген каласкалаш, тӱрлӧ семын рекламым ышташ огыл гын, еҥ-влак тидын нерген пален огыт нал да, мутат уке, огыт тол, — палемдышым.
— Ме тидым шкежат умылена. Турист-влак огыт тол гын, тугеже ала-мом эше ыштен шуктымо огыл, — шылталенрак ойлымем дене тоштер вуйлатыше Любовь Леонидовна Егошина шкежат келшыш. — Туризм шотышто пашаже ышталтеш. Ме шканна рекламым ыштен огына мошто, очыни. Эн кугу ситыдымашна тиде, векат. Теве тендан возымо статьядам лудын лекмеке, ала еҥ-влак мемнан деке толын каяш утларак кумылаҥыт?
— Но чылт нимом огына ыште манашыжак огеш лий. Мутлан, паломник-влакым вашлийме шотышто черке-влак дене кылым кучена да меат тыгай кумылан еҥ-влакым вашлияш ямде улына, — каласыш специалист.
— Такшым гын туризм дене кылдалтше пашам моткочак кугу энтузиаст гына шуктен кертеш. Кӧ йӱдшӧ-кечыже тидын нерген гына шонкала, кӧ оксам, жапшым пытарыме нерген огеш тургыжлане. Но кызытеш тыгайже шагалын улыт. Сергий ача ден ретро-технике частный коллекцийым чумырышо Андрей Куклин веле районыш толшо уна-влак дене пашам ышташ ямде улыт. Но ончыкыжым тыгай кумылан-шамыч шукынрак лийыт манын шонена. Муаш да нунылан пашаштым ворандараш полшаш кӱлеш, — мутланымашке ушнен, палемдыш Денис Николаевич.
Ончыкылыклан шонымаш
У Торъял районышто туризмым вияҥдаш мом ышташ шонымышт нерген Д.Волков умбакыже тыге каласыш:
— Алеево плотинам шотыш кондаш да тӱзаташ гын, еҥ-влаклан канаш верым ышташ, эсогыл изирак пӧрт-влакым вераҥдаш лиеш ыле. Но мемнан калык турист-влак дене кӱлеш семын пашам ышташ: нуным ашнаш, пукшаш, обслуживатлаш — эше ямде огыл. Моло-влак дене, поснак кечывалвел районла дене, таҥастарымаште, ме эше чыла тидлан тунемына веле. Тышке э-эркын толына. Шке жапыштыже Овалже ялыште Николай Аркадьевич Сидоркин тиде пашам чолган шуктен. Нунын деке ешышкышт вес элла гычат уна-влак толеденыт. Но ала-могай амал дене кызыт ты сомылым шуктымым чарнен.
Ончыкыжым У Торъял районыштына Марий Элыште туризм дене кылдалтше пашам шуктышо, тыгак туроператор-влак дене верыш лектын эртарыме заседанийыш чумыргаш да кундемнам ончыкташ кӱлеш. Вер-шӧрна оҥай историйлан да йӱлалан, пӱртӱс объектлан поян район манын палдараш шонымашна уло. Но тидым тений ыштен шуктена мо – эше раш каласен огына керт. Кундемна нерген материалым утларак погыман. Шӱкшан патырлык заставым умбакыже чоҥаш да вияҥдаш кӱлеш. Тӱрлӧ грантым сеҥен налаш да конкурслашке ушнаш шонена.
Любовь Леонидовна весымат ешарыш:
— Шке жапыштыже ме маршрут-влак радамыш карьерымат пурташ шоненна. Тушто мланде «пӱчкыш-влак» моткочак ойыртемалтше улыт. Но тусо вуйлатыше-влак турист-шамычым пуртен лукмо годым производствым шогалташышт логалеш манын палемденыт ыле, сандене келшен огытыл. Лӱдыкшыдымылык шотышто йодмаш путырак пеҥгыде. Тыге «промышленный туризм» манме районыштына эше уке.
Марий Эл вуйлатышын грантшым сеҥен налшаш верч тыршыманак. А тидланже икмыняр йодмашым обязательно шуктыман. Але марте тушко кок гана ушненна, но изи кырча-марчалан кӧра проектна сеҥыше-влак радамыш логалын огыл. Тений чыла процедурым шот дене да йодмаш дене келшышын шукташ шонена.
У темлымаш
Тоштерыште мутланымына годым ик ӱдырамаш пурыш. Мемнам колышто-колышто да, «Кутырымашкыда ушнаш лиеш мо? Мыят ты шотышто ешарен кертам ыле» мане. Каласкалымыжым колыштын, вучыдымын толын лекмыжлан мый веле огыл, молат куанышт ала-мо…
— Марий юмыйӱла дене кылдалтше верлам маршрут-влак радамыш пурташ гын, моткочак ойыртемалтше направлений лиеш ыле. А вет тыгайже районыштына шагал огыл. Мемнан Масканур велнат улыт…
Тиде ӱдырамаш эше могай гына ойыртемалтше вер ден кумдыкым ыш каласе?! Лишыл жапыште кажныжым ончен савырнаш да тендамат, лудшына-влак, палдараш моткочак кугу кумыл лекте. Кеҥежым миен шуашак тыршена…
Почешмут семын
Тиде вашлиймаш деч вара Денис Николаевич дене шукерте огыл ик мероприятийыште вашлийна. Тудо палемдыш: туризм дене кылдалтше йодышым кызыт администрацийыште эртыше заседанийлаште чӱчкыдынрак каҥашаш тӱҥалынытда мо ышталтмым, лишыл жапыште мом шукташ палемдымым пеҥгыдырак контрольыш налыныт.
Районышто туризмым эше кузе вияҥдаш лийме шотышто шонымашыштым илышыш пуртен кертыт, йӧным кычал муыт да чыла тидын дене калыкым палдарат гын, могай кугу паша ышталтеш! Тунам У Торъял районышто туризм чотак воранен кая. А иктаж-кӧ иктаж-мом ышта манын вучен шинчаш гын, паша огеш воране шол. Ик йомакыште семын, тыге «тер» эре ик верыштак шоген кертеш…
Любовь Камалетдинова.
М.Скобелевын фотожо.
