УВЕР ЙОГЫН

«Шке вожым мондыман огыл…»

Вес калык коклаш илаш куснымеке, тудын йылмыжым, тӱвыражым, йӱлажым палыман. Лач тыге шона ынде коло ий наре Польшышто илыше марий ӱдырамаш Людмила Иванова. Марий Эл тӱвыран сулло пашаеҥже чап лӱмым сулен налше айдеме шке жапыштыже «Марий ушем» мер организацийымат вуйлатен, МАССР Верховный Советын XII созыв депутатшат лийын, республикысе культпросветучилищын директоржыланат ыштен. Пелашыже Иван Иванович тыгак кужу жап Марий телевиденийыште редакторлан ыштен. Йӧн лийме семын шочмо мландыш толын каят. Тений толмышт годым вашлияш амал лекте. Людмила Васильевна кумылын келшыш. Уло улмаш мом шарналташ да чонышто погынымым луктын ойлаш…

 — Людмила Васильевна, шукыштлан палыме шуэш, очыни, кушто, кузе те иледа, мом ыштеда?

 —  Пелашем дене коктын Польшышто, Эрвел Пруссийын Решель олаштыже  илена. Ончыч тылзе, идалык илена манын шоналтын, а вара тушан тыгак лакемынна. Пӧртым налынна. Коктынат сулен налме канышыште улына. Тушто сулен налме канышыште улшо еҥ-шамычлан йокрокланаш огыт пу, тӱрлӧ клуб пашам ышта. Спорт денат кылым кучена. Иван Ивановичлан книгам возаш полшем. Мутлан, теве Контский-влак нерген  коло ий наре материалым погыш. Поляк йылме гыч кусараш логалын. А ты йылмым шке гыч тунемынам. Варажым поляк калыкын историйжым шымлаш, тунемаш тӱҥальым. 

— Вес элыш илаш каяш мо таратен? Тидым ышташ куштылгыжак лийын огыл, очыни?

 — Тунам неле пагыт лийын. Мый кужу жап паша деч посна шинчышым. А вий-куат улмо ӱмбач яра шинчыме шуэш мо? Ончычшо шочмо кундем нерген чон корштен шоналтын. Мый марий диск-влакым колыштам ыле, шке семын марла муренамат, куштенамат, шортынамат. Тушко илаш куснымеке, кок ий почела Марий Элыш толмеке, чот черланем ыле. Очыни, ӧпкем шуко кодын. Сандене шкем кидыш налын, чылаштым проститленам, вет ӧпке темда, ончыко ошкылаш мешая.  

«Марий ушемым» вуйлатыме годымат мый эре ойлем ыле: вес калыкыште илет гын, тудын йылмыжым, тӱвыражым, йӱлажым палыман. Ончыч йылмым тунемаш манын, кеч-кушкат мутер дене кошташат вожылын омыл. Сандене верысе калык, вуйлатыше-влак денат ынде кылна пеш сай. Кызыт тусо илыш радамланат тунем шумо.

— Нелеш ида нал, Те тудо пагытыште сай кӱкшытыш шушо айдеме лийында. А молан те паша деч посна кодында?

 — Ынде ойлаш лиеш, очыни, «Марий ушемыште» ыштымем «полшен». Кодшо курымын 90-ше ийлаштыже мый Польшыш унала миен тольым. Ужым, кузе тиде эл экономике велым нӧлталтын. А ме тыгай поян кундемыште илена гынат, марий калыкна моткоч нужна… Ты чон шижмаш дене варажым «Марий ушемын» погынышкыжо логальым, шонымашем луктын ойлышым. Туштак шуко йӱк дене мыйым вуйлатышылан сайлышт. Очыни, келшымем дене йоҥылышым ыштенам. Тунам мый дечем савырныше-шамычат лийыныт. Корным петыркалаш тӱҥальыч…

 А кунам Кугыжаныш Погын депутатыш кандидат семын лектым, утларак нелылык лекте. Тушто сеҥымем нерген пален налмеке, ныл кече гыч увертарышт: мый огыл сеҥенам. Тыгаят лийын. Кызыт шонем: Юмылан тау, депутатыш лектын омыл. Уке гын шке койышем дене мом тушто ыштем ыле, лӱдаш гына кодеш. Марий калыкем верч чот шогаш кӱлмӧ годым шып шинчен ом турко ыле. Варажым тӱрлӧ велым кажне ошкылем эскереныт, тергеныт. Серыш гоч, телефон дене лӱдыктылыныт. Пытартышлан мыйым чот кыреныт. Кум тылзе эмлымверыште киенам. Кӧ, могай амал дене, тачат раш каласен ом керт. Санденак вес элыш каяш лийна. Кайымеке, предатель семын аклышат лийыныт.  

— Корным петыраш тӱҥалыныт тендан марий калыкым помыжалтараш,  лӱмжым нӧлташ тыршаш тӱҥалмыланда? Вет тунам «Марий ушемын» лӱмжӧ чынжымак йоҥген…

 — Ме тӱрлӧ кундемыште илыше марий-влакым ушымо верч тыршенна. Но шке калыкше кучем деч посна мер пашам ышташ ямде лийын огыл. Санденак кучем ден мер толкын коклаште умылыдымаш лекташ тӱҥалын. Сандене чыла мемнан тӱҥалтышым пешак умыленжак вашлийын огытыл. Погынышто  ойлымымат вес семынрак умыленыт. Шарнем, тунам училище директор семын мыйым Йошкар-Олаште пошышо групировко-влак тургыжландареныт. Нуно мемнан училищыште тунемше марий рвезе-влакым ишыктылыныт. Стипендий кечым вучат веле ыле. А калык дружине-влак лийын огытыл. Сандене мый трибуно гыч национальный гвардийым ышташ темленам. А тидым националистский сынан гвардийым ыштыме семын умыленыт. Умылтараш тыршенам гынат, иктат колаш тыршен огыл. Тыгаят лийын, мыланем шкетланем тыгай тӱшка ончыко лектын шогалаш логалын. Пырля лекташ йодмо туныктышо-влакын тупыштым веле ужын кодынам… Но чыла сайын эртен, директор лийме жапыште нуно мыйын студентем-влакым варажым ишыктылын огытыл. Очыни, тыгай гвардийым ыштымыж нерген тунам марла огыл, рушла ойлыман ыле…

 — Те вет «Марий ушемым» кужу жап вуйлатен огыдал?

 — Идалык утларак, вара шке кумылын ты пашам коденам. Тунам мер пашам шкевуя ышташ тунемынна веле, но еҥ-влак пеш чолга лийыныт, шке шонымыштым ойлаш лӱдын огытыл. Тудо пагытыштак депутат улмем годым республикыште кум йылмым кугыжаныш семын пеҥгыдемдымым сай ошкыл семын аклем. Руш-влак мемнам вес семынрак ончаш да аклаш, а марий-влак кӧ улмыштым утларак пагалаш да вожылмо деч эрнаш тӱҥалыныт. Мый шкежат йочапӧртыштӧ кушмылан кӧра марий йылме дене вара веле мутланаш тӱҥалынам. Но марий улмем мыйын чоныштак шинчен, вара ик жапыште тудо кӧргӧ гычак шыжалт лектын. Уныкам-шамычат шкеныштым пеле марий улмыштлан шотлат, вет ковашт ден кочашт марий улыт, а тукым ойыртем ава гоч кусна маныт. Йылмым вияҥден колтымо пашам эн ончыч еш гычак  тӱҥалман, икшывым марла кутыраш туныктыман. Шке вожым мондыман огыл.  Ешартыш йылмым палымаш эше нигӧм локтылын, ниголан мешаен огыл. Таче марий мер илышым ворандарашат йӧн шуко. Но элыште экстремизм нерген законым пеҥгыдемдымылан кӧра ты пашам пеш чаткан виктарыман. Изиш йоҥылышрак ойлен колтет гынат, вес семын умылен кертыт.

— Тыглай илышыштат, политикыштат чолгалык, чытамсыр койышда кушеч?

 — Мый изинек ава деч посна кодынам. Марий калык ойла: «Ача деч посна кодшо — пел тулык, ава деч посна — тичмаш тулык». А йочапӧртыштӧ кушшо-шамычлан илышыште шке вийыштлан гына ӱшаныман. Сандене аралалташ, южгунамже ваштареш шогалашат логалын. Эре ончылно, тӱрлӧ мероприятийыште чолга лийынам.

— Изи годым кӧ лияш шоненда?

— Бугульма олаш артистлан тунемаш каяш шоненам. Но авамын акаже документым Марий пединиститутыш англо-француз отделенийыш колтен. Кеч идалык гыч мый тудым кудалтенам. Артист лияш шонен, культпросветучилищын театральный пӧлкажым тунем лектынам. Вара Тӱвыра министерствыште ыштенам. Икмыняр ий гыч культпросветучилищын директоржылан шогалтеныт. Вуйлатыме жапыште училищын базыжым сайын пеҥгыдемдыме, тунемме программым саемдыме, тунемше, туныктышо-влакым кумылаҥдыме системым пуртымо. Эсогыл училищын вераҥме кумдыкшымат иземдынешт ыле, но мый пуэн омыл. А чыла тидын шотышто тӱрлӧ инстанцийыш кошташ логалын. Мый нигунам лӱдын, вожыл шоген омыл. Тыгак эркын мер илышыш, политикыш шупшылалтынам.

— Иван Иваныч дене кузе пӱрымаш ушен?

— Пелашем дене марий педагогический институтыш тунемаш пурымо деч ончыч вашлийынна. Тунам тудо телевиденийыште режиссёрын ассистентшылан ыштен. Очыни, артист лияш шонышо ӱдырын кумылжым савыраш тидак полшен (воштылеш). Латшым ияш тунам лийынам. Идалык гыч ушненна. Коктынат тулык лийынна, сандене пачерым айлен иленна. Куштылго лийын огыл, но кеч ешыште, кеч пашаште икте-весылан эҥертен илена. Ынде 53 ий пырля улына. Ик ганат тудлан марлан лекмемлан чаманен омыл. Еш коклаште умылыдымаш лектеш гын, тугеже иктыже да йоҥылыш. А йоҥылыш лийме годым икте-весе деч нелеш налаш огыл йодаш вожылман огыл. Пырля илымыланна 50 ий теммылан президентна Анджи Дуда медальымат кучыктен. 

— Таче тендам мо куандара, кумылдам нӧлта?

 — Еш, шочмо мланде, лишыл еҥ-влак. А тыгай еҥжылан кажныжлан тауштымо шуэш. Шукыштын койыш-шоктышышт мыланем илыш вийым налаш полша. Польшыш илаш куснымем дене мый шкемын кеч-могай пашам ыштен кертмем умыленам. Кӱлеш гын, мландымат кӱнчем, чоҥымо пашамат шуктем, вольыкымат ончем. Тушко мийымеке, казам ашнаш налмем дене тудым лӱшташ, сырым ышташ тунемынам. Чыве, лудо, комбымат онченам. Казажым эсогыл фен дене коштем ыле. Но кызыт пий ден пырысым гына коденам.

Ӱдырда  дене пырляк иледа мо?

— Ӱдырем ден веҥым вес олаште илат. Ӱдырем социальный сферысе департаментыште ышта, веҥым — дипломат. Икте-весе деке унала коштына, уныка-шамычымат ончаш полшенна. Но еш коклаш шӱшкылтмаш уке.

 — Шочмо вел шупшеш?

 — Кузе ок шупш. Вич ий толын омыл ыле. Пелашем чот черле лийын да кум ий лийын огыл. Но кызыт тидыже окса денат кылдалтын. Ме вет Российысе пенсийым налына, а тудо кугужак огыл. Мыланна ӱдырна полша. Варминско- Мазурское воеводствым вес семынже «тӱжем еран кундем» маныт. Пенсионер клуб дене пырля мый тушто каяк пуш дене коштмо клубышто лиедем. Тушко логалам да вигак ший вӱдан ерлан поян Марий Элышкем логалмыла чучеш.

Светлана НОСОВА мутланен.

 Снимкыште: Людмила ден Иван Ивановмыт  редакцийыш толмышт годым.

М.Скобелевын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий