Талешке кече вашеш 22 апрельыште Звенигово район Юлъял селасе клубышто «В подвиге ли в бессмертии верные сыны» мероприятий эртыш.
Но тудын тӱҥалмыж деч ончыч «Звенигово муниципальный район» муниципальный образований вуйлатыше Наталия Лабутина, верысе поселений вуйлатыше Елена Плотникова, районысо Ветеран-влак ушем председатель Нина Васильева, Какшамарий книгагудын вӱдышӧ библиотекарьже Галина Сорокина, икмыняр моло Кугу Отечественный сарыште ӱмыр лугыч лийше-влаклан Юльялысе стела деке пеледышым пыштышт. Лач тиде жапыште йӱр ончыч шыве-шыве, а вара чотак йӱраш тӱҥале. Пуйто тыныс илыш верч вуйыштым пыштыше-влак еҥ-шамычын шарнымыштым «ужыныт», «акленыт» да кумылышт тодылтын. Санденак тидым пуйто йӱр гоч палдарышт. А тушеч клуб велыш тарванымеке, чевер кече туге шыратен ончале – пуйто нунынат кумылышт нӧлталте да тыге тауштышт. Кӱлын вет тыге лияш…
Клубышто эртыше мероприятий Юлъялыште шочын-кушшо, тыгак уло марий калыкын икмыняр талешкыжым шарнымылан пӧлеклалтын ыле.
– Кажне калыкын историйыштыже национальный талешке уло. Нунын лÿмышт калыкын эрыкше да чапше верч кучедалме дене кылдалтыныт. А ме Талешке кече дене пырля Юлъялысе талешке Василий Игнатьевич Кушаковын лÿмгечыжым палемдена. Тудо 1911 ийыште лач тиде кечын, 22 апрельыште, шочын. Ила гын, тудлан таче 110 ий темеш ыле.
26 апрельыште 1556 ийыште марий талешке Болтушым пуштыныт. Тидлан 465 ий эртен. А вет тиде жапыштак Пашкан Юлъял селан талешкыже илыш дене чеверласен, – тыгай ой дене вӱдышӧ – клуб вуйлатыше Анатолий Мартынов мероприятийым тӱҥале.
Тылеч вара 2006 ий 16 июньышто Пашкан патырлан чапкÿм почмышт нерген шарналтен каласышт да тидын нерген видеосюжетым ончыктышт. Умбакыже Кугу Отечественный сарын ик участникше, землякышт Василий Игнатьевич Кушаков нерген радамлынрак каласкалышт. Тудын нерген шке жапыштыже Н.С.Семенов «Это было на рассвете» документальный повестьыштыже возен. Тӱҥалтыште тиде ужаш гыч икмыняр корнылам вӱдышӧ лудын пуыш:
– «… С первого дня мобилизации Кушаков служил и воевал рядовым минерем, понтонером, сапером в инженерно-саперном батальоне… Он, стоя в медленной воде, строил понтонные мосты, чтобы танки могли проехать на противоположный берег реки Одер, Десна и других рек. Август 1943 года. Гитлеровцы, отступая, заминировали все дороги. Василий Кушаков, умело пользуясь миноискателем, в течении суток проверил 10 км дороги. При этом
обнаружил 185 искуссно замаскированных вражеских мин. Командиры говорили о нем: «А у вашего Кушакова золотые руки».
В одном из его наградных листов написано: «На реке Неман младший сержант Василий Кушаков работал один за троих. Работал по грудь в воде и под сильным вражеским огнем, в месте быстрого течения реки он мастерски установил четырехрамные опоры. Работал трое суток без отдыха и сна, прокладывая стокилометровый путь наступающим частям».
Берлиныште Рейхстаг дене Семенов уэш Кушаковым вашлийын. Тудын оҥыштыжо 3 орден ден ятыр медаль йылгыжыныт.
А вара ты мероприятийыш толшо кок эргыж кокла гыч иктыже, Николай Васильевич, «Бери шинель, пошли домой» мурысо корнылам сценке семын модын ончыктыш. Тиде жапыште моткочак чонеш логалше «Журавли» мурын семже йоҥгыш да погынышо-влак кокла гыч, очыни, шукыштын, кумылышт тодылто, шинчавӱдышт шӱргыштым мушкын волыш.
А вӱдышӧ умбакыже каласкалыш:
– Кушаков орден да медаль дене веле огыл палемдалтын, тудын эше Сталинын куд Таумутшо уло. Чыла наградыже ешыштыже аралалтыт. Сар деч вара мӧҥгыжӧ пӧртылмеке, колхозышто бригадымат вуйлатен. Тиде пашаштат усталыкым да чолгалыкым ончыктен: Верховный Совет президиумын Почетан грамотшо дене кок гана палемдалтын.
Василий Игнатьевич ден пелашыже Серафима Егоровна келшен, икте-весым умылен иленыт. Нуно куд эргым да ик ÿдырым ыштеныт.
Кӧлан могай илыш пӱралтмым ончылгоч палаш огеш лий. Василий Игнатьевич шучко сар гоч эртен да илыше пӧртылын гын, Александр уныкажлан Чечня сарыште лияшыже логалын. Но тудлан кочаже семын шочмо суртыш пӧртылаш пӱралтын огыл улмаш: 2000 ий 15 январьыште Аргунский ущельыште тудым тушман-влак пуштыныт. Рвезылан тунам улыжат 19 ий лийын. Александр Кушаков Мужество орден дене палемдалтын. Тудымат тыште талешкыштлан шотлат. Клубыш пурымаште тудлан Шарнымаш оҥам сакыме. Мероприятий мучаште ачаже, Михаил Васильевич, чӱчӱжӧ, Николай Васильевич, тунемше ден икмыняр моло тиде шарныктыш воктеке пеледыш аршашым пыштышт.
А пайрем касын сценарийже почеш умбакыже Кушаков еш нерген видеосюжетым ончыктышт.
Вара, иктешлыме семын, вӱдышӧ ушештарен кодыш: Кугу сарын тулышкыжо Звенигово район гыч 8864 еҥ каен, нунын кокла гыч – 286 ÿдырамаш. А Юлъял гыч – 181 еҥ (6 ÿдырамаш). Пелыже утла сöй пасуэш вуйыштым пыштеныт.
Вара чыланат нуным ик тат шып шоген шарналтышт.
– Кажне кундемын вияҥ толмо корныштыжо посна еҥ-влакын надырышт уло. Нуно шке мастарлыкышт, уш-акылышт, пашашт дене ялын, районын, республикын чапыштым нöлтеныт да нӧлтат. Юлъялыштат кугешнаш йöршö еҥ-влак улыт. Нунын кокла гыч иктыже – Нина Юлиановна Бельская. Тудо – Марий Элын сулло журналистше, – пайрем касым умбакыже шуен, каласыш вӱдышӧ.
Мероприятийыш тудо шкежат толын ыле. Адакшым яра кид дене огыл. Нина Юлиановна шочмо ялышкыже пурымаште шалатыме кок увер стендым
тӧрлаташ тӱҥалтышым ыштыме семын шийвундыжым ойырыш, тыгак Какшамарий книгагудылан да Юлъял клублан полыш семын оксам кучыктыш.
Пайрем касым Анатолий Мартынов, Василий Игнатьевич Кушаковын шешкыже – Николай эргыжын пелашыже Лидия Викторовна – сылне мурышт дене сӧрастарен мучашлышт.
Ме талешкына-влакым шарнен илаш тӱҥалына, чолга еҥ-влак полыш кидым шуялташ, поро кумылым утларак ончыкташ тыршат гын, пашажат ушна да илышнажат тӱзлана.
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
Авторын фотожо