Тӱрлӧ чер деч аралалташ да таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥдыме мероприятий-влак кышкарыште 13-19 март С гепатитын пижын кертмыже да шарлымыж ваштареш кучедалме арня семын палемдалтеш.
Мокшым тиде шучко чер деч аралаш кӱлмӧ нерген Марий Элын Тазалык аралтыш министерствыжын инфекциян чер-влак шотышто штат деч ӧрдыжсӧ тӱҥ специалистше Лариса БОЧАРОВА (снимкыште) каласкала.
– «Чонын пыжашыже», «шӱмын аваже», «илышын памашыже» – тыге маныныт ожно мокшым – организмын эн кугу железажым. Тудын тӱҥ пашаже вещества алмашталтмаште участвоватлымыже, белокым аминокислота марте шалатымыже, гликогеным синтезироватлымыж дене кылдалтын.
Тылеч посна мокшышто витамин ден гормон-шамычын алмашталтмашышт эрта. Лач тыгодым токсин ден бактерий лушкат да шондо дене лектыт.
Тиде железаште шекш кислота, пигмент да холестерин гыч шогышо шекш ышталтеш. Тудо коям шулыктарымаште, витамин-влакым шыҥдарымаште, шолын перистальтикыжым чолгаҥдымаште участвоватла.
Мокш организмын тӱрлӧ пашаштыже участвоватла гын, тугеже тудын тазалыкшыланат кугу тӱткышым ойыраш кӱлеш.
Мокшлан эн кугу зияным ыштен кертше амал-влак:
— утыждене йӱмӧ арака. Мокшышто этанолын, алкогольышто улшо спиртын, тӱҥ алмашталтмашыже эрта. Аракам шукыжак огыл йӱмӧ годым мокшын клеткыже-шамыч тудым переработатлен шуктат. Темлыме дозым кугемдымеке, этанол мокшын клеткыже-влакым локтылеш, да тушто коя погынаш (коя гепатоз але коя дистрофий), пуалме процесс вияҥаш (алкогольный гепатит) тӱҥалыт, мучашлан орган тӱрыснек пыта. Ты жапыштак ушышо ткань утыждене лектеш, да фиброз, цирроз, эсогыл рак гай чер вияҥыт;
— эмым йӱмӧ правил-влакым шуктыдымаш, тидлан кӧра аяран веществан вийым налмыже. Эмлыме препаратым шотдымын йӱмылан кӧра мокшын пашаже нелемеш. Тиде органлан тӱрлӧ аярат лӱдыкшӧ улыт, вет нуно клеточный мембраным пытарат да клетке-влакын пашаштым лугыч ыштат. А эше гепатит ден мокш черлан вияҥаш амалым ыштат;
— вирусан гепатит-влак. Нуно мокшым локтылшо кумдан шарлыше лӱдыкшӧ черлан шотлалтыт. Возбудительже А, В, С, Д, Е гепатит-шамыч улыт. Лачшымак нуно цирроз ден мокшын ракшылан вияҥаш амалым ыштат.
Эн лӱдыкшыжлан С гепатит шотлалтеш. Тудо организмыш логалмыжым нигузе гаяк огеш палдаре, сандене С гепатитым эше «шыман пуштшо чер» маныт. Айдеме тазалыкше дене кылдалтше чыла уто-ситым чӱчкыдынжӧ утыждене нойымыж дене умылтара, а организмыштыже вирусын шарлымыжым огешат пале.
Вий ситыдымым, мален темдымым, паша кумыл йоммым, утыждене нойымым, аппетит начареммым, коя кочкышым чытен кертдымым, умшаште кочын чучмым шижмеке, укшинчыктыме, мел шелме, кочын роҥгедме, вуй да йыжыҥ корштымо, пурла могырышто корштымо годым, жапым шуйкалыде, гепатолог але инфекционист дене тергалтман.
С гепатитын вирусшо инфицироватлалтше еҥын вӱрыштыжӧ да моло биологический вишкыдыштыже лиеш. Чер чӱчкыдынжӧ вӱр гоч кусна. Инъекционный наркотик дене пайдаланыше-влак эн писын да куштылгын черланен кертыт.
Татуировко ден пирсингым, маникюр ден педикюрым стерильный огыл име да ӱзгар дене ыштыктыме годымат С гепатит дене черланаш лиеш. Тыгай лӱдыкшӧ косметологический процедурым эртыме годымат уло.
Ешыште икмыняр еҥын лезвиян ик бритве, маникюр (педикюр) ӱзгар дене пайдаланыме годымат инфицироватлалташ лиеш.
С гепатитын вирусшо тыгак половой йӧн да ава деч йочалан мӱшкыран улмо да азам ыштыме годым куснен кертеш.
С гепатит дене черланаш огыл манын, татуировкымат, пирсингымат, косметологический процедурымат кокытеланымашым лукшо салонлаште ыштыктыман огыл. Тидлан палемдыме услуго-влакым ышташ разрешенийым налше организаций, лӱмын туныктымо специалист да ик гана пайдаланыме але шуко гана пайдаланыме, но стерилизоватлыме ӱзгар-влак улыт.
Ешыште шке бритве, маникюр ӱзгар, пӱйым эрыктыме щётко, солык дене гына пайдаланыман. Половой йӧн дене инфицироватлалтме деч презерватив дене аралалтман.
Ӱдырамашлан мӱшкыраҥмыж деч ончыч С гепатитын вирусшылан тергымашым эрташ темлалтеш.
Хронический С гепатит ынде мынярымше ий эмлаш лийме черлан шотлалтеш. Вирус ваштареш кучедалше препарат дене эмлалтме курс вирусым организм гыч тӱрыснек кораҥда. С гепатит деч эмлалтме йӧн ойыртемалтше, сандене препаратым врач гына палемдышаш.
Вирусан С гепатит дене черланен кертмым тергыме да тудын деч эмлалтме йодышла дене илыме верысе поликлиникыште але СПИД-рӱдерыште инфекционист дене мутланыман.
М.ИВАНОВА ямдылен
Фотом Марий Элын Тазалык аралтыш министерствыж деч налме
