Туныктышо лияш шонен огыл, но пӱрымаш радиотехникым изинек йӧратыше рвезым самырык тукымлан шинчымашым да воспитанийым пуымо корныш савырен. Тыге Марий кугыжаныш университет деч вара 1996 ий гычак Сергей Митрофанович Попов (снимкыште) Параньга район Матародо кыдалаш школышто пашам ышта: ондак математикым туныктышылан, вара завучлан, а кызыт – школ вуйлатышылан. Чыным ойлаш гын, Марий Турек могырышкат, Советский велышкат туныкташ каяш лиеш ыле, но тудо шочмо кундемжым ойырен. Сергей Митрофанович дене ме икымше гана тений февральыште Марий Элын Информатизаций да связь департаментыштыже мутым вашталтенна. Тунам тунемме верлан ACI Wordwide Russia it-компанийын представительствыжын еҥже-влак 10 компьютерлан сертификатым кучыктеныт. Ушештарена, Матародо школышто информаций технологий профилян класс-влак улыт. Тунам кужун мутланаш йӧн лийын огыл гын, тидым ме тунемме верыш миен ыштенна.
– Сергей Митрофанович, туныктымо пашаште 1996 ий гычак тыршеда. Тендан шонымаште, тачысе икшыве тунамсе деч ойыртемалтеш мо?
– Кажне жапын шке ойыртемже уло. Ондак йоча шукыжым яндар южышто лийын, кызытсе шукыжым мӧҥгыштӧ эртара. Телевизор, телефон, компьютер… Ик могырым сай, но вес могырым эҥгекат шагал огыл. Содыки яндар южышто икшыве физически шуаралтеш, таза капкылыште вӱр сайынрак коштеш, уш-акылат виянрак пашам ышта, шонем.
– Таза илыш-йӱлалан шӱмаҥдыме шотышто школыштыда таче сӱрет могайрак?
– Спорт дене кылым кучымо шотышто мемнан тунемме вер эреак ойыртемалтеш. Моктанен каласем – таче ме шкенан районышто эн спортивный школ улына. Чыла могырымат тыршена: футбол секцийна уло, йоча-влак теннис кружокыш коштыт. Футбол шотышто каласаш гын, тунемшына-влак эреак республик кӱкшытыштӧ таҥасат. Ялысе командынат высший лигыште модеш, туштыжо мемнан Матародо школым тунем пытарыше-влакак улыт. Тиде – кугу сеҥымаш.
– Спортым эшеат вияҥдаш таче Тыланда мо кӱлеш?
– Ондакрак ме ече дене таҥасымаште моткоч тале лийынна. Тренер Анатолий Николаевич Трофимовын вуйлатымыж почеш йоча-влак спортын ты видше дене шкеныштым эре сайын ончыктеныт, тудлан кӧра тале спортсмен-влак лектыныт. Мутлан, Станислав Егоров республикыште чемпион лӱмым нумалеш, Россий кӱкшытан таҥасымашлаште шкенжым ончыкта. Полиатлонышто участвоватлыше-влак коклаште спорт мастер-влак шукын улыт. Конешне, чыла тиде мемнам куандара. Мо кӱлеш? Материальный базым эреак уэмден толман. Ӱмаште «Единый Россий» партий полшымо дене спортзалым капитально олмыктенна. Кызыт ача-ава-влак школышто кучедалмаш – дзюдо – дене секцийым почаш йодыт. Мый нунылан «Тореш огынал, но материальный базе ок сите» манам, а нуно «Ты шотышто ида тургыжлане – полшена» ойлат. Тиде пашам ворандараш спонсор-влак деке лекташ шонымаш уло. 2007 ийыште ме президентын грантшым – ик миллион теҥгем – сеҥен налынна. Тиде окса школын материальный базыжым пеҥгыдемдаш полшен. Лач тунам шуко ечым (сайракым, шергыракым ойыраш тыршыме) налынна, компьютер классым ыштенна. Тыге ече базым уэмденна. Тидын деч вара финансирований шотышто сӱрет начарештын толын, ынде базыжат эркын тоштемеш, туге гынат ече йоча-влаклан кызытеш сита.
– Ече базе деч посна школышто эше мом уэмдыман?
– Окса лиеш гын, чыла уэмдыман. Мутлан, икымше пачашыште кӱвар мемнан пу дене ыштыме. Тыге лийшаш огыл. Шуко окнам пластик дене вашталтенна, но икымше пачашыште икмынярже кодын – нуным алмаштыман. Йӧра, газ уло, пу дене олтымо гай огыл. Кабинет-шамыч тошто проект почеш ышталтыныт, сандене нунымат уэмдыман. Тӱжвалнат паша уло. Школым капитально ик ганат олмыктымо огыл, но волгыдо да мотор лийже манын, туныктышо-влак дене пырля тудым эре уэмдаш тыршена.
– Общий образованийым пуымо тачысе системе Тыланда келша мо?
– Кажне пагытыште образований системыште жаплан келшыше реформо лиеш. Мынярым эртенам – ойленат от пытаре… Кажныже йоча-влаклан шинчымашым да воспитанийым пуымо пашаш уым пурта. Можо келша можо уке – иктешлен каласаш ок лий. Кеч-могай реформышто кызытат, ондакат сайжат, удажат уло да лийын. Туге гынат вашталтыш-влаклан ме келыштаралтшаш, тушто сайжым верештын кучылтын моштышаш улына.
– Пытартыш жапыште туныктышылан пашам ышташ нелырак лийын але…?
– Пашажым айдеме сайынак шукташ тырша, тудым кумылым пыштенак ышта гын, тудлан кеч-можат куштылгын толеш. Айдемым, «айда тидым ыштена, айда тудым ыштена» шӱдырет, а тудын нимолан кумылжат уке гын, тыгай дене пашам ышташ йӧсӧ. Адакшым туныктымаште йоча дене кыл лийшаш. Тудым шке велыш савырыман, тудын дене ик семын кутырен моштыман. Конешне, коклаште чек лийшаш, но садак икшывылан йолташ семын лийман.
– Ялысе школын тачысе тунемшыже. Могай тудо?
– Кажне йочан шке ойыртемже уло, сандене ик портретым сӱретлаш ок лий. Кызытсе жапыште содыки южо еш начарынрак ила. Тидлан кӧра ача-ава кугу олалаш кугу пашадарым кычал кая. Йочам тергыме паша изиш начарештеш. А тудым эреак эскерыман, шӱкыман да тудлан эре полшыман. Полыш уке гын, йоча изиш начарештеш, ӧрдыжкырак кая. Чаманен каласыман, тыгай икшыве кызыт вашлиялтеш. Но шукынжо тунемаш тыршат. Сандене тыге манам: мемнан ялысе йоча оласе деч нимо денат огеш ойыремалт – тыгаяк чулым да тыгаяк уш-акылан.
– 150 тунемшылан чылаже 17 туныктышо шинчымашым пуа. Педагог-влак ситат?
– Кадр шотышто мемнан кызыт проблеме уло. Физикым, математикым, технологийым туныктышо-влак кӱлыт. Технологийым туныктышо шотышто ойлаш гын, тыгай специалистым пытартыш жапыште туныктенат огыт лук, сандене тиде педкадрым муаш йӧсӧ. А физик, математик-влак пашадарлан кӧра школыш пашам ышташ ынешт тол. Сандене кызыт нине предметым туныкташ ӧрдыж гыч коштыт. Технологийым шкак туныкташ логалеш – шке жапыштыже чоҥымо пашаште ыштымем кӱлеш лийын.
– Шукерте огыл школлан 10 компьютерлан сертификатым пуэныт. Содыки йодмо шуэш – чынжымак яра мо?
– Яра, но системе блокым, вес семынже процессорым, гына, а молыжым, мутлан, мониторым, мышкым шке налман. Адакшым процессорыштыжо «жёсткий» манме диск уке. Но тидат мыланна кугу полыш. Компьютер классыште кызыт чылаже 11 компьютер уло, тылеч посна кажне классыште тудым туныктышылан пашам ышташ вераҥдыме. Нылытыште гына уке, но тиде ситыдымашым лишыл жапыште кораҥдена манын шонена.
– Тендан школышто информаций технологий профилян класс уло.
– Тиде направленийыш иктаж шым ий ончыч кусненна. Тылеч ончыч технологический профилян лийынна. Тунам мый транспортым вӱдаш правалан туныктенна.
– А вара чарненда. Амалже могай?
– Тунам ик жап йоча шагалемаш тӱҥале, поснак – эрге-влак. Ача-ава-влакын йодмышт почеш ме вес профильым налынна. Кажне профильын шке направленийже уло. Мемнан информатике да математике предмет-влак дене кылдалтын, сандене йоча-влак нине предметым шукырак тунемыт. Математикыже экзаменлан ямдылалташ полша гын, информатикыже кызытсе илышлан кӱлеш. Тидын деч посна школышто урок деч вара Параньга техникумын туныктышыжо-влак «ЭВМ оператор курсым» эртарат. Тушто кумылан-влак тунемыт, вара нунылан удостоверенийым кучыктена. Кажне ийын тыгай документым 15 тунемше налеш.
Палемдыман, тиде школышто таче кугу опытан, туныктымо пашам сайын палыше да тудым уло кумылын ыштыше педагог-влак тыршат. Но нунын нерген ме мутым умбакыже газетын шушаш номерлаштыже шуена.
Г.Кожевникова.
Авторын фотожо.
