Кызыт южо фермер деч ӧпкелыме мутым гына колат. Кугыжаныш велым полыш ситыдымылан вуйым шиймышт тургыжландарыде ок керт, конешне. Но тидын годымак вес фермер дене лият – йӧршын мӧҥгешла сӱретым ужат. Да шоналтет: ала чылажат шкем онча?
– Шым ий ончыч «Параньгинский» агрофирмын панкрутыш лекмекыже, ачана, Алексей Константинович, шкенжын вуйлатен шогымо икымше отделенийжым утарен кодышашлан тудым налаш таратыш. Пенсийыште лийын гынат, шурным ончен куштымо пашам тӱҥалтыште шкежак виктараш пиже. А вуйлатен шогымо сомылым изам, Иван Алексеевич, шке ӱмбакыже нале, вет тудо тылеч ончычак бизнес корныш шогалын ыле. Ӱдымӧ кумдыкна ий гыч ийыш ешаралте: ончыч 280 гектар ыле, кокымшо ийын 810, вара 1157 гектар лие… Ончен куштымо пырчым калыклан ужалыме але ӧрдыжкӧ колтымо. А коклазе-влак акым эреак волтеныт, ситартышыжлан вучыктен тӱленыт. Тидлан кӧрат паша кучалтын. Оксам ыштыме ешартыш йӧн кӱлын. Тӱҥалтыште Матародысо пилорамылан эҥертыме. Изам тудым ондакак почын, но чыла продукций бартер гоч каен шоген, да тидат вара чаракым ыштен. Оксам вашкерак ыштен налаш полшышо ик йӧн гына кодын – вольыкым ашнаш тӱҥалаш. Лачак тидлан изам дене ныл ий ончыч пижна, – каласыш фермер Григорий Алексеевич Соколов.
Нуно тыгай шонымашке иканаште толын огытыл гынат, тыге лийшашым садыгак шижыныт. Курал-ӱдымӧ кумдыкым ий еда ешарымат тидлан сай негызыш савырнен. Адакше нуно агрофирме деч налме тӱҥ базым – Матародысо гараж ден мастерскойым, идым ден складым – веле огыл, тыгак пошкудо Осиялысе фермымат арален коденыт, шалатыл пытараш пуэн огытыл. Но, мутат уке, тынар ий яра шинчымеке, тудым уэмдаш шагал огыл окса кӱлын.
Вич ий ончыч шошо агалан ямдылалтме жапыште Иван Алексеевич дене вашлиймеке, тыгай мутымат колаш логале: «Еш ферме» программыш логалаш гын, сай ыле – кугыжаныш полышым пуа. Но тидлан КФХ лийман. А тудо – индивидуальный предприниматель, да эше ешыж дене олаште ила. Сандене ялыште Григорий шольыж лӱмеш КФХ-м почаш да мландым ешарен налаш шонымыж нерген ойлыш. Теве тиде шонымашет вес ийынжак шукталтын, коеш. Курал-ӱдымӧ да кормам куштымо мландыштат 1,5 тӱжем гектар марте ешаралтын.
– Программе почеш ойырымо 3 миллион теҥге грант окса мыланна тӱҥ эҥертыш лие. Ончыч «Марийский» ЗАО деч 19 вуй тӱж тунам нална. Вара тынарак Киров область гыч, а ӱмаште эше 25 вуйым «Марийский» ЗАО гыч кондышна. Кызыт 75 ушкал, 9 туна да презе-шамыч улыт. Улшо тунажат презым ыштат гын, икымше вӱтана тич лиеш. Сандене воктенак кокымшо вӱтам пашаш колтынена. Кормам ситышын шапашлыме. Сенажым вынемыш 1 тӱжем тонн наре оптымо. Вес ийын шукырак – 1,5 тӱжем тонн наре – кӱлеш лиеш. Шудым 300 рулоным ыштыме, олымым – тынарак. Кормам миксер дене лугена, тушко ложашым, порым, моло микроэлементым ешарена да кормораздатчик дене пуэдена. Фермыште дояркыже, презе ончышыжо, скотникше, механизаторжо, вуйлатышыже индешын улыт да вашталалт ыштат, – ешарыш фермер.
Ты фермер озанлыкым районышто сай велым гына аклен ойлат. Пашашт ушнен толеш гын, шке манмыштла, чылажат жапыштыже ыштымышт дене кылдалтын. Тидын шотыштак – программе почешат. Вольыкымат, техникымат, ӱяҥдышымат, топливымат – чыла саде программе почеш шулдырак ак дене налыт. Кузе, маныда? Мутлан, тӱж тунам налме годым кажне килограмм илыме нелытлан ончылий 100 теҥгем пӧртылтеныт гын, ӱмаште – 150 теҥгем. Туге лектеш: ик туна 250 килограмман лийын гын, 100 килограммжылан гына тӱлымӧ, а молыжлан пӧртылтеныт. Но тидлан ончыч заявкым ыштыман, налме годым ужалышылан акым тӱрыс тӱлыман, вара кугыжаныш саде роскотын ужашыжым пӧртылта. Тидланже документ денат шагал огыл кошташ перна. Лач ты пашам изаже, Иван Алексеевич, шукта.
– Тений ме техникылан заявкым ыштенна. Т-150 тракторым, опрыскивательым, катокым, прессым налнена. Чылаже 10 миллион теҥге кредитлан йодмашым пуэнна. А тиде шагал огыл. Но программе почеш акын 40 процентше – 4 миллион теҥгеже – пӧртылталтшаш. Кеч тидын дене роскотым иземдена, – рашемдыш Григорий Алексеевич.
Мутат уке, чыла озанлык тыге ыштен ок керт. Тидлан налогым, пашадарым, кредитым жапыштыже тӱлыман. Ялозанлык да продовольствий министерстве гыч район администрацийын ялозанлык пӧлкашкыже йыҥгыртен, чыла шотлан толмым рашемдымеке веле программе почеш роскотын ужашыжым пӧртылтат.
А такше техникышт шагалжак огыл: кум Беларусь, кок Т-150, ик ДТ-75 тракторышт, кум Газ-53 автомобильышт, «Полесье» ден «Нива» кок комбайнышт улыт. Нуно, конешне, ужак огытыл. Тений эше ик «Полесьем» кид гыч налнешт. Тугеже вияҥнешт. Эреак ыштыше механизаторышт кок-кум еҥ веле гын, шошо агалан да кеҥеж тургымлан трактористымат, водительымат, полшышымат – иктаж шым-кандаш еҥым – ешарен налнешт. Вет нунын тӱҥ пашашт пырчым да кургым – вольыклан кормам – ямдылымашке виктаралтын.
Кызыт фермыште кече еда 1400-1500 литр шӧрым лӱштат. Ик ушкаллан шотлымаште 20-25 литр дене шупшылыт. Шӧр – оксам кондышо тӱҥ йӧн гын, лӱштымӧ вольыкым умбакыже ешараш шонат. А тидлан «Еш ферме» программылан эҥертен ыштымышт полша.
Юрий ИСАКОВ
