Изарнян, 26 майыште, марий драматург, прозаик да поэт Александр Петров лӱмгечыжым палемдаш тӱҥалеш. А мо дене тудо кызыт ила, ончыкыжым эше мом ышташ шона – шочмо кечыже вашеш коктын вашлийын, тыгерак мутланышна.
– Манаш веле: тыят, эн изи изамат, ик кече гыч 55 ийым темет! Ме тый денет тӱрлӧ мероприятийыш, концертыш, пайремыш моткоч чӱчкыдын пырля коштына. Я тый мыйым ӱжат, я мый журналист семын шке мием да вашлийына. Шарнем, икана ик палыме еҥын изирак лӱмгечыжлан пӧлеклалтше концертым ончен шинчымына годым тый тургыжланен пелештышыч: «Мыйынат 50 ияш юбилеем шуэш. Тудым кузе эртарышаш гын?» Тунам тый 47 ияш улат ыле. Тидлан ынде 8 ият эртен. Пел курымаш лӱмгечетымат палемденат, ынде весат толын шуэш — 55 ийымат темет! Жап кузе чот писын эрта! А шкеже кок йыргешке дате кокласе вич ий жап нерген мом каласен кертат? Такшым, палем, усталык паша лектышет изижак огыл.
– Эртыше вич ий жапыште, чынак, кугу паша ышталтын. Эн тӱҥ пашамже – лу ий шонкален коштмо «Саликан пиалже» романым возен пытарышым. Тудо ӱмаште Марий книга издательствыште савыкталт лекте. Кум шӱдӧ экземплярым лукмо ыле. Чыла налын пытареныт. Тиде произведением тачысе кечылан эн кугу, садлан тудын нерген кужунракак каласкалынем. Вет кажне марий еҥлан пален налаш оҥайын чучеш: Салика ден Эчукын пӱрымашышт ончыкыжым могай лиеш? Ме палена, Сергей Николаевын возымо «Салика» спектакльын финалыштыже Эчук ден Салика бурлакыш каят. Но тиде нунын пӱрымашыштым ок мучашле, а тӱҥалеш веле. Такшым тиде романым возаш манын ондак нигунамат шонкален омыл. Но тыге лектын шинче: произведений шкежак возалташ тӱҥале, манаш лиеш. 2010 ий январь кастене, теле каныш жапыште, мӧҥгыштӧ сар нерген книгам лудын шинчымем годым шоныдымын-вучыдымын ала-кушечын Салика ден йолташыже-влакын ончыкылык пӱрымашышт вуйышкем кӱшыч вӱдым кышкалмыла иканаште, ик секунд жапыште, толын пурыш. Тыгайже такшым мый денем ик гана лийын ыле: 2001 ийыште кеҥежым «Шем лум саман» поэма тыге мыйын вуйыш тольо, пуйто ала-кӧ мыланем кӱшыч диктоватла.
Тиде романым мый тыглай развлекательный произведений семын огыл, а кугу исторический произведений семын савыралаш шонен пыштышым. Икымше тӱнямбал да Граждан сар годсо, Совет властьым да Марий автономийым ыштыме пагытысе марий калыкын илышыжым Саликан, Эчукын, Чопайын, вакш оза Ози Кузин, ялысе торговой еҥ Полат Акпайын, урядник Сармаевын да икмыняр моло персонажын образышт гоч ончыктенам. Нунын тӱрлӧ шӧрынан тӱня умылымашыштым, тӱҥ герой-влакын тӱрлӧ-тӱрлӧ койыш-шоктышыштым, тыгак тунамсе ялысе илышыште социальный ойыртемым радамлаш да лудшо-влак деке намиен шукташ шке ончылнем задачым шынденам ыле. Чыла тӱрыс шуктенам.
Тиде романым лудын лекмеке, южышт ола уремыште ваш шогалын, шке шонымашыштым ойлат, южышт телефон денат йыҥгыртат да роман нерген поро шомакым ойлат. Шукынжо тиде романым куштылго йылме дене возымым палемдат. Эсогыл школышто ИКН урокышто тиде романым кучылташ темлат. Тыгак кугурак классласе марий литературын учебный программышкыже пурташ темлыше-влакат улыт. Южышт иктаж-могай кырча-марча ситыдымаш нергенат ойлат. Тидын деч поснажат ок лий.
Эртыше вич ий жапыште тыгак Марий самырык театрыште режиссер Олег Геннадьевич Иркабаев «Ӱмыр пелаш» пьесем почеш спектакльым калык ончыко лукто. Тудым мый вич ий возышым. Пеш нелын шочо. Но чонемлан пеш келша. Кажне гана тудым театрыш ончаш толшо-влак дене пырля шортын-шортын ончем. Темыже пеш чоным тарвата, адакшым артист-шамычат пеш мастарын модыт.
Тылеч посна вич ий жапыште «Йомшо ял» цикллан ятыр почеламутым возенам. Нуно «Ончыко» журналыште, «Кугарня» газетыште савыкталтыныт. Радио гочат йоҥгалтыныт. Нунын кокла гыч южыштым мый шке лудынам, южыштым Российын сулло артисткыже Маргарита Медикова лудын. Кызыт драматургий папкыштем эше кум пьеса кия. Нунымат возен пытараш кӱлеш, садлан тутыш материалым погем, шонкален коштам.
– Юбилей лишемме вашеш, очыни, кажне айдеме илышыжым «савырнен ончалеш», пашажлан акым пуа, могай-гынат иктешлымашым ышта, шумо кӱкшытшым радамла. Тыят тыгак ыштет докан. Витле вич ияш уш-акылетым витле ияш годсо дене таҥастараш гын, илыш умылымашет, шонымашет чот ойыртемалтыт?
– Кызыт мыйын тыгай пагыт: кажне эртыше ий могай-гынат у шонымашым луктеш, у иктешлымашым ышташ тарата. Тидым мый раш шижам. Поснак поэзий аланыш ончалаш гын, шкемын шинчамлан вигак перна. Кызыт почеламутым возымем ок шу, чонем поэзийым йодеш. Тыгак айдеме семынат чоныштем вашталтышым шижам: ласкарак лияш тӱҥалынам, утыжым ом вашке, эртыме илыш корнем чӱчкыдынрак лончылем. Шкемым ача-авамын верышкышт шынден, нунын шинчашт дене илышыштым, тыгак шкемым ончалаш тыршем. Илыш шотышто йӧршеш вес шинчаончалтыш толын. Адакшым кумылем пеш чот пушкыдемын. Южгунамже вара шкемым виеш пеҥгыдемдаш верештеш. Ешем, лишыл еҥем, йолташем-шамычым сайынрак умылаш, утларак аклаш тӱҥалынам. Чаманем, илыш пеш писын эрташ тӱҥалын, а возышаш паша план моткоч кугу.
– Усталык касетым «Возыде мый ом керт иленжат» манын лӱмденат. Молан лач тыге?
– Витле вич ийым темымылан пӧлеклалтше усталык касем мый С.Г.Чавайн лӱмеш Национальный библиотекыште эртараш тӱҥалам. Тушто тиде мероприятийым эше идалык ончычак шке планышкышт пуртеныт ыле. А кодшо кечылаште шушаш усталык касем шотышто саде рӱдӧ книгагудын директоржо И.В.Щеглова дене вашлийын мутланышна. Тунам тудо каласыш: усталык касетлан вуймут кӱлеш. Мӧҥгӧ толмеке, ятыр шонкалышым, а вара лач ты вуймутышто шогальым. Вет, чынжымак, мый ик кечымат возыде илен ом керт. Мом-гынат эре возашак тыршем. А южгунамже иктаж-могай амаллан кӧра нимат ом возо гын, чонемлан каньысырын чучеш. Ик йолташемын ойлымыж семын, Юмо мастарлыкым пуэн да возаш пӱрен гын, тиде пӧлекым арам кийыктыман огыл, возашак кӱлеш. Ато язык лиеш, манеш. Садланак мыят, Юмым сырыкташ огыл манын, эре возашак тыршем. Мо ӧрыктараже, кажне ийын эре у шонымаш, у теме-шамыч толыт. Тыгодым кажныже утыр да утыр кӱлешанла чучеш. Возашем тазалык да ӱмыр кужыт веле ситыже.
– Илышым уэш илен эртараш йӧн пуалтеш ыле гын, мом вес семын ыштет ыле?
– Тыгай йӧн пуалтеш гын, икымше класс гычак газетыш возгалаш тӱҥалам да юнкор семын тӱрлӧ слётыш, семинарыш коштам ыле. Вет тушто эре туныктат, мом-гынат уым пуат, шонкалаш таратат. Ачана селькор лийын, сандене южгунам южыжо мыйым корреспондентын эргыже манеш ыле. Мый «корреспондент» мут деч варажым эсогыл вожылаш тӱҥальым. Садланак самырык годым возгален омыл. Кызыт гын, мӧҥгешла, кугешнем веле ыле. Самырык лиялтын шол! А такше илышым угыч илен эртараш лиеш ыле гын, журналист корно денак каем ыле докан. Вет тиде эн мунло профессий.
– Йыргешке лӱмгечет дене саламлем, изай! Пашат умбакыжат ушнен толшо, тазалыкет пеҥгыде лийже, ешет куандарыже. А молыжым пайремыштет, очыни, йыштак гына шканет тыланен каласем… Пиалан лий
Наталья Козлова, Марий Эл Кугыжаныш Погын председательын алмаштышыже:
– Полышкалыше семын Александр Алексеевич моткочак шотан айдеме. Молан манаш гын, тудын тыгай койышыжо уло: айдемым сайын колышташ, умылаш да тудын кумылжым ужын мошташ. Тидыже еҥ-шамычлан чот келша. Молан манаш гын тачысе илышыште еҥ-влаклан госслужащий-влак велым умылымаш да сайын мутланымаш огеш сите. А вет шот дене мутланаш гын, айдемын ӱшанже шочеш да тудлан ласкарак лиеш. Калык дене вашлийме годым пеленет калык гыч лекше, вожшо дене мланде дене кылдалтше да тушто пеҥгыдын шогышо айдеме уло гын, чоным ала-могай ласкалык, ӱшанлык авалта. Александр Алексеевич лач тыгай айдеме. Мылам тудо кугу пушеҥгыла чучеш. Тудо пӱртӱсымат, айдемымат сайын шижын мошта, сандене тудын дене пашам ышташат каньыле.
Вес могырым ончалаш гын, тудо вет эше драматург, прозаик да поэт, садлан усталык шӱлышан еҥ семын «каваште чоҥештыл коштшаш» ыле докан. Но тудо мландӱмбалсе айдеме. Кеч-кӧмат моткочак пагала. Тыгай койыш-шоктышан улмыжланак Александр Алексеевичым Кугыжаныш Погыныштат аклат. Очыни, тыгай койыш-шоктышым тудлан ача-аваже шыҥдареныт. Тыгай еҥ-влак, тӱҥ шотышто, ялыште, шуко шочшан ешыште шочыт. Тау Александр Алексеевичлан тыгай улмыжлан! Юбилейже дене уло кумылын саламлем! Тек тудын чылажат сай лиеш.
Олег Иркабаев, Марий самырык театрын художественный вуйлатышыже:
– Ме марий драматург-влак дене чак кылым кучена да тидын дене моткоч кугешнена. Нунын кокла гыч иктыже – Александр Алексеевич Петров. Тудын «Пиал деке кайыме корно» икымше пьесыжак кугу ӱшаным шочыктыш. Мый шижым: драматургийыш тудым умылен, шижын, илышым келгын, оҥайын, тудын тӱрлӧ шӧрынжым ужын да пьесыш чумырен моштышо драматург толеш. Вараже моло пашажат тидым пеҥгыдемдышт. А «Ӱмыр пелаш» пьесыже ончыктыш: марий литературышто кугу мастар драматург кушкын шуын. Тудын почеркше коеш.
Александр Алексеевич тӱрлӧ жанрыште шкенжын вийжым шижеш. Тудо мылам комедиограф семын моткочак келша. Мыскараже пеш пӱсӧ улыт. Мутлан, «Адак омсашке тӱкалат», «Пупкин ӱдырым налеш» фарс сынан, моткочак кӱлешан йодыш-шамычым нӧлталше пашаже-влак улыт. Тыгак пьесылаштыже лирике сынат шижалтеш. Сандене тудо мыланна, мемнан театрлан, да мыланна веле огыл, марий театральный искусствылан эҥертыш семын лийын кодеш. Молан манаш гын, пьесыже Шкетан театрыштат шындалтын.
Мый Александр Алексеевичым сай йолташ, интеллигентный, ушан-шотан, шкенжым тыматлын кучен моштышо, пашажым шот дене, рат дене ыштен шогышо айдеме семын моткочак пагалем. Тудо кеч-кӧн сеҥымашыжлан куанен, актер-шамычын пашаштым чот жаплен мошта. Александр Алексеевич кажне спектакльым онча. Тиде кеч-могай театрыште да рушла, марла але йоча спектакль лийже. Тыге тудо шкенжым утларак шуара, драматург семын шкенжым келгемдынеже, шуко лудеш. Мылам тидыже моткоч келша.
Икманаш, Александр Петров драматургийыштат, поэзийыштат, прозыштат шкенжым мушо талантан айдеме. Тыгай тале еҥже, талешкыже улмо дене, мыйын шонымаште, марий калык кугешнен кертеш.
Любовь Камалетдинова мутланен.
