Газетнан йолташыже
Вольыкат шуко, лектышат кугу
Озанлык газетлан возалтше-влак коклаште лотерей модмашым эртараш приз шотеш презым ойыра. А вет тӱҥалтыште тудын вольыкшат лийын огыл. Панкрутыш лекше ончычсо озанлык деч тошто вӱта-влак гына кодыныт. 12 ий вольыкым изин-изин чумырымо. Эше вич ий ончыч 180 вуй ушкалже лийын, таче – 350 вуй. Но нелын чумырымым ончыде, «Тумьюмучаш» ООО «Марий Эл» газетын йодмыжлан мелын вашештен.
– Тӱкан шолдыра вольыкнаже чылаже – 900 вуй гын, лӱштымӧ ушкалнаже – 350 вуй. Южылан шагалла чучеш, векат, но ме тиде чот дене районышто ончылно кайыше «Искра» колхоз деч вара кокымшо верыште улына: тушто лӱштымӧ ушкалышт – 400 вуй. А вет тудо шукертсек ышта, ме пытыше озанлык негызеш пашам тӱҥалынна, – умылтарыме семын каласыш «Тумьюмучаш» ООО-н директоржо Владимир Владимирович Таныгин да умбакыже рашемдыш: – Такшым идалык тӱҥалтышлан вольыкна 950 вуй наре ыле, но шагал лӱшталтшым, кужун тӱжаҥдалтдымым кеҥежым кораҥдышна.
– Уэмден шогыде ок лий, – мутланымашке ушныш ветврач Любовь Васильевна Самуткина, ферме ден комплексыште лиймына деч вара толмеке. – Адакше ӱшкыжым эреак сдатлен шогена.
Мо оҥайже, тыште вольыкым лӱштымылан веле огыл, ӧрдыктарымыланат кугу тӱткышым ойырат. Да чын ыштат, шонем. Ӱшкыжышт кугужо 50 наре гын, 300 килограмман мартеже 70-80 наре улыт. Нуно сайже годым суткаште 1100-1200 грамм дене нелытым погат. А лӱштымӧ ушкалышт кечыште 23 килограмм утла дене шӧрым пуат. Ӱмаште кажне ушкал деч кокла шот дене 8411 килограмм шӧрым налыныт. Теният тиддеч шагал огыл лийшаш, маныт.
– А паледа, районышто мемнан озанлыкыштак гына вольыкын лейкоз дене черланымыжым пытарен кертме. Тидыже вате-марий ветеринар-влак Самуткинмытын тыршыме саскашт. Тунам нуно пырля ыштеныт. Кызыт Виталий Владимировичше ветучасткыште пашам шукта, а Любовь Васильевна тыштак шке сомылжым шуя, – каласыш Владимир Владимирович.
– Кызытат шошым да шыжым профилактике паша эре ышталтеш: вӱрым налына, тергена, уто-ситым рашемдена. Сайлан шотлалтше голштин урлыкым озанлыкыштына 90 процентлан шыҥдарен шуктымо. А тыгай вольык пеш нечке – аза гай ончыман. Ончыч шем-ола (чёрно-пёстрый манме) урлык пеҥгыде лийын гын, тынар уход кӱлын огыл. Кызыт презым ыштыме деч ончыч лӱштыдымӧ ушкаллан, лӱштымылан, презылан, туналан, ӧрдыктарымаште улшо вольыклан – кажныжлан посна премикс налалтеш. Могай микроэлемент кӱлеш, чыла лийман. Тунам гына вольык таза лиеш да сай лектышым пуа, – радамлен нале Любовь Васильевна.
Вольыкым тыште Коҥганур фермыште да Кугу Тумньымучаш комплексыште ашнат. Икымшыштыже 200 наре ушкалым кок вӱташте шогыктат. Ик вӱташтыже дояр Виктор Волковым вашлийна. Пукшымо деч вара терысым эрыкта ыле.
– Ме тыште нылытын улына – кажне вӱталан кокыт дене. Пӧръеҥже – шкетын. Мый дечем посна дояркылан Алевтина Куклина, Надежда Еменгулова да Валентина Токтарова ыштат. Кечеш кок гана, эрдене да кастене ныл шагатлан, лӱштена. Эше презым ончена. Чылан ты кундемысе ялла гычак улына. Индешымше ий тыште ыштем. Паша келша, – кумылын вашештыш дояр.
А Кугу Тумньымучаш комплексым ончылий декабрьыште пашаш колтымо. Ончычшо тунам шогыктымо, ушкалым кодшо ийын апрель мучаште кусарыме. Кызыт тушто 150 наре вуй шотлалтеш, но эше ешараш вер уло. Фермыште ушкалым кылдымаште шогыктат да туштак лӱштат гын, тыште – кылдыде, а лӱшташ посна зал уло – вольык шке толеш. Манмыла, ончыл йӧн кучылталтеш.
– Вольыклан кормана сита. План почеш тений 8500 тонн сенаж ден силосым ямдылаш палемдыме ыле гын, утларак ыштыме. Тушечын кукуруз силосшо гына – 2600 тонн наре. Тыгай корман пайдаже кугу. Сандене вес ийлан тудым куштымо кумдыкым ешараш шонена. Початке кугеммешке шогыктен, комбайн дене тӱен погена. Ӱмаште тидлан лӱмын кургым ямдылыше комбайным налме, – каласыш озанлык вуйлатыше.
Озанлыкын машинавечыштыже лийме годым ужна: комбайн паркым тыште тӱрыс гаяк уэмдыме. Трактор паркат шотыш кондалтеш – олмыкталтеш, у технике дене пойдаралтеш. Вет озанлыкын курал-ӱдымӧ мландыже ий гыч ийыш ешаралтеш. Яра кийыше, кугу вондер дене кушкын шогалше мланде эрыкталтеш, пашаш колталтеш. Тыге ӱмаште 110 гектарым ешарыме гын, тений – 250 гектарым. Кызыт курал-ӱдымӧ чумыр мландыже 3 тӱжем утла гектарыш погынен. Тушечын пелыже утлаште пырчан культурым (шожым, шыдаҥым, шӱльым) куштат, молыштыжо – кукурузым, рапсым, шукияш шудым. Тыгак кандарыме шот дене пар мландым кучат.
– Сай лектышыш шунет, вольыкым ешарен толнет гын, чылажат кӱлеш. Ме вет лӱштымӧ ушкал чот дене веле огыл, шурно лектыш денат районышто шым озанлык кокла гыч «Искра» колхоз почеш кокымшо верыште улына – гектар еда 27,2 центнер дене пырчым налынна. Тыштыже механизаторна-влакын да агроном Валентина Алексеевна Иванован тыршымыштым палемдаш кӱлешлан шотлем. Нимоат тыршыде ок пуалт. А «Искра» колхоз да тудын вуйлатышыже Николай Александрович Поликарпов мыланна чыла шотыштат пример улыт, – кумылын палемдыш Владимир Владимирович.
А сай лектышан пырчым сайын аралыман да пайдалын кучылтман. Ты шотыштат вашталтыш шижалтеш. Идым кумдыкышто пырчым коштышо шахтан комплексым конвейер семын ыштыше дене алмаштыме. Ончычсо тыглай сортировкымат вашталтыме да юж сортировкым ешарен шындыме. Чыла тидыже пашам палынак писемден. Идымысе кок зданийым капитально олмыктымо, куд зданийыште леведышым профнастил дене уэш леведме, кок у складым ыштыме. Кормоцехым пашаш колтымо. Паша палынак куштылемын.
Кызыт озанлыклаште пашаеҥ ситыдыме условийыште тидыже поснак кӱлешан. Вет тыштат тургым жапыште ешартыш вий кӱлмӧ шижалтеш. А тыглай годым пашаеҥ-влак ситат, верысак да нылле нарын улыт. Панкрутыш лекше олмеш шочшо у озанлык тынар еҥлан паша верым пуэн, тынар паша верым арален коден. Тидын негызешак тысе ял-влакын ончыкылан ӱшаныштым ешарен.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: директор В.Таныгин – пырчым конвеер семын коштышо комплекс ончылно; комбайнер С.Петухов; дояр В.Волков.
Авторын фотожо
