Тӱвыраште у
Ваш умылен, но ойыртемалтшын
Марий Элыште тений икымше гана Креатив индустрий кече-влак эртеныт. «Верысе брендлан тӱткыш: кузе бизнес кундемым вияҥдаш полша?» – теве могай йодышым тарватыме Калыкле художественный галерейыште лийше эксперт каҥашымаште.
Пытартыш жапыште усталык нерген кутырымо годым у жаплан келшышын креатив мутым кучылташ тӱҥалме. Тидын дене айдемын тыглай шонымаш, правил да икгайлык деч кораҥ моштымыжым ончыктынена. Эртыше каҥашымаштат бизнесын регионлан веле огыл, тыгак регионын бизнеслан кузе полшымыштым ты шот гычак ончалме. Москва гыч политконсультант, Мер калык дене кыл шотышто исполнительный советын еҥже Алёна Август, модератор семын, йодышым тыгак тарватыш.
Брендын акше
Уло Йошкар-Олаште «Ёж» маркетинг агентстве. Тудо куд ий ончыч шке пашажым тӱҥалын. Тунам, вуйлатышыже Нина Махмутован ойлымыж почеш, кундемыштына да олаштат брендын акше нерген умылымашат да тудым ышташ шонымашат лийын огытыл. Логотипымат (компанийлан але организацийлан ойыртемалтме шот дене ыштыме графике палым, эмблемым) тыглай сӱрет семын гына онченыт. А вет тудым ышташат дизайнер-влак ушым пудыратылыныт. Пытартыш жапыште гына, поснак бренд нерген кутыраш тӱҥалмеке, тудын акше кугемын. Ты агентстват шке пашаштыже Марий Элысе туризмым вияҥден колтымылан полшымо корным ойырен налын. Тений Йошкар-Олан 440 ияш лӱмгечыжланат логотипым тудак ямдылен. Да кажне тыгай графике палыш могай-гынат ойыртемалтше шонымашым шыҥдарыман. Але фирме-влак у сатуштым бренд семын ончыкташ йодыт. Но тидым пеш шонен да шекланен ыштыман: весын дене икгайлыкым ужыт гын, мутымат кучыктен кертыт. Сандене ты паша куштылгат огыл, шулдат огыл. Тугеже, агентстве вуйлатыше манмыла, бренд палым ыштыкташ да тудым регистрироватлаш бизнеслан кугыжаныш велым могай-гынат полыш лийшаш.
Модераторын ойлымыж почеш, южо регионышто ты услугым бизнеслан полшымо рӱдерын паша радамышкыжак пуртымо. Йодыш лектеш: а мемнан дене уке мо? «Уло, – колыштшо-влак кокла гыч «Марий сувенир» фирмын представительже ушныде ыш керт. – Ме шкенан сату палынам (знакым) Изи да кокла кугытан бизнеслан полшышо «Мыйын бизнесем» рӱдерыште софинансироватлыме кӱшеш регистрироватленна». Модераторак ешарыш: южо регионышто сату палым регистрироватлыме веле огыл, тудым шӱкымӧ корным рашемдаш полшышо маркетинг услугат уло. «Тидат туштак темлалтеш», – ешарыш саде представителяк. Сандене модераторлан тыге гына иктешлаш кодо: тугеже Марий Элыште ты йодыш дене кушко лекташ – пале. Но «Ёж» маркетинг агентствын вуйлатышыжак ешарыш: «Тиде изи бизнеслан тыгай йӧн темлалтеш, а кугураклан – йӧршын вес ак».
Подкогыльо, сыр да осётр
Ты мутланымашкак Ресторатор ден отельер-влак федераций представительствын Йошкар-Оласе вуйлатышыже, ресторатор, «Тёплая речка» калык кухньо трактирым ыштыше Иван Антропов ушныш. Тудо «Марий подкогыльо» брендым регистрироватлаш кок ийым йомдарен. Тунар шуко документым ямдылаш – ты кочкышын историйжым рашемдаш, тергымашым эрташ, сатун келшен толмыжым пеҥгыдемдаш – кӱлын. Тидлан чылаже пел миллион наре теҥгем кучылташ логалын. «Сандене ончыч ойлышо дене мый тӱрыснек келшем: ты пашаште могай-гынат полыш лийшаш. Патентлан кучылтмо оксам эше пӧртылташ кӱлеш. Тудым налме дене мый молылан ты кочкышым ямдылаш чарен ом керт. Вет тыгай шонымаш дене огыл, а подкогыльо нерген моло вереат палышт да тиде марий мутым чын ойлышт манын, мый тидлан пижынам. Ты кочкышлан ик презентацийым веле огыл пӧлекленам, мастер-классым чумыренам». Сату пале ден брендым лугымат тудлан ок келше. Бренд – тиде сатум, тудын нерген умылымашым, шижмашым моло деч ойыртемалтшын почын пуымаш. Тыште тудо брендым кундем дене кылдымым кӱлешанлан шотла. Тунам чапле сату ыштышым веле огыл, ыштыме вержымат чапландара. Ты шотышто тудо республикысе кучем да министерствыла дене ваш умылымаш улмым палемдыде ыш чыте.
Медведево районысо Озакъял кундем гыч «ЗаАзяково» проектым илышыш пуртышо фермер Ульяна Агафоноват ты шотышто ок ӧпкеле. Изи бизнеслан кугыжаныш велым полышлан эҥертенак, тудо шке бизнесшым виктарен толеш. Тидлан пеш оҥай корным ойырен налын: ушкалым ашна, а шӧржым шкеак перерабатыватла – сырым ышта, сырже дене тушко каналташ толшо турист-влакым сийла да тыгак шаркала. Турист-влакшат шукын толыт – сай качестван продукцийже дене нуным савырен сеҥен. Оршанке район гыч «Море Лаптевых» аквафермын озаже-влакат Наталья ден Станислав Резниковмыт оҥай йӧным шонен муыныт – осётр колым ашнат. Тыгай илыше колым шке шинча дене ужаш, тудын нерген тысе изирак тоштерыште пален налаш, вара моло теҥыз кочкыш дене пырля тамлен ончаш тушко республик гыч веле огыл, ӧрдыж гычат уна ден турист-влак шагалын огыл толыт. Эше ты продукций гыч чипсым, палочко манметым ямдылаш тӱҥалыныт да маркетплейс (электрон торгайымаш) площадке гоч шаркалат. Теве кузе кызытсе фермер-влакет жапын йодмашыжлан келыштаралт моштат.
Экойолгорно да башне
Бизнес ден туризм кызыт пеш чак кылдалтыныт, палемдыш модератор да Сбербанкын Марий Элысе отделенийжым вуйлатышын алмаштышыже Екатерина Андреевалан мутым пуыш. Тудын ойлымыж почеш, ты банк республикысе туризмым вияҥдыме шотышто кок проектым илышыш пуртен. Марий Элыште памашлан, эҥер ден ерлан поян шуко сӧрал вер уло, нуно уна-влаклан келшат. Нине вер нерген уверым чумырен, банк гыч чолга еҥ-влак республикын Спорт да туризм министерствышкыже тыгай ой дене лектыныт: нуным иктаж 30 наре экойолгорно дене ушаш да фотоан уверлам, карт дене кылден, «2ГИС» электрон справочникыш вераҥдаш. Тушто кутырен келшымеке, ты ойым шкештак илышыш пуртеныт. Тиде икымше проект лийын. Кокымшыжо республикнан рӱдолаж дене кылдалтын. Тений тудын 440 ияш лӱмгечыжлан, адакше Еш идалыкыште, оҥай пӧлекым ышташ шонен пыштеныт. Йошкар-Олаште «Йошкин кот» ден «Йошкина кошка» фигур-влак улыт гын, молан «Йошкина семья» лийшаш огыл? Тыге оласе креатив индустрий школын тунемшыже-влаклан пырысиге-шамычым сӱретлыктен, шымытшым ойырен налыныт да скульптурлам велыктеныт. Вара нуным олан ойыртемалтше верлашкыже шогалтен, туризм маршрутым ыштеныт. Тыге «Йошкина кото7я» проектат илышыш пурталтын.
Але теве Йошкар-Олаштак Республик да Святой Дева Мария площадьыште Благовещенский башне нӧлталт шога. Тудым «Башне» тӱвыра да выставке рӱдерыш савырыме. Ты проектат куштылгын огыл шукталтын. А кызыт йӱштӧ пагытыште начарын ырыкталтмылан кӧра ты рӱдер нелылыкымат чыта. Но Марий Элын Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштержын директоржо Светлана Звереван, ты проектлан вуйын шогышо еҥын, каласкалымыж почеш тудын шкешотан улмыжлан (башньыште верланен) да кӱлешлыкшылан (ийготыш шудымо-влакым савырен кертмылан) ӱшаныде от керт. Сандене ырыкталтме шотышто вашталтыш лиймым вучаш гына кодеш.
Йӱштӧ Кугыза да команмелна
Кеч-могай проектат иканаште ок шоч да иканаште ок шукталт. Республикнан ик эн йӱдвел кундемыштыже, Шернур район Кукнур велне, марий Йӱштӧ Кугызан илемжым ышташ шонымаш эше 2012 ийыштак шочын. Но тудым илышыш пуртымеш шым ий эртен. Ынде визымше ий ты илем пашам ышта, тӱрлӧ программыж дене калыкым савыра. Ты жапыште тушто 25 тӱжем наре еҥ лийын. Но тиде, Шернур рӱдӧ клуб системын директоржо Денис Мамаевын ойлымыж почеш, тунар шукак огыл. Тугеже ты пашам умбакыже вияҥден колтыман. Тидлан тыште тӱрлӧ йӧным кычалыт. Теве тений «Марий Эл Республикын йӱдвел-эрвел районлаштыже олыкмарий-влакын илыш-йӱлашт» интерактивный программышт дене республик вуйлатышын грантшым сеҥен налыныт. Тошто илыш-йӱлам ончыкташ тошто жаплан келшыше пӧртымат нӧлтеныт. Эн оҥайже – тушко толшо-влакым команмелна дене сийлаш тӱҥалыт. Тудым кӱэштме шотышто мастер-классат лиеш. Тидат турист-влакым савыраш полшышаш. Но, клуб системе директорын ойлымыж почеш, команмелнам ты кундемын брендышкыже савырен от керт – тудым моло вереат кӱэштыт. «А вот марий Йӱштӧ Кугыза дене уло Российым палдарынена гын, тудым национальный бренд семын регистрироватлыме пашалан кӱлынак пижман», – каласыш тудо.
Каҥашымаште, мутат уке, кӱлешан йодышым нӧлталме. Чыла тидым колыштмеке, республикын ялозанлык да кочкыш сату министржын алмаштышыже Людмила Смирнова пеш сай шонымашым каласыш: «Марий Элнан индустрийыштыже у шӱлыш тендан каласкалымыда гычат раш почылто. Тугеже тудым умбакыже вияҥден толман». А каҥашымашын модераторжо Алёна Август иктешлыме семын ешарыш: «Республикыштыда чынжымак ваш умылен ыштымаш шижалтеш. Тидыже куандара. Опытда дене молымат палдараш келшен толеш».
Юрий ИСАКОВ
Снимкыште: Н.Махмутова, И.Антропов, Е.Андреева, Д.Мамаев да А.Август.
Авторын фотожо
