Ик кеҥеж кечын Йошкар-Ола гыч шочмо Кугу Шоръялышкем миенам ыле. Кумыл нӧлтын, эртыше илышым шарналтен ошкылам. Ужам, ваштарешем палыме легковой машина кудал толеш. Куанаш амал лекте. Кужу жап пеш сайын палыме, пашам йӧратыше, поро кумылан, ушан-шотан марий – Альберт Данилович Егоров – ваштарешем толеш. Кажне гана вашлиймына годым мемнан мутлан мучаш уке: эртыше жапым шарналтена, тачысе кечым шергалына, ончыкылык илыш сай лийже манын, таче мом ышташ кӱлмым шонкалена. Ме изи годсек палыме улына. Изина годым ик ялыште иленна. Ийгот дене Альберт Данилович кугурак гынат, иза-шольо гай келшена. Чоным вургыжтарен, илыш корным лончылен, чӱчкыдын ойпидышым иктешлена.
Кутыркален, машинышкыже шинчын, тудын шочмо Тошнур ял олмыш кудална. Тушко Кугу Шоръял дечын кок меҥге наре лиеш.
– Кызыт вуйыштет могай шарнымаш шочеш? – миен шумек, машина гыч волышыла Альберт Данилович деч йодым.
Келгын шӱлалтен, тудо каласыш:
– Мый тиде верыште, Тошнур ялыште, 1947 ий 25 ноябрьыште шочынам. Чаманаш логалеш, ял 1959 ийыште пытен, теве кызыт олмыштыжо шогена… – шижам, йолташын кумылжо тодылалте, шинчажым ӱштылале: – Мыйын шарнымаште, 12 сурт ыле. Ялна пеш сылне пӱртӱс лоҥгаште верланен, йӱдвел йӱштӧ мардеж деч 280 метр кӱкшытан Чӱкшӧ курык авырен. Кечывал могырым Кугу Шоръял могырыш корем шуйнен, серыштыже тӱрлӧ пушеҥге, олмапу да пӱкшерме кушкыныт. Касвелым ял деч пел меҥге ӧрдыжтӧ изи ер ыле, умбакыже – пич чодыра. Тыгай изи мотор ялыште ачам, авам, кувавайна да 5 йоча пеш келшен иленна. 1958 ийыште Кугу Шоръялеш у суртым нӧлтымек, тушко илаш кусненна.
А.Егоров Нурӱмбал школышто 8 классым тунемын, вара 2 ий Морко кыдалаш школышто шинчымашым поген. 1966 ийыште школым тунем пытарымекыже, тудым верысе «Большевик» колхозын счетовод-кассиржылан шогалтеныт. Тудо жапыштак колхоз клуб вуйлатышын сомылжым шуктышылан да комсомол организаций секретарьлан сайленыт. Яллаште тунам ӱдыр-рвезе-влак шукын лийыныт, сандене клуб пеленысе художественный самодеятельность коллективын лӱмжӧ кумдан йоҥген, тӱрлӧ спорт мероприятий эртаралтын.
Мыят сайын шарнем, кодшо курымын 70-шо ийлаштыже мемнан «Большевик» колхозышто агроном-влак чӱчкыдын вашталтыт ыле. 2-3 ий ыштат да каят. Чыла тидым ужын, рвезе агроном лияш шонен пыштен. 1968 ийыште Озаҥ оласе ялозанлык институтыш тунемаш пурен да 1973 ийыште, агроном дипломым налын, шочмо верыш пӧртылын. Тудын тунемме жапыште колхознам «Моркинский» совхозыш савыреныт. Самырык специалист ик ият пеле гына агрономлан ыштен шуктен, сай пашажым ужын, тудым совхозын парторганизаций секретарьжылан сайленыт. Ныл ий гыч, 1978 ий августышто, Морко партий райком тудым Киров лӱмеш колхоз вуйлатышылан пашам ышташ колтен. 1981 ийыште районысо «Новый путь» колхоз председательлан шогалтеныт, тушто 4 ий тыршен.
Тазалыкше начарешташ тӱҥалмек, Альберт Данилович шке кумылын колхоз гыч колташ йодын. Тудым тунамак районысо семенной инспекцийым вуйлаташ шогалтеныт, а 1991 ийыште Морко райисполком пеленысе мланде комитетым вуйлатышылан кусареныт. Тиде жапыштак фермер-влакын ушемыштым почмеке, вуйлаташ тудлан ӱшаненыт, тыге общественник семын 7 ий тиде пашам шукташыже логалын. «Фермер паша куштылго огыл, чытымаш да тазалык кӱлыт. Лӱдыкшат лийын, но пашам сайын виктарен шогенна», – ойла А.Егоров.
2000 ий январьыште тудым районысо ялозанлык управленийын тӱҥ агрономжо да вуйлатышын алмаштышыжлан шогалтеныт. Кунар гана чот келгын шонен пашам келыштараш пернен! Чумыр паша стажшым шотлаш гын, 45 ийыш погына.
Уло илышыже мланде паша дене кылдалтын гынат, Альберт Данилович ӱмыржӧ мучко калык да самырык-влак коклашке патриот шӱлышым пуртышаш верч тырша. Киров лӱмеш колхоз вуйлатыше улмыж годым 1979 ийыште, Сеҥымашлан 35 ий теммылан, клуб ваштареш стелым шогалтыме. Тидын деч вара 1984 ийыште Морко – Йошкар-Ола кугорно ӱмбалсе Усола ял мучаште Сеҥымашлан 40 ий темме вашеш совет салтаклан памятникым шогалтыме. Волгыдо чапкӱ кызытат эртен кайыше-влаклан шучко да неле сар пагытым шарныкта. «Тунам чот тыршаш логале, – каласыш А.Егоров. – Кугу Ачамланде сарыште кредалше кугезына-влакым ме мондышаш огынал».
– Альберт Данилович, мый палем, сулен налме канышыш кайымекат, те верыште яра огыда шинче. Ятыр тӱшка пашалан тӱҥалтышым пыштенда, – мутланымашнам умбакыже шуем.
– Кызыт ял-влак чот шагалемыныт. Шочмо Тошнур ялнат пытен, олмышкыжо теве стелым шогалтенна. Ял пайремым эртарена. Мый тидым моткоч кӱлешанлан шотлем. Вашлиймекына, чыла шарналтена да шинчавӱднам ӱштылына. А черкым илышыштем чоҥаш логалын огыл, но кертмем семын полышым пуаш тыршенам, – шарналтен мане А.Егоров.
Ик мудречын ойлымыж почеш, айдемын кум шнуй верже лийшаш: шочмо ял, черке да шӱгарла. Умбакыже мут ярымна шӱгарла нерген тарваныш. Альберт Данилович шонымашыжым тыге шуйыш:
– Чаманаш логалеш, шуко вере шӱгарлаште арулык уке, южышкыжо пурашат лӱдыкшӧ. А вет тиде вер – ош тӱняште илыше еҥын илыш вожшо. Кузе тудым аклыман да эскерыман огыл? Тыгай шонымаш дене Кугу Шоръял шӱгарлам тӧрлаш калыкым погаш тыршенам. Таче сай лектышлан куанаш лиеш.
Тӱшка вий – кугу вий. Воктен улшо ялласе еҥ-влак деч погымо окса дене у печым, у изигапкам, каналтен-мутланен шинчыме верым (беседкым), кумалтыш пӧртым ыштеныт. Часовньым чоҥен, шӧртньӧ тӱсан куполым вераҥдыме. Шӱгарла кӧргым тӱрлӧ тор-куштыра дечын эре эрыктат. Кумалтыш кечын кӧ тора гыч Кугу Шоръял шӱгарлаш толеш, эре куанен ӧреш. Тыгай ару да шот дене келыштарыме ял шӱгарлам ужын огына ул, маныт. «Шуко гана тау мутым колаш логалын. Илышыште тидыже эн шерге. Ӱмырыштем пашам нигунам окса кугыт дене висен омыл. Теве тыге чумыр илышем эрта», – чонжым почын каласыш Альберт Данилович.
Егоровмыт кызыт шке чоҥен шындыме суртыштышт илат. Пӧрт йыр изирак сӧрал сад верланен. Кажне гана уналыкеш мийымем годым мый ончен куанем. Валентина Николаевна дене кок ӱдырым ончен куштеныт, нунылан кӱшыл шинчымашым пуэныт. Эрге ден ӱдыр уныка-влак пеш сайын тунемыт, шкеныштым шот дене кучат.
«Кызытат пӱртӱсыштӧ куанен коштам. Пелашем дене коктын шошо гыч шыже марте машина дене шкенан да пошкудо районлаш вершӧрым ончаш кудалыштына. Пошкудо Татарстаныш пырля тунемме йолташ-влак деке миен коштына», – палдарыш тудо.
Шочмо кундемысе калык дене вашлийме годым Альберт Данилович нерген эре поро мутым колам. Шукынжо ойлат: «Ме тудым пеш пагалена, шкенан талешкылан шотлена». Тудым шуко гана тӱрлӧ кӱкшытан депутатлан сайленыт. 1976 ийыште «За трудовую доблесть» медаль дене наградитлалтын. 2007 ий гыч – Марий Эл ялозанлыкын сулло пашаеҥже, пашан ветеранже. Шуко тӱрлӧ чапкагазше-влакым шотлен пытараш огеш лий. Кызыт пенсийыште гынат, районысо «Морко мланде» газетыш тӱрлӧ темылан статья-шамычым воза. Ончыч пырля ыштыме да палыме специалист-влак дене пырля тӱрлӧ мероприятийым эртара.
Кызытсе вашлиймашлан мый пеш куаненам. Вет Альберт Данилович дене ваш ужын кутырымеке, ушем пойдаралтеш, кумыл нӧлтеш да илыме шуэш. Шочмо верым пырля сӧрастараш чон ӱжеш. Тыгай марий талешке дене шонымо паша иквереш куштылгын ышталтеш, илашат ласка. Тошнур марий, пырля модын куржталме йолташлан каласыме шуэш: чонет эре ласка лийже, сай шонымашет шукталтше. Тазалыкет аралаш виет лийже. Тек Ош Тӱня Кугу Юмо илышетым арала да ӱмыр корнетым волгалтара.
Юрий ПЕТРОВ
