Газетнан тачысе унаже – Йошкар-Оласе 3-шо №-ан школын директоржо В.Хайбуллин. Вадим Алексадрович – 1980 ийлаште комсомол горкомын секретарьже, 1990 ийыште Ижевскыште эртыше всесоюзный слётын участникше, кундемыштына самырык тукымым военно-патриотический шӱлышеш куштышо-шамыч кокла гыч ик эн чолга еҥ.
3-шо №-ан школ кадет классше-влак дене ойыртемалтеш, а школ вуйлатыше – шке энтузиазмже, патриотизм кумылжо дене ӱдыр-рвезе-шамыч коклаш лач ты шўлышым шыҥдарымыж дене. Лектышыже уло.
– Тунемше-влак кокла гыч икмынярышт Анапыш, Россий кӱкшытан военно-спортивный лагерьышкат, миеныт. Нижегородский областьыште «Гвардеец-1» ОСОЛ-ышто (оборонно-спортивный, оздоровительный лагерь) 10-11-ше классыште тунемше икмыняр рвезе «армейский» школым эртен. Тыгак 2016 ийыште кадетна-влак Самарыш юбилейный историко-патриотический Шарнымаш парадыш миеныт, Россий кӱкшытан «Орлёнок» военно-спортивный модмаште участвоватленыт. Тыгак «Россия – наша держава», «Салют победы» акцийлаш, «Наш дом – Россия» фестивальыш ушнымыштым поснак палемдыман, – мутшо рончалте Вадим Александровичын. – Ме ойыркалыде школыш районла гычат кумылан йоча-влакым тунемаш налына.
Школ-корпус
Ты школ эше 3-шо №-ан кадет корпус маналтеш. Нунын шке флагышт, эмблемышт улыт. Тӱрлӧ военно-патриотический клуб, рӱдер, мер организаций, военный училище, вузла, регионысо дивизийын ик частьше, ДОСААФ дене пеҥгыде кылым кучат. Водительлан, «В» ден «С» категорийлан тунемыт. Тыгак кумылан-шамыч парашют дене тӧрштылыт. Эсогыл ӱдыр-влакат. Мутлан, 9-ше классыште тунемше Диана Яндышева кум гана парашют дене тӧрштен. Тыгак Туапсеш, Анапыш патриотический акций дене миен. «Авангард» военно-патриотический рӱдер денат кыл пеҥгыде. Локальный сар-влакын ветеранышт дене вашлиймашым эртарат. Республикысе «Школын туныктымо да воспитатлыме системыжым уэмден толмо условийыште школьникын личность семын вияҥмаштыже да шуаралтмаштыже тӱҥ негыз – гражданско-патриотический воспитаний» инноваций программыш ушненыт.
Тӱрлӧ кӱкшытан мероприятийлаште, таҥасымашлаште участвоватлат.
– Выпускник-влак кокла гыч военный вузыш ик-кок еҥ тунемаш пура гынат мыланна – куан, – ойла школ директор. – Адакшым военный корным огыт ойыро гынат, саркурал, «Шарнымаш вахте» нерген, военный дисциплиным, икманаш, салтак илышын негызшым палаш тӱҥалыт. Ме тыште нунылан личность семын вияҥашышт чыла йєным ышташ тыршена. Кажне ийын Йошкар-Оласе Марково шӱгарыште Кугу Отечественный сарын участникше-влакын шӱгарыштым эрыктена.
Ӱмырешлан шарнымашеш кодын
Школ директорым шкенжым чыла шотыштат, поснак самырык тукымым патриотизм шӱлышеш воспитатлымаште пример семын палемдаш лиеш. Жапше годым тӱрлӧ вашлиймашым эртарен у пашалан тӱҥалтышым ыштен. Челябинск олаште шочын-кушшо рвезым пӱрымаш Марий кундемыш конден. Марий кугыжаныш университетыште историй факультетым тунем лектын, армийыште срочный службым (1985-1987 ийла) эртен.
– ВДВ-ште служитлыме жап илышыште моткоч кугу опытым пуэн, пӧръеҥ семын пеҥгыдемден. Ыштыме пашалан шкеак мутым кучаш, тӱҥалме сомыл верч вуйын шогаш, жапым пайдалын эртараш туныктен, – ойла РФ общий образованийын почётан пашаеҥже Вадим Александрович. – Самырык тукым службо деч лӱдшаш огыл.
Рвезылан Нагорный Карабахыштат, Сумгаитыштат лияш, локальный сарын тул-вӱдшӧ вошт лекташ, тыныс жапыште лӱйкалашат, колымаш дене «тӱкнашат» логалын. Тыглай салтакат, отделений командират, пулемётчикат лийын. Арам огыл «За боевые заслуги», тыгак икмыняр юбилейный медаль-влак дене палемдалтын.
Салтак пучымышлан тӱҥалтыш
Вадим Александрович 1980 ийлаште комсомол горкомын секретарьже сомылым шуктен. Тиде пагыт пеш весела, у шонымашым илышыш шыҥдарыман лийын. Кок ийыште тудо шуко патриотический акцийыште участвоватлен, чолга мер пашаеҥ семын аклалтын.
– Шарнем, 1980 ийыште Йошкар-Оласе рӱдӧ паркыште икымше гана салтак пучымышым шолтенна. Тудо жаплан тиде шкешотан акций пеш сайын эртен. Ты йӱла таче кече мартеат аралалтын. Тунам тыгай комсомол пашаште кызыт Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже Михаил Зиновьевич Васютин моткоч чолга лийын, – ойла В.Хайбуллин. – Икманаш, патриот шӱлышан шуко еҥ самырык тукымым кумылаҥдымашке кугу надырым пыштен.
Шарнымаш вахте
Вадим Хайбуллин икмыняр вере «Шарнымаш вахтыште» лийын. Мутлан, 1990 ийыште Ижевскыште всесоюзный слётышко регионна гыч лач шкетын миен. Тушко элнан тӱрлӧ кундемже гыч военно-патриотический клубла гыч вуйлатыше, сарын ветеранже, военрук-влак да молат миеныт, тыгак суворовец, нахимовец-шамыч ушненыт. Участник-влак Севастополь Москва, Ленинград, Одесса, Новороссийск, Москва, Казань да моло кундем гыч лийыныт.
– Чыланат (руш мут денак ойлымо шуэш) пост №1 эрелан кодшаш манынна. Тидыже тунам патриотический паша тӱҥалтышын ик эн кӱлешанже семын палемдалтын. Тудо эре лийшаш, вет ончычшо идалык мучко лийын, постышто эре шогеныт, икте-весым 15 минут гыч вашталтеныт гын, таче кечылан – эн кӱлешан пайрем годым гына, – эртыше жапым шарналтен, куанен каласкала школ вуйлатыше.
Калашниковын пєлекше
Всесоюзный слётышто Вадим Александрович лӱмлӧ еҥ-влак дене вашлийын. Нунын кокла гыч иктыже – Михаил Тимофеевич Калашников. Марий рвезылан тудо изирак капан, скромный улмыж дене шарналт кодын.
– Эшежым вожылшыракла чучын. Мыланна автоматым кузе ышташ шонымашыже нерген каласкален. Теве газетеш шке кидпалыжым пыштен: 1990 ий 28 апрель манын возен. Тидыже мыланем пеш шерге пєлек семын лийын. Тунам пырля войзалтме, но фотом пуэн огытыл. Жап тыгай лийын, – газетшым ончыктен, мане туныктышо.
Чытамсыр рвезе тыгак верысе йӱлам, историйым арален кодымашке кумылын ушнен. Мер пашаште «шолын», Лийын, ик жап предприниматель сомылымат шуктен.
Моторлык, арулык, чаткалык
Вуйлатыше чыла шотыштат пример лийшаш. В.Хайбуллин нерген тидымак каласаш лиеш. 27 ий директор пашам шукта. Чын патриот семын тӱҥалме пашам мучаш мартеак шукта. Марий йылмым 26 ияш иже тунемаш тӱҥалын, таче кечылан моткоч сайын мутлана.
– Шинчымашым, моштымашым, вий-куатым мучаш марте да кӱлеш семын кучылташ кӱлеш, – манеш Вадим Александрович. – Тек самырык тукым марий герой-влакымат, ветеран-шамычымат огеш мондо, историйым чын умылен, Шочмо элым йӧратыше лийын кушкеш, шкан келшыше профессийым ойырен, ончыко ўшанлын кая. А сай кӱкшытыш шуаш кажнын шке корныжо, тудыжо моткоч кумда. Ида ӧркане веле, таза лийза, – лие тыланымашыже
Вадим Александровичын ойырен налме корныштыжо пеҥгыдын шогымыжо, кушкын шогымыжоо ӱдыр-рвезе-влакым чын корныш шогалтыме шотышто сай туныктышо улмыжо тек ончыкшымат пеҥгыдемеш, у пашалан творческий шӱлышыжӧ ешаралтеш.
Е.ЭШКИНИНА.
