Морко район Кугу Шоръялыште шочын-кушшо, а кызыт ешыж дене Морко поселкышто илыше Никитинмыт ешым шукынжо палат. Вате-марий Софья Васильевна ден Юрий Васильевич моткочак марий шӱлышан, марла кушташ, мураш кумылан да мастар улыт. Арам огыл шке жапыштыже «Щит и лира» конкурсышто сеҥыше радамыш логалыныт! А кузе нуно унам вашлийын, ончен моштат?! Тидыжым меат пеш сайын палена, вет икмыняр ий ончыч коллективна дене райрӱдыштӧ вашлиймашым эртарымеке, вараже мемнам шкешт деке ӱжыч да туге унам ыштышт! Ты кечым ятырынже алят порын шарналтат, очыни.
А жап эртенак эрта. Кодшо кечылаште, 7 майыште, Юрий Никитинлан 60 ий теме. Тидын вашеш ме тудын дене вашлийын мутланышна. Йыргешке лӱмгече лишемме годым мом ыштат? Туге, шке илышым савырнен ончалыт, мо лиймым шарналтат. Меат тидын нергенак мутнам вашталтышна.
– Юрий Васильевич, Те ӱмырда мучко манме гаяк МВД системыште пашам ыштеда, милиций подполковник улыда. А чылажат кушеч тӱҥалын? Тудын дене илышдам кылдаш мо таратен?
– Морко районысо Нурӱмбал школ деч вара мый Марий кугыжаныш университетын историй да филологий факультетшын филологий отделенийжым тунем пытаренам. Тылеч вара 1983 ийыштак Моркышто Йоча усталык рӱдерым, тунам Пионер пӧрт маналтын, вуйлаташ шогалтеныт. Да тудо ийынак мыйым армийыш налыныт. Тушеч пӧртылмеке, комсомол райкомыш пашашке ӱжыныт. Вараже ийготыш шудымо неле йоча-влак дене пашам ыштыше инспекцийыште латшым ий тыршенам. Очыни, пашам кузе ыштымем аклен, Морко районысо вневедомственный охране службым вуйлатышылан шогалтеныт.
– А кызыт те «Фарб М» фирмыште тыгаяк сынан пашам шуктеда.
– Туге. Сулен налме канышыш лекмем нерген пален налмеке, тиде охранный предприятийын вуйлатышыже пашашке ӱжаш мӧҥгак толын. Но мый вигак келшен омыл. Тунам лачак ӱдыр-веҥылан Морко поселкышто мландым да пӧрт пурам налынна ылят, у сурт-оралтым чоҥаш кӱлын. Санденак март гыч сентябрь марте пӧртым ыштымаште тыршышым. Тыге пел ий гыч веле ты фирмыш охране начальниклан пурышым.
– Те пенсийыште улыда гынат, эшеат пашам ыштеда. Нойымыда гай чучаш тӱҥалеш да умбакыже пашаш кошташ шерда темеш гын, мом ышташ тӱҥалыда?
– Пелашем ден коктын кызыт пашам ыштена гынат, мӧҥгыштӧ шагал огыл вольыкым ончена. Шӧрым пуышо казана уло, тыгак тунам, кроликым, лудым, комбым, чывым ашнена. Шканна ситыше мӱкшым ончена. Тудыжым мылам Шернур гыч ик сай йолташем пӧлеклен да ынде шарен толына. Тидланат жап шагал огыл кӱлеш. Вольык деке эрдене мый 6 шагатлан лектам да кокланже 9 шагат эрталтымешке шогылтам. Казам гын пелашем дене коктын лӱштена – тудо чумедылеш да иктыжлан кучаш логалеш. Вольыкым пукшымо, йӱктымӧ, вӱталаште арулыкым эскерыме пашам утларакше мый шуктем, а пакчагӧргӧ дене, теплицыште пелашем шогылтеш. Сандене, пашаш кошташ шерем темеш гын, тунам тӱҥ шотышто сурт кокласе сомылкам ышташ тӱҥалам, очыни.
Такше чонемлан келшыше сомылемат икте веле огыл уло. Мый фотографироватлаш йӧратем. Шке жапыштыже фотоаппарат коллекциемат лийын. Иктаж 17-18 тӱрлӧ погынен ыле докан. Нуным посна чемоданыште араленам. Но 2002 ий 1 июньышто пӧртна йӱлен. Тунамак коллекциемат ломыжыш савырнен.
Тыгак значок-шамычым погем. Тематике шот дене нуным кум альбомыш чумыренам. А тиде – комсомол, партий, ола, тӱрлӧ обществе, ушем, военный, спорт, поэт, писатель-шамыч… Нуным паша верышкем неаҥгаенам ыле да, пиалеш, аралалт кодыныт. Тиде сомылым кызытат шуем: кушто могай у значокым ужам, вигак налам.
Тыгак календарикем-шамыч шуко улыт. Но нуныжым ынде умбакыже ӱдырна пога.
Чаманаш логалеш, тоштерысе экспонат лийын кертшаш гай 19-ше курымысо книга-влак, дневникем-шамычат пожарыште йӱленыт. Дневникшым 7-ше класс гычак возаш тӱҥалынам да пытартыш жап мартеак манаш лиеш вӱденам. Сандене нуныжо поснак жалын чучыт.
Армийыште службым эртымем годым кӧмыт серышым возеныт гын, мый лудынам да мӧҥгеш авайлан аралаш колтенам. Илен-толын, чылажымат иктеш чумырен, тӱрлӧ комментарийым ешарен, альбом-книга семын лукташ шонымашем лийын. Ончыч мый эше почеламутымат возенам. Нунымат тушкак пуртынем ыле. Но ынде тиде шукталтде кодеш…
– Те шукерте огыл онаеҥ-влак радамыш ушненда, кумалтышым эртарыме годым еҥ-шамычын йодмышт почеш Юмылан пелештеда. Тышкыже кузе толында?
– Мемнан ялыште илыше-шамыч ожнат кумалаш шыпак лектыныт. Меат таче кечынат Чӱкшӧ курыкысо отышко коштына. Ончычшо тушто тӱшка кумалтышым эртараш погымо надыр оксам аралаш калык мылам ӱшаныш. А ме тиде шийвундым вара отышто тидым-тудым ышташ кӱлешлан кучылтынна. Теният тыгай сомылым шуктен кертына, шонем.
А такше мемнан тукымышто кумалше карт монь лийын огыл. Но мылам теркупшым упшалтеныт гынат, Юмылан пелештен моштышо-шамыч коклаште шкемым эше «йочалан» шотлем. Санденак кумалтышлаште пелештыше вес онаеҥ уке гын веле пелештем. Кызытеш утларакше онаеҥын полышкалышыже улам.
Чыным ойлаш гын, Юмо деке утларак мелынже пӧртна йӱлымӧ деч вара савырныме. Тунам иктаж кок-кум тылзе вуй кӱлеш семын пашам ыштен огыл.
Вара веле йолташ-шамычын полшымышт дене у сурт-оралтым чоҥаш тӱҥалынна. Юмылан чотрак ӱшанаш тӱҥалме ешыште ваш умылымашым ешараш полшен. Тидым кызыт мый пеҥгыдын каласен кертам.
– Те кодшо кечылаште 60 ийым теменда. Но тыланда тынар ийым кӧ пуа? Иктат! Эше тугай вийвал чапле пӧръеҥ улыда. Чурийдат олма гай чевер да, мо вигак шинчашке перна: шӱргыштыда куптыр йӧршеш гаяк уке! Ме, ӱдыр, ӱдырамаш-шамыч, тудым пытараш але кеч шагалемдаш манын, тӱрлӧ шергакан кремым, гельым, сывороткым, филлерым, молым йыгена, маскым, пилингым, массажым ыштена. А тендан але мартеат качымарий гай лийын кодмо секретда могай? Ала палдареда ыле?
– Утыжым кугу секретше укеат. Мый рвезе годсо жап гыч тӱҥалын але мартеат спорт дене кылым кучем: куржталам, телым кунамже шкетын, кунамже пелаш але уло еш дене ече дене коштына. Тыгак мый тамакым ом шупш, аракам пайрем годым веле подылам. Самырыкем годым кирам чот нӧлтем, кидыш шогалын коштам ыле. Сандене шкем физически шуарымаш, ялыште пашам ыштен илымаш, мӱйым, каза шӧрым кочмат, а эше Морко кундемысе пӱртӱс, чодыра тыгай лийын кодаш полшеныт дыр. Мый тӱрлӧ таблеткым йӱаш ом тырше. Лучо тӱрлӧ пайдале настойым, йӱышым, шудо чайым подылам. Монча деч вара поснак ме уло ешге тыгай чайжым йӱаш йӧратена. А шудыжым кеҥежым снегым погымо годым ямдылена да вара коштена. Налме чайым, кофем йӱмашна уке гаяк. Кочкыш утларакше шкенан да химий деч посна. Чыла тидат пайдале лийын докан.
– Йыргешке лӱмгече лишемме вашеш кажне гаяк айдеме илышыжым савырнен ончалеш да акым пуа, мом ыштен шуктымыжым, мом шуктыдымыжым иктешла. А Те 60 ийда вашеш могай иктешлымашыш шуында?
– Мый пашаште шкемым муынам да могай-гынат кӱкшытыш шуынам, шонем. Илыш курымыштыжо пӧръеҥ пушеҥгым шындышаш, пӧртым чоҥышаш да эргым ончен-куштышаш, маныт. Мый чылажымат ыштенам: пушеҥгымат ятыр шындыме, пӧртымат чоҥымо, пелашем дене эргымат ыштен, ончен-куштен, илыш корныш луктынна. Ӱдырнат уло. Ныл уныкана куандарат. Тиде шот дене чыла шукталтын. Тачысе кечылан але ӱнарем уло да эше пашам ыштен кертам. Чонем рвезе. Шоҥгеммем гай але огеш чуч. Да шоҥгемашыже эше омат ярсе.
Ида шоҥгем, Юрий Васильевич! Ме Тендам эртыше юбилейда дене уло кумылын саламлена да ончыкыжымат тыгаяк самырык, марий шӱлышан, поро кумылан, весела, кумылзак айдеме лийын кодаш тыланена! Тӱҥжӧ таза да пиалан лийза!
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
Фотом еш альбом гыч налме
