12 апрельыште учёный, педагог да мер пашаеҥ А.С.Патрушевлан 90 ий темеш ыле. Марий АССР-ын сулло шанче пашаеҥже, историй науко кандидат, Кокла Юл кундемысе аграрный историйым шымлен, тыгак тудлан марий калыкын историйже ден тӱвыраже оҥай лийыныт.
Анатолий Патрушев 1934 ий 11 апрельыште (паспорт почеш 12 апрельыште) Шернур район Шӱкшер ялыште селасе туныктышо, граждан сарын участникше Степан Хрисанфович Патрушевын шуко йочан ешыштыже шочын.
Ачаже ялсовет председательлан, Шернурышто партий райкомышто пашам ыштен, Шернур ден Памашъял школ-влакын директорышт лийын, МАССР-ын сулло туныктышыжо лӱмым сулен налын. Тунемше, пӱсӧ уш-акылан, коллеге-влак коклаште авторитетан еҥ икшывыже-шамычлан (куд эрге да кок ӱдыржылан) образованийым пуаш тыршен. Шкеж дечын пеҥгыдын йодшо Степан Хрисанфович йочаже-влак дечат тидым йодын. Аваже Пелагея Андреевна пашам йӧратыше лийын, тыматле койыш-шоктыш дене ойыртемалтын.
Степан Хрисанфович ден Пелагея Андреевнан кандаш йочашт гыч шымытше кӱшыл шинчымашым налыныт да профессийыштышт шкеныштым муыныт. Лидия ӱдырышт историклан тунем лектын, селасе школышто пашам ыштен. Виталий, Кугу Отечественный сарын участникше, тӱрлӧ организацийлаште тыршен. Эрик республикысе школлаште руш йылме ден литературым туныктен. Альберт биологын специальностьшым ойырен налын, Челябинск областьыште ончыч школышто туныктен, вара завуч сомылым шуктен. Роза, Новосибирскысе торговльо институтым тунем лекмек, ты олаштак специальностьшо дене пашам ыштен. Кум эргышт шанчызе лийыныт: Геннадий – марий йылмызе, Валерий – археолог, Анатолий – историк.
Памашъял шымияш школым (1941ийыште) да Шернур педучилищым (1952 ийыште) тунем пытарымек, Анатолий Марий кугыжаныш педагогике институтыш историй специальность дене тунемаш пурен. Каласыман, тунам конкурс кугу лийын, ик верыш – шым еҥ. Олаште илен лекташ манын, тудо шуко моло студент семынак вагоным ястараш коштын. Институтын пытартыш курсыштыжо самырык еҥ фотографийлан шӱмаҥын да тиде кумыл йодмо сомылым ятыр ий шуктен.
Пединститутым сайын тунем пытарымек, вузын кок выпускник-историкше, Анатолий Патрушев ден Маргарита Власова, Горький оласе кугыжаныш педагогике институтыш географий специальность дене тунемаш пуреныт. Нуно у программе почеш тунемше республикнан икымше еҥже-влак лийыныт. Тунам географий туныктышо ситен огыл, садлан историк-влаклан кокымшо специальностьым налаш йӧным пуаш пунчал лийын. Ик ий тунемаш кӱлын.
Анатолий Патрушев шке пашажым 1957 ийыште Шернур районысо Мустай кыдалаш школышто историйым да географийым туныктышо семын тӱҥалын. Самырык туныктышо урокым оҥайын эртарен, школ мероприятийлам вӱден, тӱрлӧ пайрем ден мер пашалаште докладым ыштен, верысе агитколлективын лекторжо лийын.
Мустай ялын шоҥгыеҥже-влак С.Г.Чавайнын «Окса тул» пьесыж почеш шындыме постановкыш туныктышо-влакын, поснак Анатолий Степановичын, кумылын ушнымыштым шарналтен каласкалат. Студент пагытыште А.Патрушев Республикысе книгагудыш чӱчкыдын коштын, санденак тудлан Чавайнын тиде пьесыжым муаш кӱштеныт. Тидым ышташ неле лийын, вет писатель репрессийыш логалын, садлан ятыр книгажым, рукописьшым йӱлалтеныт.
Библиотеке пашаеҥ-влакын полшымышт дене аралалт кодшо пьесын экземпляржым муыныт, тудым туныктышылан эр марте пуэныт. Комедийын текстшым А.Патрушев тетрадьышкыже возен, йӱд мучко мален огыл, но тиде арам лийын огыл, калык спектакльым куанен вашлийын.
Школышто пашам ыштымыж годым пӱрымаш тура савыртышым ыштен. «Марий АССР-ын историйжын очеркше-влакым» ямдылымылан кӧра Марий институтын историй секторышкыжо пашаеҥ кӱлын, тыге тудын институтысо туныктышыжо-шамыч А.Хлебников ден В.Тарасова А.Патрушевым изирак шанче пашаеҥлан темленыт.
А.С.Патрушевын 20 ийже (1958-1978) Марий шанче шымлыше институт дене кылдалтын. 1963 ийыште СССР Науко академийын Озаҥ филиалжын аспирантуржым тунем пытарымек, самырык шанчызе кугурак шанче пашаеҥ должностьыш кусна, а 1965-1978 ийлаште историй секторым вуйлата. 1972 ий 5 январьыште В.И.Ленин лӱмеш Озаҥ университетын учёный советшын заседанийыштыже А.Патрушев «Марий ял – ХХ курым тӱҥалтыште» темылан кандидатлык диссертацийым сайын арален. 1976 ий мартыште СССР Министр-влак Совет пелен ВАК тудлан «СССР-ын историйже» специальность дене кугурак шанче пашаеҥ лӱмым пуэн.
XIX курым мучаш ден ХХ курым тӱҥалтыште Марий кундемын аграрный историйжым да кундемнан моло проблемыжым, республикыштына Совет кучемын, партий ден комсомол организаций-влакын икымше ийлашт, марий калыкын сотемдарыме да культур йодышыжо-влакым шымлымашке А.С. Патрушев кугу надырым пыштен. 1974 ийыште «Марий ял – империализм жапыште» монографийже савыкталтын. Тиде XIX курымысо Марий кундемын аграрный историйже дене икымше тӱҥ паша лийын.
А.С.Патрушев «Марий АССР-ын историйжын очеркше-влак» (1965), ВЛКСМ-ын Марий организацийже-влакын историйышт дене документ-влакым да материалым погымаште, тыгак «СССР-ын культур илышыже» шуко томан академический хронологический событий-влаклан материалым ямдылымаште чолган участвоватлен (М.: Наука, 1975-1978). Тыгак учёный-историк марий литератур классик С.Г.Чавайнын, сотемдарыше да мер деятель В.М.Васильевын илышыштым да творчествыштым шымлен.
Анатолий Патрушев Историй шанче-влакын тӱнямбал конгрессын (Моско, 1970), Тӱнямбал аграрный семинарын (Фрунзе, 1971), «Ола ден ял-влакын историйышт» всесоюзный шанче конференцийын (Киев, 1972), моло научный мероприятий-влакын участникше лийын.
Шанчызын кумло ий наре илышыже Марий кугыжаныш университет (1978-2005) дене кылдалтын: всеобщий историй кафедрын кугурак туныктышыжо (1978-1979), историй ден филологий факультетын деканжын алмаштышыже (1979-1981), всеобщий историй кафедрым вуйлатыше (1981-1983), СССР историй кафедрым вуйлатыше (1983-1988), отечественный историй кафедрын доцентше (1989-1993), кундемысе историй кафедрын доцентше (1993-2005).
Анатолий Степанович Марий кундемын историйжым да тӱвыражым шымлыше талантан ятыр специалистым куштен. Нунын коклаште В.Ф.Абрамовым, И.Ф. Ялтаевым, И.Г.Садовиным, молымат палемдаш лиеш.
А.Патрушев – тале шымлыше да уста педагог веле огыл, тыгак кумдан палыме мер пашаеҥ. Тудо «Марий ушем» мер толкынын Рӱдӧ советшын икымше председательже (1990, 1992, апрель), а 1992-2001 ийлаште тудын Рӱдӧ советыштыже чолган пашам ыштен.
1990-1993 ийлаште Йошкар-Ола горсоветын депутатшылан сайлалтын да тудын культур да калык-влак кокласе кыл шотышто постоянный комиссийжын председательже лийын. Шуко ий пашам тыршен ыштымыжлан А.Патрушевлан «Марий Эл Республикын сулло шанче пашаеҥже» лӱмым пуымо (1994).
Анатолий Степанович кӱлын пашам ыштен, шкеж деч пеҥгыдын йодын, коллегыже, тунемшыже-влаклан эре ӱшанле лийын, чыным гына ойлен, шкенжым шот-рат дене кучен. МарНИИЯЛИ ден МарГУ-штат пашам ыштымыж годым пагалымашым сулен.
О.ТРЕБУШКОВА
Савыкташ Л.ШАБДАРОВА ямдылен
Фотом еш альбом гыч налме
