Санкт-Петербург гыч Ленинград кундемысе Всеволожск олаш машина дене пел шагатыште миен шуаш лиеш. Всеволожскышто ятыр пушеҥге кушкеш, чыла вере ару. Шижалтеш, олаште пӱртӱсым йӧратыше да аралыше калык ила.
Кастене чыла вере тымык, кугу олаште улмо гаят ок чуч. Тысе мландым шке жапыштыже Пётр I кугыжа генералиссимус, адмирал Александр Меньшиковлан пуэн. Ола Рябово ял гыч тӱҥалтышым налеш. Меньшиков деч вара тиде мланде икмыняр озан кидышкыже куснен. Варажым ты кундемыште Всеволожский фамилиян дворян-влакын именийышт верланен. Ожно тушто финн-влак иленыт. Ола Малая Охта эҥер воктене негызлалтын, кызыт тиде эҥерым Лубья манын лӱмдат.
Всеволожскышто «Песчанка» у паркым почыныт, тыште тошто купеч да исторический оралте-влак аралалт кодыныт. Тушто илыше ятыр еҥ дене мутланенам. Чыланат кундемышт нерген порын гына ойлат.
Кугу Отечественный сар годым ола гоч Илыш корно эртен. Тыге Ладога ер гыч тӱҥалын Ленинград марте 46 километр шуйнышо корно дене блокадыште улшо-шамычлан кочкышым, вургемым, саргуралым шупшыктеныт, калыкым Кугу мландыш наҥгаеныт.
Всеволожскышто верланыше Румболовский паркыште, Илыш корнын 10-шо километрыштыже, «Румболовский курык» мемориал уло. Тушто металл гыч пушеҥге лышташ семын ыштыме памятникым шогалтыме. Лавр лышташ чапым, тумын илышым ончыкта, а изи тумлеге – у илышын символжо. Мемориалыште Ленинград кундемыште илыше-шамычын чоныштлан шерге стелле уло. Тушто поэт Ольга Берггольцын почеламут корныжым возымо.
Румболовский курык йыр ятыр ош куэ кушкеш. Нуным Кугу Отечественный сар годым Ленинградыште вуйым пыштыше калыкым шарныме лӱмеш шынденыт. Тыгак курыкышто блокадник-влаклан, ГАЗ-АА атомашиналан, Чернобыльыште лийше туткарым шарнымылан, Афган, Чечня сарлаште вуйым пыштыше-шамычлан памятниклам шогалтыме.
Авиатор-влакымат мондымо огыл. Нунылан курык ваштареш верланыше «Дом авиаторов» тоштер комплекс пӧлеклалтын. Ик плакатыже эскадрильым вуйлатыше, кажне экипажын, лётчикын, штурман ден стрелок-радистын лӱмыштым, наградыштым возымо. Нуно чыланат Кугу Отечественный сар годым Лениградын каважым, Илыш корным араленыт.
Тоштер-комплексыште Пе-2 самолёт-бомбардировщикымат ужаш лиеш. Геотеатрыште «Жизнь, делённая на граммы» йоча-влакын сӱрет ончерыштым чумырымо.
Мыняр калык ты мланде верч вуйым пыштен! Кызытат ятыр салтакын лулегыжым муыт. Всеволожскышто эртыше Пеледыш пайремыш мемнан дене пырля мийыше «Марий памаш» ансамбльын вуйлатышыже, балетмейстерже Мария Лазаревна Соловьёван кочаже Алексей Иванович Косареват ты кундемыште служитлен. Кугу Отечественный сар годым тудо Волховский фронтын 2-шо ударный армийыштыже лийын. Сар жапыште ты армийын командирже ден салтакше-влак окружений гыч лекташ шоненыт, но пленыш логалыныт, нунын коклаште татар поэт Муса Джалиль лийын.
Всеволожскышто Кугу Отечественный сар дене кылдалтше ятыр памятник, вер уло. Нуно мыланна шучко жапым эре шарныктат, элна дене кугешнаш таратат.
М.СКОБЕЛЕВ
Авторын фотожо
