«Российын йомак картше» проектыште Марий Элым Салика ончыкташ тӱналеш», — увертарыме тудын сайтыштыже. Википедийлан ӱшанаш гын, тыгай картым ыштыме паша регион-влак кокласе тӱвыра-турист проектлан шотлалтеш. Новгород кундем гыч тӱҥалын Камчатке марте регион-влакын сылне верышт нерген тӱшка калыкым палдараш шонымаш дене ышталтеш. Авторжо — Алексей Козловский. Тудо Российын тӱрлӧ кундемыштыже илыше-влакын фольклор да йомак геройышт нерген каласкала. А вара нуно регионлаште турист брендыш савырнат. Лӱмышт дене ты але вес вере эртаралтше мероприятий-влакымат кылдат, сатумат ужалат. Проект авторын темлымыж почеш, Российысе регионлаште ты картыш логалше герой-влакын илемыштым ончыктышо указатель-влакымат — «йомакысе уштышым» вераҥдат. Мутлан тыгай палым Переславль-Залесский олаште Берендей царьлан, Костромаште Снегурочкылан, Кировышто Иван царевичлан шогалтыме… Марий Эл ты йомак картыш пуртымо 30-шо регион лийын.
Тыгай символжылан Саликам ойырен налыныт. Тудым «йомак геройыш» савыраш Марий Элысе Деловой ӱдырамаш-влакын ушемыштым вуйлатыше Оксана Татаринова темлен. Марий образ нерген нуно тыге возат: «Салика — кидпашам ыштен моштышо, еш илышым, суртым кучышо марий ӱдырамаш-влакын иктешлыше фольклор образышт. Тудын пушеҥгыжлан марий шнуй ото-влакын символышт — куэ — шотлалтеш. Саликан тапычкыжат аралтыш семын кучылталтеш. Суртышто илыше ешын ласкалыкшым, шинчавочмо, тӱрло чер деч арала, вет тапычкыште суртводыж ила. Тудым суртыш кондымо годым тыге пелештыман: «Теве тылат тер, мемнан дене пырля мий».
Кеч изиш да марий калык йомак-влакым, фольклорым, сылнымутым палыше еҥ марий ӱдырамашын иктешлыше тыгай образшым ыштымылан вигак ӧреш, очыни. Образшылан веле огыл, мом возымыжланат. Мутат уке, Салика — мотор марий лӱм. Таклан огыл тудым писатель Сергей Николаев шкенжын пьесыштыже тӱҥ героиньылан ойырен налын. Тудын почешак 1938 ийыште режиссёр А.И.Маюк-Егоров «Салика» лӱман постановкым икымше гана шынден. Ты пьесе почеш спектакль ынде ятыр ий М.Шкетан лӱмеш национальный драме театрын сценыштыже ончыкталтеш. Салика калыкнан ик эн палыме да йӧратыме героиньышкыже савырнен. Но тудо йомакысе, эшежым фольклор образ манаш йылме ок савырне. Тудым пойдараш, тичмашракым ышташ манын, ала-молан дыр тушко эше куэ, аралтыш тапычке, суртводыж нерген возымым тушкалтен шындыме.
«Российысе йомакын картше» проектын авторжо Саликам марий калыкын йомак геройжо семын пеҥгыдемден, увертарыш Оксана Вячеславовна телефон дене мутланыме годым. Кеч проектын сайтыштыже возымылан ӱшанаш гын, кажне калыкын тыгай символжым палемдыме годым эксперт семын регионысо специалист-влак историк, краевед, филолог-влак иктешлымашыштым шотыш налыт. Могай специалист-влак мемнан Саликам тыгай «героиньылан» ойырен налаш келшен толшылан шотленыт, каласаш неле. Брендыш савырнышашлык Саликам сӱретыште ужыда. Тудым Оксана Татаринован йодмыж почеш, мемнан сӱретче-шамычак возеныт. Кӧжым ӱдырамаш рашемдаш ыш тӱҥал.
А йомак картыш кузе логалме нерген кумылын умылтарыш. Ты шотышто мутланымаш 2015 ий гычак каен. Шуко тӱрлӧ образ темлалтын. Кажныж шотышто кугу ӱчашымаш лийынн. Вет ты герой калыкнан турист брендышкыже савырнышашлык, сандене тудо чыла шотыштат келшен толшаш ыле. Молан лачшымак Саликам ойырен налме шотыштат Оксана Вячеславовна пеш ӱшандарен умылтараш тыршыш. Кеч чынжым каласаш гын, калыкнан ойпогыжым, фолькльоржым, историйжым палыше еҥ тудын дене садак огеш келше, очыни. Поснак героиньын «тапычкыже» шотыштак. Сӱретыште ала-молан Салика кемым чийыше. Кеч йолчиемжылан утларак йыдал келшен толеш ыле, очыни, вет руш фольклорышто тудым чынжымак аралтышлан шотлат.
Тӱжвал сынже шотыштат кокытеланымаш шочеш. Салика мотор, тыматле койышан, марий ӱдырамаш-влакын чыла сайжым иктыш чумырышо образ лийшаш ыле, очыни. Ийгот шотшо денат сӱретысе Салика вуеш шушо ӱдыр пагыт гыч шукертак лекшыла чучеш…
Оксана Вячеславовнан ойлымыж почеш, марий ӱдырамаш символым ты картыш пуртен кертмылан куаныман веле, тидлан кӧра калыкна нерген Россий мучко утларак пален налыт. Саликан лӱмжӧ дене элыштына эртаралтше турист мероприятийлаш лектын, шкенан символикан сатум ужалаш йӧн лектеш. А тыгай ӱжмаш-влак пуренак шогат. Июньышто Салика мемнан регионым Шадринскыште, Елена Прекраснаян йомак фестивальыштыже, «палдараш» тӱҥалеш. Июльышто тушеч мемнан декат уна-влак толшаш улыт…
Кызыт Саликам тӱшка калыклан «ончыкташ» манын, лӱмын костюмым ямдылат. Мутат уке, чыла тиде коммерческий шонымаш денат ышталтеш. Варажым ты бренд пелен эше Саликан «йолташыже-влакын» образыштым ончыктышо моло геройымат чапландараш шонымашышт уло. Нунын лӱм дене сувенир сатумат ужалаш йӧн лектеш. Келшеда, очыни, шонымашыже саяк.
«Марий йомак герой Салика» дене 8 март вашеш, Марий Элысе Деловой ӱдырамаш-влакын форумышт годым кумдан палдараш тӱҥалыт. Варажым Йошкар-Олаште эртыше Ӱярня пайремышкат тудо «мийышаш».
Туге гынат Салика марий йомак але фольклор герой манаш йылме ок савырне. 2013 ийыште Марий Элын Туризм шотышто комитетше кундемнан брендшылан Ший пӱян Ший Пампалчым темлен ыле. Комитет кӱкшыт гычак турист пашам ворандарыме годым шӱкаш тӧчышт. Тӱнямбал кӱкшытышто эртыше «Йомак модмашкат» намиен коштыктышт, но вара ты паша шыпланыш. А вет Пампалчыже йомак героиньылан утларак келшен толеш ыле. Тудымак темлыман огыл ыле мо? Тунам кызытсе гай умылаш лийдыме Саликат огеш лек ыле.
Ольга Татаринован палемдымыж почеш, «Российын йомак картше» проектыш шке геройым кеч-кӧат темлен кертеш. Саликам йомак брендыш савыраш шонымашат посна еҥын темлымашыжлан шотлыман. Тидым Марий Элын Молодёжный политике, спорт да туризм министерствыжын пресс- службыштыжат пеҥгыдемдышт. Туге гынат, калык лӱм дене тӱҥалме пашам шуктымо годым, тудым шкенжым мыскылыман огыл, очыни. Мучашлан ешарыме шуэш: а лудшына-влак марий йомак геройлан кӧм темлат ыле?
Светлана Носова.
Снимкыште: брендыш савырныше Салика;
«Российын йомак картше».
Фотом проектын сайтше гыч налме.
