Тӱрлӧ чер ваштареш кучедалаш да таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥдыме мероприятий-влак кышкарыште 15-21 май Вӱргорно давленийын кугеммыж деч профилактикым эртарыме арня семын палемдалтеш.
Кугу давлений деч аралалтме йӧн-влак нерген Марий Элын Тазалык аралтыш министерствыжын штат деч ӧрдыжсӧ тӱҥ кардиологшо Светлана КАНЫШЕВА (снимкыште) дене мутланена.
– Светлана Владимировна, гипертонийым жапыштыже рашемдыме да эмлаш тӱҥалме кӱлешлык мо дене кылдалтын?
– Врач-влак гипертонийым йышт пуштшо чер семын аклат, молан манаш гын тудо шкеж нерген пеш кужу жап огеш палдаре, но тыгодым шӱмын лӱдыкшӧ черже-шамыч дене черланаш кугу амалым ышта. Гипертоний годым вӱргорно кугу давлений деч чарныде гаяк орлана, но айдеме тидым пешыже огеш шиж. Шоягоремыште нелын чучмо, жапын-жапын вуй корштымо да савырныме, нер гыч вӱр лекме, амал деч посна гаяк нойымо, вий ситыдыме, начарын малыме шотан ситыдымашлам черын вияҥмыжлан огеш шотло. Вӱргорно давленийын кӱзымыжым шотыш налаш огыл гын, жап эртыме семын гипертоний кугурак цифрлаште пеҥгыдемдалтеш да тазалыклан зияным ышташ тӱҥалеш.
– Могай зиян чӱчкыдынрак палдырна?
– Давленийым нормыш кондаш огыл гын, шӱм-вӱргорно системе дене кылдалтше моло чер кенеташте вияҥаш тӱҥалын кертыт. Гипертоний вӱргорным локтылеш, стенкын лывыргылыкшым луштара. Вӱрын начарын коштмыжлан кӧра кӧргӧ орган-шамыч: шӱм, вуйдорык, верге, шинча – орланат. Айдеме вӱргорно гипертоний дене черле улмыжым чӱчкыдынжӧ вучыдымын лийше инфаркт, инсульт, ужмым чарныме але кид-йолысо вӱргорнын тромбозшо годым веле пален налеш.
– Вӱргорно гипертонийым кузе рашемдыман?
– Давленийым кечыште икмыняр гана висыме дене. Мӧҥгыштӧ полуавтоматический але автоматический тонометр дене пайдаланаш лиеш, но нунын мом ончыктымыштым жапын-жапын кид дене висыме тонометрын показательже дене таҥастараш кӱлеш. Тамакым шупшмо, шагал тарванылме, уто нелытым погымо, аракам чӱчкыдын да шуко йӱмӧ, утыждене шинчалан але организмлан зияным ыштен кертше кочкышым кочмо, психо-эмоциональный стрессым чытыме да сакыр диабет дене орланыме годым вӱргорно давленийым лийме семын чӱчкыдынрак висыман. Тыгак Вӱргорно давленийым эскерыме дневникым ыштыман. Эмлалтме йӧным медикын палемдымыж дене келыштараш манын, тудым врачлан приёмыш мийыме еда ончыктыман. Вӱргорно давленийын показательже-влакым дневникыш возаш кечыште улыжат 10-15 минут кӱлеш, но тиде койыш пациентлан чыла темлымашым тичмашнек шукташ да приёмышто лекше йодышыжо-шамычым рашемдаш полша.
– Вӱргорно давленийын могай показательже сайлан шотлалтеш?
– Систолическийын 140 мм деч кугу огыл, диастолическийын 90 мм деч кугу огыл цифрышт нормальныйлан шотлалтыт. Южо чер дене орланыме годым вӱргорно давленийым ртутян столбикын 130/85 мм кугытыштыжо кучаш темлалтеш.
– Гипертоний дене орланыше пациент-шамычлан тӱҥ темлымашда могай лиеш?
– Икымше, утларак тарванылаш, арняште 3-5 гана свежа южышто 30-40 минут дене кошташ але кушташ, ияш, велосипед дене кудалышташ, теннис дене модаш. Физический нагрузкын кугытшым врач дене палемдаш.
Кокымшо, капкыл нелытым нормыш кондаш, тиде шӱмлан да вӱргорнылан нагрузкым иземда. Вич кило нелытым кудалтыме дене вӱргорно давленийын систолический показательже 2-10 пунктлан иземеш.
Кумшо, тамакым кудалташ.
Нылымше, спиртан напиткым лийме семын шагалрак йӱаш, а лучо тиде осал койыш деч йӧршешлан кораҥаш.
Визымше, свежа кушкылым, пакчасаскам да емыж-саскам лийме семын шукырак кочкаш.
Кудымшо, шинчал ден коялан нужна балансироватлыме кочкышым кочкаш тыршаш.
Шымше, шкем стресс деч аралаш.
Кандашымше, вӱргорно давлений ден шӱмпералтышым чарныде эскераш.
Индешымше, шкем сайын шижме годымат врачын темлыме эмжым жапыштыже йӱаш. Медик-влак вӱргорно давлений дене орланыше кажне еҥым тудлан гына келшыше йӧн дене пеш кужун эмлат.
– Мо тыгай гипертонический криз? Тыгай годым мом ыштыман?
– Тиде пеш неле ситуаций. Тыгодым вӱргорно давлений икмыняр шагатыште кӱза да икмыняр сутка огеш воло. Криз дене орланыше черлын вуйжо чот корштен да пӧрдын кертеш, тыгак тудо укшинчыктымылан, шӱмжӧ тургыжландарымылан, шӱлышыжӧ петырнымылан, алже кайымылан да азапланымылан вуйым шийын сеҥа. Тӱҥжӧ – чылажымат писын, радамын да вашкыде ышташ. Лучо тергыме схемылан эҥерташ:
- Черле еҥ организмжылан физический нагрузкым ыштымым чарнышаш, вуйжым нӧлталын шичшаш але вочшаш.
- Давленийын 200/100 мм марте кӱзымыжӧ да шкем начарын шижме годым «вашкеполышым» ӱжыктыман.
- Вӱргорно давленийым писын волтышо препарат дене пайдаланыман: йылме йымак 25-50 мг (1-2 таблетке) каптропилым але 10-20 мг (1-2 таблетке) нифедипиным пыштыман.
- Шӱмын минутышто 90 гана деч чӱчкыдын кӱлткымыж годым эше 25-20 мг метопрололым йӱман.
- Утыжденат тургыжланыме годым 50-100 мл вӱдеш 30 чӱчалтыш пырысшудо (валериана) але чуварнуж (пустырник) настойкым шулыктарен йӱман.
- Вӱргорно давленийын кугеммыж деч посна эше оҥышто коршта гын, йылме йымаке 1 таблетке нитроглицериным пыштыман але 1 дозо спрейым шыжыктыман, тылеч вара 1 таблетке аспириным йӱман (тудым пурман да вӱдым подылын нелман, дневникыш эмым йӱмӧ жапым палемдыман).
- Вӱргорно давлений 30-60 минут гычат огеш воло, 180/100 мм деч кугу гын, «вашкеполышым» ӱжыктыман.
Шарныза! Гипертонийым чарныде эмлаш кӱлеш. Шкем сайын шижме годымат таблеткым йӱмым чарныман огыл. Гипотензивный препарат дене эмлалтмым чарнымылан кӧра вӱргорно давлений угыч кӱзаш тӱҥалын кертеш.
– Вӱргорно давленийым кузе чын висыман?
– Давленийым иктаж вич минут каналтыме деч вара пӧлемысе температуран йӧнан верыште висаш кӱлеш. Тылеч ончыч кочмо але кофем йӱмӧ, але тамакым шупшмо гын, эше пел шагат вучалтыман.
Правил почеш давленийым кечеш кок гана: эрдене, помыжалтмеке да шонданыш миен толмеке, да кастене 21-22 шагатлан, тыгак шкем начарын шижме годым – висаш темлалтеш.
Давленийым нормышто кучаш полшышо правил-влак:
- изин-изин, но чӱчкыдын кочса – кечеш 5-6 гана;
- организмлан стрессым ышташ огыл манын, пеҥгыде диетым ида кучо;
- кочкыш лучо шерырак лийже, молан манаш гын шинчал организмыште вӱдым пога да тидын дене вӱргорно давленийым кугемда;
- рационышто коям шагалемдыза – вӱргорнысо холестерин пышкем-влак черым нелемдат;
- сакырымат иземда – тудо коялан погынаш амалым ышта;
- давленийым кӱзыктышӧ пеҥгыде чайым, кофем, алкогольым ида йӱ;
- витаминым йӱза, магний ден калийлан поян продуктым кочса – нуно шӱм ден вӱргорным пеҥгыдемдат;
- рационыш вӱргорным пышкем деч эрыкташ полшышо пакчасаскам утларак пуртыза;
- жаритлымым ида коч, продуктым паритлыза, шолтыза але тушитлыза;
- кечыште 1,5-2 л вӱдым йӱза.
- М.ИВАНОВА ямдылен
