1985 ийыште Медведево район Нурма кыдалаш школым тунемын пытарен.
1998 ийыште Марий кугыжаныш университетым «Культоролог» специальностян йылмызе» специальность дене тунемын лектын.
2013–2016 ийлаште Поволжский кугыжаныш технологий университетын социальный технологий магистратурым отличий дене пытарен.
1999 ий гыч «Марий Эл газетыште редакторлан, ответсекреарьлан, тӱҥ редакторын алмаштышыжлан ыштен. 2024 ий январь гыч – тӱҥ редактор.
Кугыжаныш йылме шотышто Марий Эл правительстве комиссийын, Российысе финн-угор калык-влакын ассоциаций перзидиумын, Мер каҥаш вуйверын еҥже.
«Марий илем, лӱметым чын возем» проектын да книган авторжо.
Марий Эл Республиклан 100 ий темме лӱмеш «Марий Эл верч тыршымаш» Петров Иван Петрович юбилей медаль дене палемдалтын.
28 июньышто Марий Элын сулло журналистше, Марий Элын Олык Ипай лӱмеш самырык-влакын премийыштын лауреатше Светлана ПЕХМЕТОВАЛАН 50 ий темеш.
ЕШ, ПЕЛАШ
Йодыш: «Йоча – ача-ава вӱр», ойла калыкмут. Те могай икшыве лийында? Ешыште могай койыш-шоктышым налында?
Вашмут: Мый ачамын вел тукым мландыште, Кукнур кундем Чисола ялыште, пӱртӱс лоҥгаште, памаш вӱдым йӱын, шаршудан уремыште куржталын кушкынам. Коча-кован шым икшывыже лийын, родат лыҥак, сандене изинекак унала коштыктеныт. Мыланем кугурак-влакын мутланымыштым колышташ келшен, кунамже йодышым пуэденам, кутырашат йӧратенам, витне, сандене мыйым, шарнем, коклаш ит пуро манын чарат ыле.
Ачам деч кандаш ияш кодынам, авам – кум икшыве дене, кугуракше мый улам. Авай кокланже кызытат ойла: эре пашаште лийынам, кузе кушмыдамат ужын омыл, кузе онченам ала. Тыге манеш да, а вет мемнан эреак шокшо кочкыш, мӱгинде, ландрин, олма… – лийын. Йошкар-Ола деч тора кундем манын шонет, а лапкыш сатум тӱрлым кондеденыт. Свизын пазарлан – кок-кум кылдыш дене калач, тамле лимонад… Курчакем гына лийын огыл…
Теве кызыт снегым, мӧрым пеш погат. 6-7 ияшем годым, шарнем, икана ачай ден авай 12 литран кок ведра олыкмӧрым поген конденыт ыле. Кугече пайрем эре ушеш возеш: ковам деке ял мучашке волаш тарванемат, авай Кугече чесым поген колта… Ойлат, утыжым эртышым шарныман огыл, ончыко вияҥаш чарак лиеш. Мыйын гын шарнымаш чонем ырыкта, кушеч, кӧ улмемым, могай мландылан тауштен илышашым ушештара.
Вӱр шотышто, ачамын тукымжо – калык дене илен моштышто, пошкудым, шке кундемысе калыклан полшен шогышо, мыскара кумылан. Авам велым родем-шамыч кожламары улыт (Килемар район). Нунат моткочак поро кумылан, пӱртӱс дене келшен, тудын поянлыкше дене моштен пайдаланыше улыт.
Йодыш: Тукымда гыч кӧм илыш корным ончыктышылан шотледа?
Вашмут: Посна еҥым ойырен каласен ом керт. Качырий кована, 1924 ийыште шочшо, шым классым тунем лекше, пеҥгыде ӱдырамаш лийын. Марий деч шым йоча дене тулыкеш кодын гынат, чылаштымак туныкташ пижын, шуко вольыкым ашнен, икшывыже-влакым урген, тӱрлен чиктен, пидаш туныктен. Авай школ-интернатыште кушкын, школ пагытыштемак мыланем Качырий кован ойжым ушештарен: илыш корныдам шке чоҥыза, кӱлеш омсам шке почын-тӱчын коштса, еҥ моктымо лийза, ача-ава моктымыжо шотлан ок тол, манын. Мыйын мом кузе ыштымем авай эре сайлан шотла, кумылаҥда.
Университетыште тунеммем годым, варажымат ачамын Семон изаже да Васлий ден Толя шольыжо-влак дене илыш нерген мутланаш йӧратенам. Нунын илыш да паша корнышт тӱрлын вияҥын, эреак калык дене да калыклан пашам ыштеныт, вуйлатеныт.
Йодыш: Айдемын личность семын кушкын шогалмаште туныктышо-влакын надырышт каласен моштыдымын кугу. Кӧлан таче тауштен иледа?
Вашмут: Айдеме самырыкак шканже ӱмыраш пашам, корным ойырен налын кертеш але пӱрымашын (Юмын) вӱдымӧ корныжым шижын шукта гын, илышын кузе «ненчымыжым» вашке умыла. Илыш шкежак «кӱлеш» айдемым колташ тӱҥалеш. Сандене тауштем кажнылан, кӧ ой-каҥашым пуэн, кӧмыт йыҥгыртен, кумылем нӧлтеныт. Шылталыше-влакланат тауштем, лийже тиде кеч паша верыште, кеч мер сомылышто.
Йодыш: Ешда дене палдарыза.
Вашмут: Пелашем да кок икшывына – кок эрге. Кокымшо икшывым вучымо годым пелашемын ачаже «шешке, мыланем ынде ӱдыр уныка кӱлеш» манын. Ӱдыр икшывышт уке, да тыгай кумылжо лийын. А аваже, изинек пешак йӧсланен, пӧръеҥ пашам шуко ыштен илыше, ӱмыржӧ мучко крановщицылан тыршыше ӱдырамаш, мыйым чаманен каласен: «Эргак шочеш гынат, пеш сай, ешыште пӧръеҥ кид уто огыл».
Ешыште «Мо лийын, кузе полшаш?» манмышт мыланем шерге. Аралтышем лийышт манын, шке велымат вийым шагал огыл пыштыман. Нунылан неле гын, мыланемже кум пачаш шуко куатым муман.
Йодыш: Ешыште ава да пелаш семын Те мом эн кӱлешанлан шотледа?
Вашмут: Нуным чаманыде йӧраташ. Ола илыш йогыракым кушта, сандене коча-кова деке канаш веле огыл, икте-весым полышкалаш колтыман. Мланде пашам, сурт сомылкам, кажне чеверын акшым пален кушшаш, шонем. Ешыште икте-весым умылен мошташ кажне кечын тунемына.
Эргына-влак але пеленнак улыт, школышто, колледжыште шинчымашым погат. Изинекак кочашт, ачашт пелен шогылтын, пӧръеҥ ӱзгар-влакым кучылташ тунем шуыныт. Кап-кылым шуараш, нелылыкым сеҥаш, дисциплиным кучаш полшышо ик йӧнжӧ – куштымаш, ансамбль. Тидланат жапым ойырат.
ВУЙЛАТЫШЕ
Йодыш: Кызыт «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжо улыда. Темлымаш могай шижмашым луктын?
Вашмут: Кызытсе паша верем шотышто кокытеланымаш лийын огыл. Редакцийыште ыштымемлан июльышто 26 ий лиеш. Тыште кажне гаяк йыжыҥже мыланем палыме.
Шарнем, 1999 ийыште редакцийыш толмем годым пӧръеҥ-влак шукынак улыт ыле. Коллективыште чӱчкыдынак шоктен: мыланна рвезе-влак кӱлыт, ӱдыр-шамыч марлат каят, йочам ыштат, вара пашаште кужун огыт лий. Мый дечемат тунам йодыныт: лишыл жапыште марлан каяш от шоно?
Вашмутым илыш шке радамлен пуэн – марий журналистикыште пӧръеҥ-влак койын шагалемыныт. Чыла вережат тӱҥ шотышто ӱдырамаш-влак тыршат, нелыт утларакше нунын вачӱмбакышт возеш.
Йодыш: Редакцийыштына тӱрлӧ ийготан-влак пашам ыштена. Адакшым утларакше ӱдырамаш полко. Кузерак?
Вашмут: Уло цель, тӱҥ шонымаш – материаллан, уверлан поян газетым лукташ. А кузе тудым шуктена – арня жапыште 32 страницан йӧршеш у «Марий Элым» да 16 страницан «Сурт-печым» луктына – тиде коллективнан кыртмен ыштымын лектышыже. Тыгай годым ӱдырамаш але пӧръеҥ манын от ончо, а кажныжын мастарлыкышым, мом моштымыжым шотыш налат.
Йодыш: Адакшым тений идалык тӱҥалтыш гыч газетна «Марий Эл» увер агентствыш пурен, ятыр вашталтыш лийын. Адак тугак йодам; кузерак?
Вашмут: Тыгай вашталтышлан жап шуын. Ончыч кажне газет редакций, марийжат, рушыжат, посна организацийыште лийынна гын, кызыт – чыланжат ик агенстствын подразделенийже-влак. Мутат уке, 1,5 ият пеле ончыч трукышто тыгай савыртыш чылалан вучыдымо лийын. Мыланем ӱшаным ыштымышт годым шканем задачым шынденам – кугу ешыш ушнышыла, ик еш семын пашам ыштыме поро йӱланам арален кодаш.
Йодыш: «Марий Эл» газет нерген ойлымыда годым эреак республикыште лекше моло марий изданий-влак нергенат ушештарыде огыда кодо…
Вашмут: Российсе финн-угор калык-влакын ассоциаций Президиумын еҥже семын увер да аналитике пашалан вуйын шогаш ӱшаненыт. Марий Элысым веле огыл, Российысе чумыр финн-угор тӱнясе изданийымат иктешлыман, уке гын шкенан куатнам тӱрыс огына ончыкто лиеш.
Меръеҥ
Йодыш: Светлана Федоровна, мер пашаште шукертсек да тачат улыда. Мо Тендам тушко шупшеш?
Вашмут: Кызытсе пагытыште мер паша ден кугыжаныш велым шындыме задаче-влак моткоч лишыл улыт.
Паледа, мыйым 11 ияшым йоча пагытысе кундем гыч ола воктеке илаш конденыт, авам кок икшыве дене куснен. Тиде жапым моткочак ойгырен эртаренам. Тусо мланде, родо-тукым, йолташ ӱдыр-влак дене ойырлымем шуын огыл. Юмылан тау, тиде кыл кӱрылтын огыл. Вий-куатым налме, ӱнарым погымо верем лачак тушто. Тугеже мый тиде верым тӱзаташ полшышаш улам – ачам велым тукымемын мландыжлан кӱсыным пӧртылтымӧ семын тыршаш. Тыгаяк кумыл шочмо калыкем, чумыр марий кундемем, элем деке.
Йодыш: Марий юмыйӱлам жапледа, кумалтышыш коштыда. Онаеҥ-влак пелештыме годым мом йодын сӧрваледа?
Вашмут: Тудымак, мом йодыт чыланат. Тӱҥжӧ – чон гыч лекше. Пӱртӱс шоям ок йӧрате. Йодам шканем да ешемлан веле огыл, родо-тукымланат, пошкудыланат, пашам пырля ыштыше йолташ-влакланат, марий да воктене илыше моло калыкланат.
Лидия СЕМЕНОВА мутланен
