Лач тыге ойла Кужэҥер район Аганур ялыште илыше Маргарита Лискова.
Фотошто чон почын да кумылым савырен шыргыжше, шке вийжылан ӱшанен ончышо да тыгодымак келге шинчаончалтышан тиде марий ӱдырамаш нерген возаш шомакемже да тептеремже сита мо ала?.. Тудын гай моткоч шагал. Тудын гайлан поэт-влак сылне корнылам, а композитор-шамыч чонеш вочшо семым пӧлеклышаш улыт. Да чыла тидыжат ок сите, шонем, вет лач тыгай ӱдырамашлан кӧра айдеме тукымна умбакыже шуйна, а ял ила. Ила веле огыл, тӱзлана. Маргарита Яковлевна – йӧратыме да йӧратыше пелаш, куд шочшан ава. Куд эргыже кажныже тудлан – ӱшанле эҥертыш. Нылытынже Аганурыштак илат, ешан улыт, коктын – студент-влак, а иктыже Москваште служитла. Чыланат нуно пашаче улыт, иктыже – кресаньык-фермер-влак радамыште. Тидланже ӧрман огыл, вет нунылан пример лач авашт лийын да кызытат тыгак.
«Пайрем илышым пален омыл»
– Школ деч вара Йошкар-Оласе 18-ше №-ан училищыш тунемаш пуренам, – ойла Маргарита Яковлевна. – Молан? Стипендий кугу ыле, 75 теҥге. Тунем лекмеке, механический заводышто ыштенам. Икмыняр жап гыч ешым погенам, икымше йоча почеш йыгыр-влак шочыч, вара – нылымше. Завод деч пачерымат пуэныт ыле, туге гынат ялыш илаш куснышым. Олаште илаш нигунамат йӧратен омыл, чонемлан ял гына келшен. Вигак ушкалын нална, сӧснаигым (пуат ыле) шорыкым. Мый рвезе годсек сурт вольыкым да сурткайыкым эреак шуко онченам. Пайрем илышым пален омыл, эсогыл концертлаш коштын омыл. Ӱшанеда ала уке – тачат Шкетан театрыште лийын омыл… Эре пашам ыштенам. Ныл йочан кушко кает? Ушкалым эре лӱштыман, а тудым мый ӱмыр мучко онченам, да кызытат лӱшталтше кум ушкална, ныл кугу ӱшкыж, латкуд ава шорык улыт. Шке жапыштыже шорыкемже 80 наре вуй лийын. Вольыклан верчынак мландым шуко налме – 48 гектар уло.
Палыме лийме амал – пӧрт
Чынжым ойлаш гын, Маргарита Яковлевна дене палыме лияш да мутым вашталтыш, паледа, мо амалым лукто? Ик командировко годым Аганур ял урем дене эртымына годым картинкасе гай волгалтше пӧртым ужна. Кок пачашан чатка оралтын окнасергаже-влак кумылымак савырат, а капка тураште – кок аист. Пӧрт ончылно шогылтмына годым тораште огыл верланыше кевыт гыч ӱдырамаш лекте да мемнан деке лишеме. «Тиде мотор пӧртшӧ кӧн?» манмылан «Мемнан» мане. Маргарита Яковлевна таклан огыл кевыт гыч лектын – кевыт озажат лач тудак улмаш.
– Кевытым 2021 ий октябрьыште налынам, – умылтара ӱдырамаш. – Тудыжо – ондакысе илыме веремын кудывечыштыже. А тиде мотор пӧртшым ме ача-ава сурт олмыш шынденна . Кевытын озажын кум кевытше ыле, чылажымат ужалаш шонен пыштен. Кумыт гыч иктыже мыйын кудывечыштемак гын, тудым еҥлан кузе пуэм? Адакшым чоҥымо годым кевыт оза дене ойпидышым ыштенна: кевытым мылам гына ужален кертеш. Мыйже тудымак гына налам шоненам, но моло кокытшылан кумылан лийын огыл, садлан нуныланат мыламак оза лияш логале. Индивидуальный предприниматель семын эргым шотлалтеш, а мый сатум ужалышыже веле улам.
Сылне тӱран, мотор наличник, мужыр аист – чылажымат йӧратен, кӱлеш семын ыштыме шижалтеш. Но ончаш веле куштылго, а чынжым гын тудым нӧлтен шындыме годым пӱжвӱд йогымыжым иктат ужын огыл. Адакшым кевыт воктенысе пӧртысо озанлыкышт йӱлен.
– Тунам мыланна чодырам пуэныт. Тудым луктынна да чоҥенна. Гена пелашем йоча-влак дене пырля тыршеныт. Пелашемжын кидше моткочак мастар, шӧртньӧ! Чыла ыштен мошта! – Маргарита Яковлевна кугешнен-куанен да йӧратен каласыш.
Мужыр аист шотышто ойлаш гын, ӱдырамашын мутшо почеш, нуным Шӱдымарийыште илыше кидмастар деч ышташ йодыныт. А капка турашке вераҥдымеке, Маргарита Яковлевна «Куд эрге эрге, ынде аистым вучем – кунам мыланна ӱдырым конден пуа» манын, мыскарам ыштен.
Пиалже – шочмо ялыштак
Шӱм-чон тудым таклан огыл ялыш, шочмо верышкыже шупшын – пиалже лач тыште улмаш. Ныл йоча дене икымше пелашыже деч посна кодмеке, ялыш илаш куснымеке, ӱдырамашлан могай нелылыкым эрташ логалын, мыняр пашам ыштен – шкеже гына пала. Эрге-шамычат изинек пашам ыштен кушкыныт. Шудым мойн ямдылыме годым йоча-влак дене пырля кум шагат эр марте скирдым оптен. «Еҥ-влак кынелаш тӱҥалыт, а ме эше малаш возын огына керт» манын. Тиде жапыштак Маргарита Яковлевна кевытыште сатум ужалкален. Сурт сомылка ятыр логалын. Сатум налаш толшо еҥ-влак вучен шогеныт. Тудлан полыш кидым лач Геннадий шуялтен: иктым ышташ полшен, весым…
– Пашаче койышыж денак тудо мылам келшен. Ме возалтын огынал. Кугурак ныл икшывем-влак Лисков фамилийым нумалыт, а Геналан йоча-влакым ыштем манын шоненам – тыгак лийын, – каласыш Маргарита Яковлевна.
«Пример мылам – кочам»
– Пашам йӧратыме койышем кочам деч, шонем. Тудынат шуко эргыже лийын. Кугыжан армийыште латкок ий служитлен, есаул лийын. Пӧртылмекыже, тудо шуко пашам ыштен: шке мландыже ыле, тушто йӱд-кечыже манме гай тыршен, сандене улан илен. Лач пасушто куралмыж годым Сибирьыш кучен наҥгаеныт… Мый эре шоненам: кочам лиеш гын, нужнан огына иле ыле. Шканем примерлан эре тудым шындем. Шкенан-влак унала толытат, «кеч ик уныка кочана гай лийын» маныт. А вийым мылам йоча-влак пуэныт да кызытат пуат, ындыжым – уныкам-шамычат, а нуныжо мыйын лу утла уло.
«Оҥай, шуко оксада лиеш гын, мом ыштеда ыле? Кугу шонымашда уло мо?» йодышемлан Маргарита Яковлевна каласыш:
– Ой, моткоч уло! Ялыштына мланде кумдыкем уло. Тушко кугу гына клубым ыштен шындем ыле. Вет ялыштына погынен шогалын мутланаш, вашлиймашым эртараш нимогай вер уке, кевыт гына. Тек тиде кугу клубышто книгагудо, йоча-влаклан моштымашым шуараш але, можыч, ансамбльым чумыраш, кумдык, концерт толеш, ончылныжо машина-шамычым шогалташ вер, а йырже садер лийышт. Еҥ-влак олашке илаш лектын ыныштак кай – тек тыштак пӧртым чоҥат, ешым чумырат. Тек шочмо ялем ила!
Г.Кожевникова
Еш альбом гыч налме фото
