Вашке ик эн йӧратыме Кугече пайремна толын шуэш. Тидын марте тылзе дечат шагалрак жап кодын. А Кугечылан ме, марий-влак, тӱрлӧ деч тӱрлӧ когыльым ышташ, мелнам кӱэшташ – икманаш, ӱстелым поян сий дене темаш тыршена. Марий кочкышым ямдылымаште уста озавате-шамыч шагалын огытыл.
Иктыже – У Торъял район Кузнеч ялыште илыше, «Весела кова-влак» фольклор ансамбльын чолга участницыже, йоҥгалтарыме мурышт-шамычын авторжо Александра Григорьевна Ермакова. Мутланымына годым шкеже «мый пеш тале кулинаржак омыл» мане. Но рецептше-влак дене палдарыш гын, эше могай уста озавате улмаш! Вет тудын кажне гаяк кочкышым ямдылымаштыже могай-гынат ойыртемалтше секретше уло! Те нуным пален налнеда? Туге, шонена. Санденак лишыл номерлаште лач тудын рецептше-влак дене палдарена.
А таче путырак ойыртемалтше лӱман сийым ямдылена. Тудо тыге маналтеш:
«Презе пече» когыльо
Моткочак оҥайын йоҥга да тиде мо тыгай улмым вашкерак рашемдыме шуэш, вет? Палдарена: тиде – торык когыльо. А молан тыге маналтмыж нерген тыланда Александра Григорьевна умбакыже шкеже каласкала. Кызытеш рецептым темлена.
«Когыльо ош мотор коман лийже манын, мый руашым шӧр дене ыштем, – каласкалаш тӱҥале озавате. Да палемден кодыш:
руашлан кӱлеш:
- 1 л шӧр,
- пел изи совла шинчал,
- 1 кугу совла симаҥге (кечшудо) але кушкыл ӱй,
- 1 кормыж наре манный шӱраш,
- 1 кг наре ош ложаш.
Тыге ямдылем:
- чылажымат пырля пыштем да руашым нӧштылам;
- вара тудым шарем да изи стакан дене кӱжгӱрак тыртыш-шамычым темден луктам;
- ынде кажныжым вичкыжын шарем;
- кажнышкыже кӧргым пыштем да тӱрлем.
Кӧргылан кӱлеш:
- 4-5 пареҥгым шолтен, тӱен пыштем,
- тушко торыкым да кӱлмӧ семын шинчалым ешарем,
- южгунам шоганым ушкал ӱйыштӧ жаритлен пыштем».
Тиде когыльым ыштымаште озаватын тыгайрак изирак секретше-влак улыт: торыкым тувырташ шындыме годым икымше гана тувыргымекше, тушко тудо шӧрым ешара да уэш тувырташ шында. Тыге шушо там пыта да когыльо тамлырак лиеш.
Весе. Когыльылан торыкым чотрак тувырташ да пеҥгыдыракым пышташ кӱлеш. Тунам тудо лазыра огеш лий.
«Мый тыгеже тыглай торык когыльым ыштем, – умбакыже палдара Александра Григорьевна. – А «Презе пече» манмыжымат чылт тыгак ямдылыман. Лач тӱрлымыж дене гына ойыртемалтеш. Тыглай когыльо дене таҥастарымаште, тидлан ик тыртыш комыш кӧргым пыштет да вес тыртыш дене леведат, вара йыр тӱрлен кает. Тыге тӱрлымӧ йыргешке когыльо лиеш.
Тыгай «Презе пече» когыльым ме Кугече, Семык, Индеш Кугарня, тӱрлӧ моло пайрем да Юмылан кумалме годым ыштена да тыгерак пелештена: «Презе печым» ыштенам. Презе эре шочшо, вольыкем ӱян-шӧран лийже. Чылалан ситыше лийже: шкан кочкашат, еҥым, пошкудым пукшашат, пазарыш луктын ужалашат».
Пайремыш еш гыч мыняр еҥ чумырга, тунарым ыштыман. Тудым кажныже кочшаш. Озавате гын, поснак.
Молан лач «Презе пече»? Ушкал исыр ынже лий, эре презым ыштыже манын йодын кумалат да сандене.
Мемнан Кузнеч велне, а шкеже Кандашплак ял гыч улам, тыгайым самырыкем годымак ыштат ыле. Авамат тудым ямдылен да кызыт ынде мыят тидым шуем».
Л.Камалетдинова
