Марий Турек районысо В.П.Мосолов лӱмеш краеведений тоштер дене ынде икмыняр ий пеҥгыде кылым кучена, сандене тушто могай ончер, мероприятий эртаралтмым палаш да тыландат, лудшына-влак, палдарашак тыршена.
Лач тыгеак ме районыштышт кумдан палыме сӱретче Виталий Скородумовын ты тоштерыште персональный выставкыже эртаралтме нерген пален налынна да уверымат серенна ыле. Тунамак тиде еҥ дене палыме лийме да сӱретше-влакым шке шинча денак ужмо шуо. Адакшым тоштер вуйлатыше Раиля Мухаметханова Виталий Павлович да тудын ешыж нерген шуко каласкален ыле.
Моткочак суапле пашам ышта!
Шонымашем июнь мучаште шукталте. В.П.Скородумов дене вашлийын мутланаш ме шочмо Семеновка ялышкыже мийышна, вет пелашыж ден коктын кызыт тушто илат. Молан тидым палемденак возем – пӧръеҥын шочмо кундемышкыже эрелан 13 ий ончыч веле толыныт. А тымарте тора мландыште иленыт.
Пасу корно дене кудалын, ялым пыкшерак гынат, кычал муна. Ынде пӧртым верешташ кӱлын. Йодышт-йодышт, тушкат миен шуна. Вашлияш Виталий Павлович уремышке лекте. Но меже тӱҥалтыште саламлалташ веле ярсышна, молан манаш гын, пӧртым, вараже сад-пакчаштым тӱрлӧ велымат фотографироватлаш тыршышна. Шкеат ончалза – ужыда, могай мотор?! Чылажат ужар садер, вондер, пушеҥге коклаште вӱдылалтын!
Пӧртӧнчыкӧ пелашыже, Ольга Ивановна, налаш лектын ыле. Моткочак кумылзак ӱдырамаш. Верандыштыштак тӱрлӧ сӱрет-влак кечатат, кажныж нерген тушечак радамлын ойлаш тӱҥале. А пӧртышкышт пурымеке, тиде каласкалымаш эшеат кужу лие. Тушкыжо Виталий Павлович шкежат ушныш. Сӱретше-шамыч пырдыжлаште веле огыл кеченыт, эше кӱвар ӱмбалнат ятырын шогеныт! Икмынярыштым ончен лекмеке, шижалте: чонжылан утларакше портретым, пӱртӱсым сӱретлаш келша, коклан натюрмортым «шочыкта». Да сӱретышкыже, моторынрак койышт манын, нимомат огеш ешаркале, а мом кузе ужеш, тугак сӱретла. Санденак тудын пашаже-влак пуйто илыше улыт.
Поснак – сурт-оралте-шамыч, вет шочмо ялже ушешыже веле ынже код, а, жап эртымеке, тудым ужын шарналташ йӧн лийже манын, Виталий Павлович кажне пӧртым, уремым сӱретла! Теве тудо могай суапле пашам ышта!
Ачаж ден аваже кумылаҥденыт
– Мый эше школышто тунемме годымак карандаш дене сӱретлаш тӱҥалынам. Тидлан ачам ден авамат кумылаҥденыт, вет нунат сӱретлаш йӧратеныт. Вараже удмурт художник Семен Кузьмин дене палыме лийме ончыкыжым сӱретче корным ойырен налаш таратен. Тудыжо университетыште туныктен да ялыш толеден. Лач тунамак ме воктеныже шогылтынна. Тудын темлымыж почешак ик йолташем дене Ижевскысе художественно-графический университетыш тунемаш пуренна. Вараже тудо кудалтен каен, а мый кодынам, – шарналтен каласкала пӧръеҥ.
Вуз деч вара рвезым Удмуртийысе Дебёсский педучилищыш туныкташ колтеныт. Тушто пашам ыштыме 8 ий жапыште Виталий армийыш миен толын, ончыкылык пелашыжым вашлийын. Тудо тунам студенткыже лийын. Вараже Ольга Ивановна Нижний Тагилыште педагогический институтын художественно-графический факультетшым заочно тунем лектын. Икманаш, коктынат профессиональный сӱретче улыт. Уке, йоҥылышрак ойлем. Эше икшывыштат, ӱдырышт ден эргышт, ача-аваштын корныштымак тошкеныт. Кызыт Ксения ешыж дене Москваште ила. А Стас эргышт, чаманаш кодеш, 2015 ийыште ош тӱня дене чеверласен. Мо оҥайже, тудын 11 ияш эргыжынат сӱретлаш талантше уло. Ксениян ӱдыржӧ ден эргыжланат Юмо тыгай мастарлыкым пуэн. Вес семынже, тиде – сӱретче еш.
Тура савыртыш
Пашадар изи лиймылан кӧра нуно Удмуртий гыч йӱдвелыш илаш каеныт. Но туштак тӱҥалтыште кугу оксам темлен огытыл. Тидак илышыжым туран савыраш амалым ыштен – Виталий Павлович милицийыш каен. МВД системыште тудо транспорт подразделенийыште ийготыш шудымо-влакын пашашт шотышто инспектор лийын. Вараже тиде подразделенийым шкежат икмыняр ий вуйлатен.
Майор званий дене пенсийыш лекмекше, Виталий Павлович мӧҥгыштыжӧ яра шинчен огыл, а верысе школышто труд, рисований, черчений туныктышылан лу ий ыштен. Вараже Воркутасе искусство школышто туныкташ темленыт. Пӧръеҥын тиде ондакысе кугу шонымашыже лийын. Но тыге лектын – тушто кужунжак ыштен шуктен огыл, вет 2010 ийыште тышке, Семеновкыш, йӧршешлан илаш кусненыт. Пелашыже Воркута олаште Йоча усталык пӧртыштӧ икшыве-шамычым тӱрлӧ кидпашалан туныктен. Сандене кызыт мӧҥгыштышт шкенжын пашаже-влакат, поснак моко (ягель) гыч «сӱрет-шамыч», пӧртыштым сылнештарат.
Сӱрет пӧрт, тоштер
Йӱдвелыште нуно 30 ий иленыт. Пытартыш 15 ийже кажне кеҥежым отпускышт годым тышке толыныт да ты пӧртыштым изин-изин чоҥеныт. Кызыт кок пачашан чапле пӧртышт – тиде сӱрет оралте, тоштер манашат лиеш.
Тоштер маньым. Такшым чынже денак изирак тоштерыштат уло. Тудыжо кокымшо пачашыште верланен. Ожнысо арвер-влакым сӱретчын пелашыже погаш тӱҥалын да кызыт мартеат ешарен толеш. Нуныжо пеш шуко улыт манаш огеш лий. Туге гынат оҥайыс: мӧҥгыштӧ – тоштер! Тыгай дене шагалын моктанен кертытыс…
А сӱрет-влак нерген ойлаш гын, нуныжо Виталий Павловичын шӱдӧ дене погыненыт. А ончыкыжым Марий Турек ден воктенысе районлаште, тыгак пошкудо Киров областьысе черке-влакым сӱретлынеже. Шонымашыжым эркын илышышке пурташат тӱҥалын. Ийготшым шотышкат огеш нал, а вет тудлан тений 76 ий темын! Адакшым тазалыкше начареммылан кӧра Ольга Ивановна шуко сомылжым ыштен огеш керт. Тыге сурт-оралте кӧргысӧ пашам утларакше пӧръеҥлан шукташыже логалеш. Эсогыл улшо кок казаштымат тудак лӱшта! Кумда сад-пакчаштыштат шӱкым кӱрын, солен, урен… шуктыман. Телылан шудымат ямдылыман. Пуымат ыштыман, вет ялыштышт алят газ уке. Сандене сӱретлаш жапше йӧршеш шагал кодеш гынат, садак муэш! Сомыл шуко, жап шагал гынат, кок еш – нуно да Виталий Павловичын шӱжарже ден пелашыже – республикысе ойыртемалтше верлашке экскурсийыш лектын коштыт.
А эше Виталий Павлович ешыжын историйжым возымо «Скородумовы» дневникым вӱда. Тиде пашам тудын ачаж ден ачажын шольыжо тӱҥалыныт. Пытартыш жапыште дневникышкыже ялже нерген ойлымашымат возен ешараш тӱҥалын.
Мом ойлаш, кунам айдемылан иктаж-мом ышташ келша, тидым тудо уло моштымашыжым кучылтынак шукта. Ольга Ивановна кызыт утларакше сад-пакчаштышт тӱрлӧ кушкылым, вондерым, пушеҥгым, пеледышым шындылаш йӧрата. Санденак мом кузе, кунам, кушеч кондымо, моло нерген кужун каласкален кертеш.
Виталий Павловичын чон йодмо пашаже, мутат уке, сӱретлымаш. Вет кунам тудо шке пашаже-влакым ончен каласкала, эше мом ышташ шонымыж нерген палдара, паледа, вигак шыргыжал колта, шинчажак чолгыжалта! А тиде чыла нерген ойла!..
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
