Оксам ыштен налаш манын, самырык-влак кокла гыч шукынжо вес кундемлашке пашам кычал коштыт. Марий Турек поселко гыч Станислав Деляноват тӱҥалтыште тыгак ыштен. Вараже мӧҥгыжӧ пелен лиймыже шуын да тыштак чодырам руымо сомылым ворандарен. А кум ий ончыч Марий Купто ял воктене «Ӱжара» каныме базым почын! Кодшо арняште командировкыш мийымына годым тудо шкежак мыланна ты вержым ончыктен коштыктыш.
Ойыртемым ужын моштен
Оҥай, тиде ялыш толын кайыме годым ты вер нигунамат шинчашке утыжым пернен огыл. Ну, эҥер сер гай эҥер сер. Тыште илыше-шамычланат, молыланат тыгак чучын, коеш. А Станислав ойыртемым ужын моштен да, тевыс, каныме базым почын. Тидлан кугу кумдык мландым печен налын да тӱрлӧ оралтым вераҥден.
Вич лукан пӧрт, маска…
Тачысе кечылан кажне толшым тушко миен шумо деч иктаж 200 наре метр тораштак «Ӱжара» манын кугун гына возен шындыме да ӱжара тӱсанак чия дене моторын чиялтыме вывеске-лӱмым мландыш вераҥдыме. Тудым эртымеке, шке шотан капка «вашлиеш». Тыге базын кумдыкышкыжо логалат.
Оралте кызытеш шагалрак улмылан кӧра тудыжо путырак йоҥгыдын да кумдан коеш. Нунын кокла гыч шинчашке эн ончычак уна-влаклан вич лукан, туге – ныл огыл, а вич лукан пӧрт, рушла ойлаш гын, «гостевой дом» – логалеш. Тыгайжым але марте ужмем гаят огеш чуч. Пеш ойыртемалтшын ончалтеш. А лукласе меҥгыжлан мом кучылтын – ӧрат: 190-200 наре ияш пӱнчым! Ончыкыжымат тыгай йӧнлан эҥерташ шона. Воктеныже – беседке. А нунын ончылнышт ик вереже шылым кӱкташ, подеш кочкышым шолташ вер ышталтын. Вес вере имне терым пеш келшышын вераҥдыме да тудо сылнын койын шинча. Когыньышт коклаште кугу гына пу лӱҥгалтышым вераҥдыме. Кочкын теммеке, кочмо годым але пӱртӱсын сӧраллыкшым тыглаяк ончен шинчаш моткоч йӧнан.
Икшыве-шамычлан гын пу гыч шалашым ыштыме. Ончычшо тыглай палатке лийын, но йоча-влак тушто лияш чотак йӧратеныт, да тудо кӱрышталт пытен улмаш. Сандене олмешыже Станислав ден йолташыже мийымына деч ожсо кечынже гына тудым ыштен шынденыт ыле.
Ынде эҥер деке ӱлыкӧ волена. Тушко кажныжым кугу пу маска ужата. Тудым базе вуйлатыше шке районышт гычак ик кидмастар деч налын. Маска илыше гайрак койжо манын, лӱмын келшен толшо вашталтышым пуртен.
Воктечше эртымеке, пеҥгыдемше йолгорно дене вондер-садер коклашке логалат. Тиде мо нерген ойла? Тугеже тышке шуко калык коштеш. А туштыжо тугай оҥай вер-влак улыт! Мутлан, пурла велне кок пушеҥге коклашке гамакым сакыме. Айда, воч да каналтен, рӱпшалт киялте. Эше изиш кӧргыштырак ӱстембал ден теҥгыл койыт. Туштыжо, моло-влак деч «шылын», тымыкыште да шыпыште ласка-ан гына чайым подылалын але тыглай мутланен шинчен кертат.
Шола велкат пеҥгыде йолгорнак наҥгая. Калык шуко коштын гын, тугеже туштат ала-мо оҥай уло, витне. Но мый пушеҥге йыр наҥгайыше корно дене ик-кок метрым эртышым да мӧҥгеш савырнышым. Сандене мо тушто ойыртемалтше уло – тачат тидын нерген семынем шонкалем да миен шудымемлан шкемым изишак шылталем…
Икманаш, сӱрет – йомакысе гай: пурлашке кает гын, тушко логалат, шолашке савырнет гын, тушко пернет, а тура ошкылат гын – шкешотан пирс-тошкалтышыш миен шуат. Да ончылнет тугай мотор пӱртӱс сӱрет почылтеш! Эҥер шке семынже икшырымын гына йога, умбалнырак изиш шарла. А вес серыште кугу пушеҥге-шамыч пуйто тиде верым арален-авырен шогат. Мом ойлаш? Моткочак сылне вер.
Лӱдын шуктен огыл
Чыла тидым ончен коштмо годым самырык пӧръеҥ дене ме каныме базым ышташ шонымашыже кузе да кунам шочмо, молан лачшымак тыште почаш лиймыж да ятыр моло нерген мутланышна.
– Марий Турек поселкысо 11 классым тунем пытарымеке, Йошкар-Оласе Строительный техникумыш «Строительство и эксплуатация зданий и сооружений» специализаций дене шинчымашым налаш тунемаш пуренам, – каласкалаш тӱҥале самырык пӧръеҥ. – Вес семынже прораблан манаш лиеш. Тушеч армийыш кайышым. Толмеке, техникумыш пӧртыльым. Но тиде жапыштак Йошкар-Оласе ик кугу кевытыште ужалыме залын контролёржылан ышташ тӱҥальым да тунеммым кудалтышым. Вараже Марий Турек поселкыш илаш куснышым. Тыште ик кевытыш торговый представительлан пурышым. Тыге лекте – тидын дене пырляк чодыра пашам шукташ тӱҥальым. Тунамак шонымаш шочын: «Мемнан районышто еҥ-шамычлан канаш келыштарыме базе уке. Шке почаш гын?»
Тылеч вара Станислав шонымашыжым эркын-эркын илышыш пурташ тӱҥалын.
– Тунам мо тиде тыгай улмо нерген сайынже пален омыл да лӱдмашат лийын огыл. Адакшым 28 ияш веле улам ылят, «юношеский энтузиазм» манме палдырнен. Пашашке, кузе ойлат, вуйге пуренам да чыла. Кызыт тӱҥалам гын, нелырак лиеш ыле докан, – ойлыш Стас.
Тыге эн ончычак районыштышт тидлан келшыше верым кычалаш кӱлын. А тудын аваже Марий Купто гыч, родыжо-шамыч ты вел гыч улыт да тыште чӱчкыдын лиеда. Сандене тиде вер нерген пален. Эше ик гана лӱмынак ончен коштын да тудымак ойырен налаш шонен пыштен. Тылеч вара паша «шолаш» тӱҥалын.
Кызыт тыште иканаште кугу тӱшка еҥ канен кертеш. Малаш верым ситараш манын, палаткым шындаш йӧнышт уло. Тыгак саде вич лукан пӧртыштӧ 6-7 еҥ йӱдым эртарен кертеш. Ойлымыж почеш, малышыла шагалын толыт. Утларакше ик кече каналтен каят. Нуно Марий Турек ден шкенан республикысе моло кундемла гыч веле огыл, тыгак Чуваший, Татарстан, Москва ден Нижегородский областьла гыч толедат.
Ныл калык лӱмеш ныл пӧрт лийшаш
Ончыкыжым самырык пӧръеҥ тыште монча комплексым чоҥаш шона. Тиде пашам арня наре гыч тӱҥалашат палемденыт. Тыгак, кумдыкым шарен, печым кораҥден, ныл пӧртым шындынеже. Молан лачшымак тынаре? Районыштышт тӱҥ шотышто марий, руш, татар да одо-шамыч илат. Сандене кажныже, шонымыж почеш, нине калык-влакын йӱлашт да тӱвырашт дене палдарыше лийыт.
Лишыл жапыште сценым чоҥаш тӱҥалшаш улыт. Молан манаш гын, июль мучаште кугу тӱшка мероприятий лийшаш. Да варажат сцене уто огылыс. Адакшым Станиславлан шканжат тыгай кугу тӱшка-влак толмо, нунын дене кумда мероприятийым эртарыме утларак келша.
Тыште чылажымат ожнысо жапысыла келыштарыме.
– Ме лӱмынак тодышталтше стиль дене ыштенна. Шкеат ужыда: кажне оралтын леведыш оҥа мучашыже – тодышталтше. Тидлан кажне оҥам лӱмынак йол дене тошкал тодыштынна. Мылам профнастил дене леведме огеш келше. А тыге утларак ойыртемалтшын коеш, сандене умбакыжат тыгак шуена, – палдарыш базе вуйлатыше.
Кызытеш тыште чылажымат родо-тукымжо, йолташыже-влак полшымо дене шке вийышт дене ыштат. Мо кӱлешлан Станислав пӱтынек шке оксажым кучылтеш. А ончыкыжым шонымашым илышыш пурташ шийвундо шотышто куштылгырак лийже манын, проектым возаш шонат.
Тугеже тиде самырык пӧръеҥын тек чыла шонымашыже шукталтеш, илышыш пурен шуэш. Такшым тыгеак лийшаш, вет тудо поро пашам ышта. А поро еҥлан йӧнат лектеш…
Любовь Камалетдинова
М.Скобелевын да интернет гыч налме фото-влак