Марий Элын ик эн йӱдвел лукыштыжо, Шернур районысо Кукнур кунемыште, марий Йӱштӧ Кугыза ден Лумӱдырын шке илемышт улмо нерген ынде республикыште палыдыме еҥжат уке, очыни. Кеч тудым эше кодшо ийын веле почыныт, но ты пагытыште тушко турист семын 50 лишке тӱшка унала толын каен. Таклан огыл мемнан Йӱштӧ Кугыза Российысе моло калыкын Йӱшто Кугызашт кокласе рейтингыште ончыл лу радамыш пура. А теве шукерте огыл йомакысе геройна шке илем капкажым турист-шамычлан угыч почо. Тудо эшеат сылнырак, утларак йомак тӱсан лийын манаш гын, чынрак лиеш. Тудым тыш толшо кажне еҥын кумылжым савырен кертшым ышташ манын, верысе чолга еҥ-влак кум проектым возеныт да сеҥышыш лектыныт. А кеҥеж пагытыште нине проект кышкарыште шуктышаш пашам ворандараш манын, саде Йӱштӧ Кугызатын полышкалышыже-влаклан чотак тыршаш логалын.
Кодшо изарнян кок проект паша лектыш почеш Йӱштӧ Кугызан уэмдыме илемжын презентацийже кугу пайрем семын эртыш. Сеҥышыш лекше ик проектше республикын «2013-2025 ийлаште Марий Эл Республикын кугыжаныш национальный политикыже» программыжын «Марий Элыште этнокультурный вияҥмаш, межнациональный да межконфессиональный вашкыл» подпрограммыж дене кылдалтын. Вес кокытшым районысо тӱвыра пӧлкан специалистше-влак Марий Эл вуйлатышын республикыште да ӧрдыжкӧ лектын коштмо туризм шотышто грант проект конкурсыш колтеныт да шийвундо полышым налыныт. Нуно «За забором Йӱштӧ Кугыза живет, в сказку нас зовёт», «Кукнурские глинули» маналтыныт.
Презентацийыш Марий Элын тӱвыра, савыктыш, калык паша шотышто министр К.Иванов, тудын алмаштышыже М.Матвеев, социальный вияҥмаш министр М.Островская, молодежный политике, спорт да туризм министерствын турист пашам вияҥдыше пӧлкажын пашаеҥже А.Гребнев, Шернур район администраций вуйлатыше А.Кугергин да молат миеныт. Кукнур вате-влак уна муро дене сийленыт, мурызо А.Ивановат кумылым нӧлтен. Константин Анатольевич Йӱштӧ Кугыза деке яра кид дене миен огыл: республикысе искусство да тӱвыра пашаеҥ-влак деч пӧлек семын марий орнамент дене сӧрастарыме у ужгам да моло чиемым кучыктен. Республикынан брендышкыже савырныше Йӱштӧ Кугызанан чиемже ойыртемалтше лийшаш манын каласен.
Александр Кугергин район вуйлатышылан идалык наре веле ышта гынат, туризмым вияҥдымылан кугу верым ойыра да молымат кумылаҥденак шога. «Йӱштӧ Кугызан резиденцийже дене ме кугешнена да тудым ончыкыжымат тӱзаташ тӱҥалына», – ӱшандарен каласен презентаций годым.
Туризм дене кылдалтше кок проектшымат районысо тӱвыра пӧлкан специалистше-влак возеныт гын, нуным илышыш шыҥдарымашке Кукнур тӱвыра-каныш рӱдерын, Купсола клубын специалистше-влак тыршеныт. Верысе кидмастар-влакын полышыштланат эҥерташышт логалын.
Теве Кукнур школышто Шернурысо йоча творчество пӧртын туныктышыжо Валентин Алгаевын тыршымыжлан кӧра ынде ты илемыш толшо-влаклан пӧлеклен колташ келыштарыме сувенир-влакат шочыныт. Шун гыч ненчыме Йӱштӧ Кугызам, Лумӱдырым, Шернур ватым, Сӱан ватым да молымат ужаш лиеш. Туныктышылан нуным ышташ тунемшыже-шамычат полшеныт.
Мом вара резиденцийыште вашталтын? Йӱштӧ Кугызан илемжын тӱжвал сынжым серга дене сӧрастарыме, мотор капкам шогалтыме, кумдыкым печен налме. Кудывечыштат ынде пеш мотор лийын, эсогыл кугу лӱҥгалтышым, мунчалташ курыкым келыштарыме. Йомакысе йолгорныш вераҥдыме объектше-шамычат у сыным налыныт. Кӧ тушто лийын огыл, рашемдена: Йӱштӧ Кугыза деке логалаш шонеда гын, эн ончыч Чодыра Оза, Эмлызе, Вувер кува, Киямат ӱдыр, Сонарзе, Маска дене вашлияш логалеш. А нуно чодыра лоҥгаште кажныже шке илемыштыже ила. Лач саде илем-шамычетым ынде уэмденыт, ешартыш арвер дене пойдареныт, тӱжвал сыныштым вашталтеныт, памашымат эрыктен тӱзатеныт… Ме редакций колектив дене эртыше телым тушто лийынна да тушеч пеш весела кумыл дене пӧртылынна ыле. Лудшына-шамычланат миенак толаш темлена. Кушто те эше Йӱштӧ Кугыза да Лумӱдыр дене вашлиялтыда? Тендам тушто модыктат, чодыраште коштыктат, курык гыч мунчалтыктат, шудо чай, марий кочкыш дене сийлат, сонарышкат луктын коштыктат… Кок шагаташ программе пеш писын эртен кая. Акшат шерге огыл, икшыве-шамычлан эшеат шулдырак. Тидым декабрь гыч 7 март марте ышташ лиеш.
Тӱшка паша, чынжымак, сай лектышым пуа. Кукнур тӱвыра пӧрт директор Анатолий Конаковын чолгалыкшымат палемдыман. Ынде икмыняр ий ты проектым илышыш шыҥдарыме пашалан уло вийжым пышта, тӱвыра аланыште пырля ыштыше-влакым кумылаҥда. Ойлаш гына куштылго, а чара аланыште да чодыраште «йомак тӱням» «ылыжташ», кумыл дене гына от серлаге: кид вият, шийвундат, материалат, мастарлыкат кӱлыт. Кеҥеж мучко лым лийде илемым тӱзатыме пашалан пуэныт.
Ончыкыланат паша планышт изи огыл. Анатолий Филипповичын ойлымыж почеш, бизнесъеҥ-влакын полшымышт дене ты кумыдыкым сай турист комплексыш савыраш лиеш, кушко уна-влак толын, ик-кок кечылан илашат кодын кертыт. Мутат уке, тидлан шийвундо кӱлеш, пеҥгыде шартышан корнымат ыштыман… А мероприятий планым пойдарыме шотышто тысе тӱвыра пашаеҥ-влакын шкеныштынат шонымашышт ятыр, пеш творческий шӱлышан улыт. Тидыжым нунын дене турист маршрутыш лекмеке вигак умылет.
Палемдена, «Марий Эл» газет – 2012 ий гычак марий Йӱштӧ Кугыза дене кылдалтше проектын тӱҥ увер партнёржо.
Светлана НОСОВА
М.Скобелевын фотожо
