У Торъял районлан – 100 ий
Фермер Иванов А.В.
«Шындена веле огыл, уэмдена»
«Кеҥеж мучко пареҥге пасуштыжо мом ыштеда, мом коштыда, маныт. Еҥ-влак огыт умыло: пареҥге куштымо технологий тыглай огыл. Обработкым шуко ыштыман, чер деч эскерен шогыман. Шошым шынден, шыжым лукмо дене гына пареҥган от лий. Пареҥгым кушташ шуко вийым пыштыман, тунам гына кугу лектышыш шуат», – ойла Тошто Торъялысе Ивановмыт фермер еш гыч иктыже Н.В.ИВАНОВА.
– Наталья Викторовна, пареҥгым куштымо пашам кузе тӱҥалында?
– Ме изи годсек пакчаште пареҥгым кушташ, сурт озанлыкыште вольыкым ашнаш полшенна. Ялозанлык пашалан шӱмаҥше кушкынна. Но ешартыш кумдыкышто пареҥгым кушташ авам Людмила Яковлевна таратен. Вара ачамат Виктор Арсентьевич кумылаҥын. Тудо «Прогресс» колхозышто водительлан ыштен да тушечын куд гектар мланде дене лектын. Авам ден ачамак 22 ий ончыч ты пашалан пижыныт. Но тӱҥалтыште кок гектарыштыже гына пареҥгым шындыме. Тиде кумдыкат ты пашан неле улмыжым умылаш ситен. Вет нимогай техникына лийын огыл, шукыжым кид вий дене ышташ логалын. Сандене ава-ачалан кум икшывыге – мый, Арсентий ден Максим шольым-влак – тунемме кокла гыч кертмына семын полшенна.
– Лектышыже вара могай лийын?
– Ту жаплан кугу гай чучын. Саскам, олаш наҥгаен, калыклан ужалыме. Тунам оласе-влак телылан подвалыш, сарайыш але подъездысе площадкыш вич-куд мешак дене налын пыштат ыле. Лекше окса дене газельым налме да пашалан кыртмен пижме. Но лектыш кажне ийын икгай лийын огыл. Игече я келшен, я уке. Туге гынат ий гыч ийыш кумдыкымат, лектышымат кугемден толмо. А ыштен налме окса дене МТЗ-82 тракторым, тӱрлӧ агрегатым погымо, складым чоҥаш тӱҥалме. Ончыч авам индивидуальный предприниматель ыле, вара мый кугурак семын тудым вашталтышым, икмыняр жап гыч Арсентий фермер лие. Тыгак вияҥ толмо. Чылажымат шке вий дене ыштыме. Кызыт 300 утла гектар мландым курал-тырмалена. Мыняржым собственностьыш, мыняржым администраций деч арендыш налме.
– Шольыда Арсентий Викторовичын «Еш ферме» программе почеш грантым налмыжат кугу шӱкалтыш лийын, векат?
– Пеш кугу тау республикын Ялозанлык да кочкыш сату министерствыжлан, Компетенций рӱдерлан, У Торъял район администрацийлан! Тӱрлӧ кӱлешан семинар-влакым эртарат, мемнам тунемеш ӱжыт. Мыланна ӱшанен, грантым пуэныт. Ты окса дене МТЗ-1221 кокымшо тракторым, йыраҥым ыштыше «Baselier» ротор агрегатым, пареҥгым ойыркалыше пунктым налме. Да так огыл, а шоненак. Мланде кумдык кугемме дене куатлырак трактор кӱлын. Ончычсо семын аҥысыр йыраҥыш шынден, пареҥге верын-верын чараш лектеш да ужарге лиеш, а ротор агрегат тудым лопкаракын веле огыл кора, тыгак рокым тыгыдемда. А сортироватлыше пункт – складлык технике – пасу гыч кондымо пареҥгым кугыт шот дене да эше рок деч ойыра. Вет тидым кид дене ыштен шукташ – манаш веле. А ты пункт сменыште 25 тонным ойыра. Полышкалыше-влакым тургым жаплан пашаш налына. А кок тракторист – ача ден эрге Евгений ден Арслан Родыгинмыт – идалык мучко мемнан дене ыштат. Эргыже 16 ияшак пашаш толын да кызыт марте кугу опытым поген шуктен. Ме нунылан ӱшанена, кӱлеш годым палемдашат огына мондо. Кидна ден йолна улыт манаш лиеш нуным. Мемнан технологийнамат сайын палат.
– Технологий нерген мут лекте гын, палыме шуэш, кушеч тудо тӱҥалеш?
– Ме пареҥгым шындена веле огыл, тудым ий гыч ийыш у сорт дене уэмдена. Ынде вич ий сорт участкым кучена. Тӱҥалме кум-ныл сорт гыч. А ӱмаште индешым терген ончымо. Тышечын кокытшо гына мемнан мландылан да условийлан келшен толмым рашемдыме. Ынде нуным кугунрак шынден ончена. Тений урлыкашым куштышо ик фирме дене контрактым ыштенна. Тудын деч Росреестрыш эше пуртыдымо у сортлам тергыме шот дене шындаш налме. Теве кузе ме сай урлык пареҥгым кычалына да ончен куштена.
– Палыше-влак йодыт: «Налаш могай сортда уло?»
– Ме вигак вашештена: «Могай уло, чылажымат мемнан кундемлан келыштарыме». Кызыт 9 сорт пареҥгым шындена, калыкланат ужалена. Вирусдымо, черым чытыше сортым кушташ тыршена. Санденак пашаштына тергымашлан да обработкылан кугу тӱткышым ойырена. Арсентий тидым пеш кӱлын онча. Чер деч вартышым шыжыктылаш келшыше куатле агрегатым налме. Тидлан тудо эсогыл шке автомобильжым жаплан залогыш пуэн. Шындыме годым урлыкашым сайын ончена: могай качестван, лӱман мо, чер уло але уке. Вара кеҥеж мучко эскерена: кунам да кузе пеледеш, ик пареҥге деч мыняр вурго, иге лектеш. Тидым чыла возена, шымлена. Шыжым лукмеке, тидын негызешак иктешлымашым ыштена: кудо сорт мыланна келшен толеш. 22 ий жапыште чылаже 30 наре сорт пареҥгым куштенна.
– Те тугеже пареҥгым куштеда веле огыл, шымлыме пашамат шуктеда манаш лиеш?
– Чынжым ойлаш гын, ава ден ача мемнам школ деч варат туныкташ тыршеныт – ешыштына кумытынат кӱшыл образованийым налынна. Эн ончыч мый МарГУ-н биологий-химий факультетыштыже шинчымашым пойдарышым, вара Арсентий ден Максим ты вузыштак аграрный технологий институтым почела гаяк тунем пытарышт. Да кумытынат аван-ачан тӱҥалме пашаштым шуена. Пашажымат ме вес семын, туныктымо дене келшышын да голланд технологий почеш, ыштена. Тӱҥалтыште пареҥгым гектар еда 20 тонным налмылан куанена ыле. Кызыт кокла жапыште шушо «Аризона» сорт деч южо участкыште 50 тонн наре налына. Эр шушо сортын лектышыже изирак, конешне.
– Эше могай ялозанлык культурым куштеда?
– Тӱҥ шотышто – пырчым, изишак – ковыштам. Молан, шонеда? Чынжым ойлаш гын, пырчым ончен кушташ куштылгырак. Идымнат, аралыме вернат улыт. Кызытеш комбайнна уке, тарлаш логалеш. Но ме пырчым севооборотлан кӧра ӱдаш тӱҥалынна. Вет пареҥгым эре ик верыште шындаш ок лий. Арсентий агроном семын тыге ойла: мландым виешлыман да йорлештарыман огыл, а, культурым вашталтылын, чын обрабатыватлыман. Конешне, пырче кумдыкым иземден, тудым пареҥгылан утларакат ойыраш лиеш ыле. Но кызытеш утларакшылан аралыме верна ок сите. Адакше мо куштымым жапыштыже поген налаш да ужалаш кӱлеш. Ак вашталтмымат шотыш налде ок лий. Тений пырчынат, пареҥгынат акышт изи. Ковышта ӱмашсе деч шергештын, но ме тӱҥалтышлан шагалрак шынденна. Сандене илен лекшашлан ончыкыжат ик тӱрлӧ культурым веле огыл ончен кушташ логалеш.
– Моло фермер дечат ик гана веле огыл колаш логалын: ончен кушташыже лиеш, ужалашыже куштылго огыл.
– Ужалыме, контракт, аукцион да моло шотышто документым ямдылыме пашам мый шуктем. Тыгак Максим, авам ден ачам ужалаш полшат. Мыят фермер улам, но Арсентий пасушто, озанлыкыште ласкан ыштен кертше манын, тудым ты паша деч утаренам. Тыгак налог, статистике да отчёт йодыш дене арам ынышт тургыжландаре манын, бухгалтер сомылымат шке ӱмбакем налынам. Вет кызыт ялозанлыкышкат цифровизаций шыҥдаралтеш. Чылажат электрон бюджет, ЕИС, госуслуго да казначействе сайт гоч ышталтеш. Пырчым ужалыме, минерал ӱяҥдышым налме йодышат электрон йӧн дене решатлалтеш. Туге лектеш: фермерлан пашам ыштыме олмеш компьютер воктене шинчаш логалеш. Тунемат да ыштет. Лачак кӱшыл образованиет тыгай пашаште полша. Пасушто ышташат тудо кӱлеш. Кызытсе фермер пеш ушан да палыше специалист лийшаш! Тудо – агрономат, механикат, менеджерат, психологат, аналитикат, пашам пуышат, юристат. Но эн ончычак ты паша предприниматель чолгалыкым йодеш.
– Ынде цифровизаций нерген веле огыл, ялозанлыкым автоматизироватлыме нергенат ойлаш тӱҥалыныт.
– Кызыт ялыште пашаеҥым муаш нелырак да нелырак лиеш. Самырык-влак вес пашалан кумылаҥыт. Санденак чылажат эркын-эркын автоматизироватлалтеш. Пареҥгым сажалке дене шындена, саскам перегыше «Grimme» комбайн дене погена, сортироватлыше установко дене ойыркалена, мешаклам кар дене нӧлтена. Тиде пашам Арсентий виктара да Максим йӧным ышта. А мемнан тукым тӱрыснек ты сомылыш ушнен. Авана ден ачана 60 ийым эртеныт гынат, тугак кертмышт семын полшат. Арсентийын пелашыже складыште ышта – саскам вискала да колтылеш. Эргыже ӱдымӧ годым сеялкыште шога. Максимын эргыже утларакше теплицыште ышта, ковыштам, киярым кушташ полша. Катя ден Марина кугу ӱдырна-влак шошо-шыже тургым жапыште пашаеҥ-влаклан кочкаш шолтат, кухньышто тыршат. Чылан школыш коштыт, но ме пашаланат туныктена. Ялозанлык пашам автоматизироватлыме нерген ойлена гынат, паша кид деч посна тидым ышташ ок лий. Сандене кеч шочшынам шкенан пашалан кумылаҥдена. Тыршышт, тунемышт – уто ок лий. Адакше мыланнат эҥертыш кӱлеш. Тыге гына умбакыже вияҥ кертына. А мый тидлан ӱшанем.
Юрий ИСАКОВ
Мо тыгай Агробест?
Тиде мемнан озанлык да сату знакна.
Могай пареҥгым ме темлена?
Эр шушо сорт кокла гыч – «Ривьера», кокла жапыште шушо кокла гыч – «Аризона» (пеш лектышан да тамле), аралаш йӧршӧ кокла гыч – «Балтик роуз», «Гала», «Алуэт». Ме кызыт тыгай сортлам куштена. Эше у сортна уло – «Прайм».
Кушто налаш лиеш?
Йошкар-Ола, Машиностроитель урем, 123А. Паша кечын 8 гыч 15 шагат марте. Тел.: 8905 008 0116.
Тошто Торъял. Каныш кечын. Тел.: 8987 719 7712.
Снимкылаште: фермер-влак Арсентий ден Наталья Ивановмыт; пареҥгым лукмаште.
