«Марий Эл» газетлан – 110 ий
Нигӧ ок мондалт
Пӱсӧ пера да саргурал дене
Кугу Сеҥымашын 80-ше идалыкшылан фотопроект
(Тӱҥалтышыже 17-ше№-ан газетыште)
МАЛЫШЕВ Кузьма Степанович
(1906 ий, Медведево р-н, Тайлансола – 1942 ий)
Комсомол ячейке тудым 1922 ийыште Краснококшайскысе совпартшколыш тунемаш колтен. Вара канткомол тудлан Озаҥысе рабфакыш тунемаш каяш путевкым пуэн. Комсомол обкомыш пашаш налыныт. 1931 ийыште «Рвезе коммунар» газет редакцийыш кусареныт, а ик ий гыч – Оршанке районысо «За большевистские колхозы» газетыш. Тушто у илышым чоҥаш полшен. 1938 ийыште «Марий коммуна» газет редакцийыш толын. Ончыч секретарьлан, вара редакторын алмаштышыжлан ыштен. 1942 ий тӱҥалтыште пӱсо перажым автомат дене вашталтен. Пехотный училищым тунем лекмеке, командир семын Кечывалвел фронтыш колтеныт. Тидын нерген тудо ты ийынак августышто шке ешыжлан колтымо серышыште увертарен: «Кызыт шуко возаш нимом. Чеверын! Мыйын верчем ида тургыжлане». Но ты серышыже пытартыш лийын.
МАКМАТОВ Яныш Самойлович
(1915 ий, Шернур р-н, Васан ял – 1943 ий, Белоруссий)
Икымше заметкыже «Коммунар» Шернур райгазетыште лектын. Тале ялкорыш савырнен, санденак тусо редакцийыш пашаш налыныт. Вара «Марий коммуна» газетын Параньга ден Марий Турек районласе корреспондентшылан ышташ тӱҥалын. Сар ылыжмеке, фронт ден тылын ик шӱлыш дене илымыштым ончыктышо шуко материалым возен. 1942 ий мартыште армийыш налыныт, Касвел фронтыш логалын. 1943 ий мартыште Вязьма верч кредалмаште шола йолжо сусыргымеке, Москва воктенысе госпитальыште эмлалтын. Кокла комсоставым ямдылыме курсышто тунемын, офицер лийын да угыч фронтыш каен. Сӧй кредалмаш Белоруссийыш куснен. Тале наступленийыш тудын вуйлатыме подразделеният ушнен. Но ик кугу кредалмаште ӱмыржӧ кӱрылтын.
МУЗУРОВ Иван Михайлович
(1912 ий, Морко р-н, Пӱнчыдӱр ял – 1942 ий, Тверской область, Торопец ола)
Ялысе комсомол ячейке тудым «У ер» колхозысо пырдыж газет редакторлан шогалтен. Йошкар-Оласе педрабфакыште тунеммыж годымат пырдыж газет редколлегийын еҥже лийын. 1933 ийыште комсомол обком бюро тудым кумшо курс гыч «Рвезе коммунар» газет редакцийыш пашаш налын. Литпашаеҥ, отдел вуйлатыше, ответственный секретарь лийын. Кок ий наре «Ямде лий» газет редакторланат ыштен. Кугу сар тӱҥалме деч ончыч партий обком «Марий коммуна» газет редакцийыш колтен. Пропаганда ден агитаций отделым вуйлатен. Сар тӱҥалтыште политрукым ямдылыме курсым тунем пытарымеке, Калининский фронтысо ик частьыш колтеныт. Пытартыш серышыштыже тудо возен: «…Пылыш воктеч пуля шӱшкен эрта гынат, ынде лӱдмаш уке. Эрык да калыкын пиалже верч колаш лӱдыкшӧ огыл, а почёт…»
ОРЛОВ Никифор Иванович
(1911 ий, Татарстан, Бондюжский р-н, Памашэҥер ял – 1943 ий, Смоленский область, Вязьма ола)
Урал марий педтехникумышто тунеммыж годым Свердловск областьысе Красноуфимск олаште марла лекше «Социализм корно» газетыш возгален, сандене тунамак корректор ден кусарышылан пашаш ӱжыныт. Но вара ты редакцийым Свердловск олаш кусареныт, да тудат моло дене пырля тушко кудалын. А кок ий гыч редакцийжымат петыреныт. Тыге тудо Йошкар-Олаш толын лектын. «Марий коммуна» газет редакцийыш кусарышылан налыныт. Сар тӱҥалмеке, фронтыш кайыше-влак олмешат ышташыже логалын. Ик ий гыч шкежат фронтыш каен. «Ида тургыжлане, таза улам. Лач йолем коржеш – сусыр почылтын. Нимат огыл, чытем», – возен тудо ешыжлан сӧйыш пурымыж деч ончыч. Но сӧйым чытен лекташыже пӱрен огыл улмаш.
ОЧИЕВ Алексей Петрович
(1911 ий, Шернур р-н, Кускин ял – 1942 ий, Москва область, Ельня ола)
1927 ийыште армийыште лиймыж годым компартийыш пурен. Толмекыже, Шернур кантком Мустай ялсоветыш лудмо пӧртым вуйлаташ колтен. Вара кантонысо потребкооперацийым вуйлаташ ӱшаненыт. Илыш тунемаш ӱжын. Партий обком пеленысе курс деч вара Кӱшыл коммунист школыш тунемаш каен. Но тудым пытарен шуктен огыл – партий обкомак, ӱжыктен, 1937 ийыште «Марий коммуна» газет редакцийыш пашаш колтен. Репрессийыш логалше-влакым тыге алмаштеныт. Тудлан письма отделым вуйлаташ ӱшаненыт. Сар тӱҥалмек, шке кумылын фронтыш каен, политрук лийын. 1942 ий сентябрьыште ик кугу бойышто нелын сусырген, да кредалме верешак ӱмыржӧ лугыч лийын.
ОЧИЕВ Андрей Петрович
(1912 ий, Шернур р-н, Кускин ял – 1944 ий, Латвий)
Журналист корныжо 24 ияш улмыж годым Оршанке райгазет гыч тӱҥалын. Йошкар-Олаш куснымек, кок ий наре «Марий коммуна» газет редакцийыште пашам ыштен. Но сар тӱҥалме деч ончыч У Торъял районысо «Ударник» газет редакцийыш куснен. 1941 ий августышто армийыш налыныт. Военный курсым эртымеке, офицер званийым пуеныт. Тора Латвий кундемыште взводшым бойыш пуртымо годым нелын сусырген да мландыш йӧрлын. Тудо шижын: илыше огеш код. Чот корштымым ончыде, вийым йомдараш тӱҥалше кидше дене шӱм турасе кӱсен гыч партийный билетшым луктын, пудыргышо карандаш дене возен: «Родина верч, Сталин верч, ешем верч колем!» Офицерын геройла колымыж нерген увер уло часть мучко писын шарлен, да ты кечын 17 салтак ден офицер лач ты шӱлыш дене партий радамыш пураш йодмашым пуэныт.
Лаштыкым Юрий ИСАКОВ ямдылен.
Фотом редакцийын архивше гыч налме.
