Марий вургемым ӱдырамаш-влак ожнысек тӱр дене сӧрастареныт. Телым, мӧҥгысӧ сомыл деч ярсымеке, шокшо коҥга воктеке эҥертен шинчын, керосин лампе тул волгыдо дене тӱрлымышт нерген каласкалымыштым шуко еҥ деч колаш логалын. Тӱрлен моштыдымо ӱдырым эсогыл марланат налын огытыл улмаш. Ожныракше чылан гаяк вынереш пырчым шотлен тӱрленыт гын, жап эртыме семын гладь йӧныш кусненыт. Кидмастар-влак коклаште ятыр курым ончычсо тӱрым, шымлен, уэмден тӱрлышӧ-влакат пытартыш жапыште ятырынак улыт. Тидымак шукерте огыл Йошкар-Олаште эртаралтше «Усталык. Йӧн. Вияҥмаш» форумышто историй науко кандидат, В.М.Васильев лӱмеш Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше марий институтын шанче пашаеҥже Тамара Молотова палемден.
Шернур район Глазырин ял гыч Галина ЯНДЫБАЕВА ынде ятыр ий сценылык вургемым ямдыла, курчак-влаклан тӱрлӧ чиемым тӱрлен чикта.
– Изиэм годымак тӱрлаш тӱҥалынам да кызытат ты пашам уло кумылын шуктем. Ончыч авам ден ковамат тидлан чот мастар лийыныт, лач нуным эскеренак мыят тунемынам, – чонжым почо кидмастар. – Акамат сайын тӱрла. Тудын дене, икте-весе ваштареш шинчын, пырля тунемаш тӱҥалынна.
Тунам самырык ӱдыр изи куэмеш пӧртым сӧрастараш изи тӱрым, а вараракше юмысолыкым, солыкым тӱрлаш тӱҥалын. Жап эртымеке, тувыр, шовыр, ончылшовыч, сывынат кӱлеш лийыныт да уло кумылын ямдылаш пижын. Нуным утларакше верысе артист-влакын йодмышт почеш шуктен да кызытат чон йодмо сомылжо дене калыкым куандараш тырша. А тӱрлымӧ юмысолыкшым Москошкат, Нижний Новгородышкат колтеден, шке да воктен улшо ялласе пӧрт кӧргымат сӧрастара.
Ший аршашым, ӱштымат шкежак ямдыла. Вет нунат сӱан ма, пайрем годым чиемым келыштараш пеш келшен толыт. Кеч-мом ямдылыме годымат кӱлеш семын келыштарымым палаш – ӱдырамаш тошто арверлан эҥерта.
– Эн ончычак курчалан, а вара эркын-эркын размер шот дене кугурак вургемым келыштараш тӱҥалынам. Мутат уке, кова годсо чиемым тыгыде тошто окса, тӱрлӧ тӱсан полдыш, шер пырче дене сӧрастарыме улыт, а кызыт паеткым кучылтына, – палемдыш Г.Яндыбаева.
Галина Андреевна ыресла, гладь йӧн денат тӱрла да ты пашалан кум ӱдыржымат туныктен шога. А уныкаже-влак алмаз тӱрым ямдылаш кумылан улыт.
Уста кидмастар тӱрлан узоржым тӱрлӧ куэм, шовыч, йоча-влаклан чиялташ келыштарыме сӱрет, тюль гыч наледа да тӱсшым шкежак келыштара. Тудо кажне арвержым моткоч чаткан, яндарын ышта.
– Ӱдыр марлан лекмыж деч ончыч кумалтыш вургемым ямдылен. Кызыт тиде йӱла почеш йодын толшо уло мо? – ты йодышым Галина Андреевналан пуыде шымак чыте.
– Ик жап марий сӱаным эртарыше шагалемын ыле, но пытартыш жапыште ӱдыр-каче, кугезе тукымын йӱлажлан эҥертен, ешым чумырат. Садлан ӱдыр-влакат кумалтыш вургемым ямдылат, шукыж годым юмысолыкым тӱрлаш йодыт, – ойла чолга ӱдырамаш.
Кидмастарын ойлымыж почеш, юмысолыкын кокла акше – 1500 теҥге. Шоналташ гын, кызытсе жаплан тиде нимынярат шерге огыл, вет йӱдшӧ-кечыже шинчыме гай огыл.
Жап эртыме дене тӱрлымӧ куэмат вашталтеш: ондак коленкорым, лавсаным, а кызыт габардиным кучылтыт. Тыгайжым мушкын колташат, шымарташат куштылгырак.
Кидпашам йӧратыше ӱдырамашын тӱрлымӧ вургемым мушмо чоялыкшат уло: тӱрлӧ шӱртын тӱсшӧ куэмеш ынже лек манын, шинчалым ешара.
Г.Яндыбаева марий тувыр урвалтышымат ырес дене тӱрла. Тыгайжым калык йодмо почешат кумылын шукта.
– Выставкыш лукмо изирак тӱржым лу ияш ӱдыремлан тӱрленам. Теве вашке тудланат мотор тувырым ямдылен шуктем, – каласыш ава.
Галина Андреевна дене мутланыме годым порылыкшо, весылан полшаш кумылан улмыжо вигак шижалте. Г.Яндыбаева Кугу Сердыж ял шотан илемыште социальный пашаеҥлан тырша. Ынде латкок ий тудо сулен налме канышыште улшо кугурак ийготан, начар тазалыкан-шамычлан, тыгак спецоперацийыште улшо-влакын ача-аваштлан кече еда манме гай полшаш коштеш.
– Чылт мӧҥгысӧ гай чыла сурт сомылкам ышташ полшыман, кеҥежым эше пакчаштат шӱкшудым сомылыман, тыгак кочкыш йӧрварым, эмым налын кондыман, коммунал услугылан тӱлыман… Чылаже латкандаш еҥ деке шуктышаш улам. Тынар ий жапыште чыланат мылам лишыл да шерге лийын шуктеныт. А кастене, мӧҥгыштӧ сурт сомылка деч ярсымеке, кидпашам ыштем. Тидыже нойымым чактара, лыпландара да вий-куатым ешара, – рашемдыш Г.Яндыбаева.
Г.Яндыбаеван эргыжат – спецоперацийын участникше. Садлан тудо еҥ ойгым моткоч сайын умыла да кертмыж семын поро пашаж дене полша.
Кидда-йолда лывырге лийже, Галина Андреевна! Ыштыме поро пашада кумылдам нӧлтыжӧ да икмыняр пачаш шкандат порылыкым кондыжо.
Алевтина БАЙКОВА
Авторын фотожо
