Эн ончыч Марий Эл правительствын сарын икшывыже-шамычлан Кугу Сеҥымаш кече вашеш окса выплатым пуаш пунчалым лукмыжлан кугу таум каласынем. Чаманаш гына кодеш, тулан сар жапым чытен лекше ветеран-влак пеш шагал кодыныт. А эше изиш жап эрта гын, ты пособийжымат налаш нигӧлан лиеш, вет эн самырыкшыланат тений 78 ий лиеш.
Сар пагытыште кушшо да пашам ыштыше, изи ийготым ончыде, калыкна верч тыршыше-влак элнан нунын аклымыжым ужын шуктен огытыл, тидлан чаманаш гына кодеш.
Мландымбалне вес тыгай подвигше лийынжат огыл, кунам изи ийготан икшыве-шамыч шке пашашт дене, чыла неле-йӧсым, шужен жапым чытен лекме, тушманым сеҥашак полшаш тыршыме койышышт дене пырля эше калыкнам арален коденыт, тукымыштым шуяш вийым муыныт, молыланат илен лекташ полшеныт. Але вара тиде подвиг огыл? Тӱшка калыкын чын подвигше!!!
Кугу пайрем вашеш кеч тыгай выплатым налыт гынат, тиде нунын саупыштым палемдыме ошкыл. Но тиде садак Кугу Сеҥымашым лишемдаш полшышо тукымын сулен налме суапшым компенсироватлен ок керт. Сандене мый угыч «Дети войны» республиканский «Книга Памяти» савыктышын нылымше серийжым лукташ кӱлмӧ нерген йодышым нӧлталнем. Ты шотышто мый тӱрлӧ инстанцийыш лектынам гынат, кызытеш умылымашым, полышым пуаш келшышым вашлийын омыл.
«Книга Памяти» книга 10 ий ончыч ышталтын. Ты ойыртемалтше савыктыш Кугу Отечественый сар годым (1941-1945 ийлаште) Марий АССР-ыште илыше-влакын Кугу Сеҥымашым лишемдаш полшымо суапыштлан пӧлеклалтын. Тудо кум серий гыч шога. А тиде – районласе да олаласе 49 том да 1300 лаштык. Тудын чумыр тиражше – 101 тӱжем экземпляр. 410 тӱжем еҥын лӱмжӧ тушко пурталтын: «Книга Памяти» — колышо 76 тӱжем боец ден командирын; «Они сражались за Родину» – сар гыч пӧртылшӧ 68 тӱжем фронтовикын; «Они ковали Победу» – савыктышыш сар годымсо тылыште тыршыше 265 тӱжем еҥын (ӱдырамаш, илалше да ийготыш шудымо-влак).
Чаманен каласыман, пытартыш книгаш йоча-влакын лӱмышт пурталтын огытыл. Сарын икшывыже-влакым ты героический реестрыш пуртена гын, нунын шотышто чын сӱретым ончыктена да суапыштым палемден кодена ыле. Мутат уке, материальный полыш кӱлеш, но нуным морально поддержатлаш кӱлеш. Таче льгот нерген веле огыл ойлыман, нуным порын шарнымымат пеҥгыдемдыман. Льгот шотышто вараш кодын улына гын, нунылан таушташ, нунын нерген ончыкылылык тукымлан шарнымашым аралаш эше вараш кодын огынал. Санденак сарын икшывыже-шамычлан пӧлеклалтше «Книга памяти» республиканский книган 4-ше серийжым ямдылен савыктена гын, пеш сай лиеш ыле. Тудо Марий Эл Республикын кугу героический эпосшым, ойыртемалтше монгорафий савыктышым иктешлен мучашла ыле.
«Книга Памяти» – тиде шуко томан монографий. Тудым уло республикын, тудын калыкшын вийже дене ямдыленна. Шукышт шкештат авторышт лийыныт, сар годымсо событий-влакым шке шинчашт дене ужыныт. Кум серий дене келшышын, район-шамычат кум том дене ямдыленыт. Кажне томыштыжо районласе калыкын Кугу Сеҥымашым лишемдаш полшымо надырышт нерген очеркым вераҥдыме. Но кажне том шке районлан гына ышталтын, республик мучко тудо каен огыл. Республикын военный илышыжын шӧрынжӧ-влак нерген тӱшка калык пален налын огеш керт. Санденак нине статья-влакым иктыш чумырышо савыктыш кӱлешак. Тунам Марий кундемысе калыкна Сеҥымашым кузе таптыме нерген иктешлыше сӱрет нерген пален налына ыле.
Нине очерк-влакым пырля ушена гын, нуным ешартыш, рашемдымаш дене пойдарена гын, пеш сай лиеш. Тунам ме чынжымак шкенан марий калыкнан Совет элнам аралымаште могай вий-куатым ончыктымыж нерген рашрак пален налына.
В.Соловьев,
«Книга Памяти» республиканский книган ответственный редакторжо.
