Марий Эл сымыктышын сулло пашаеҥже, Олык Ипай лӱмеш Марий Элын молодёжь премийын лауреатше Альбертина ИВАНОВА (АПТУЛЛИНА) дене поэзий, возымо усталык, сылнымутыш корно нерген мутланена.
Кужэҥер район Шойдӱҥ ялын ӱдыржӧ кодшо курымын 70-шо ийласе марий поэзийыш ош йӱксыла ийын пурен. Тунамак лудшо-влак да эсогыл чал вуян сылнымутчо-шамыч тудын почеламутлажын келге шонымашан, йоҥгыдо-куатле да тунамак проста улмыштым палемден кодыде кертын огытыл. А вет лач ту пагытыште поэзий садвечыште самырык поэт-влак ӱчаш-ӱчаш тыршеныт: Г.Сабанцев, В.Абукаев, Ю.Иксанов, Ю.Исаков, Е.Ербунов, В.Илларионов, В.Якимов да молат – ончалза, пӧръеҥ-поэт-влак дене таҥасаш манаш веле! Можыч, санденак самырык Альбертиналан ойыртемалтше йӱкым кычалаш пернен? Арам мо вара марий композиторна-влак А.Иванован мутшылан шӱдӧ утла мурым возеныт. Марий йылме, марий книга дек йӧратымаш тудын деке ачаже, туныктышыжо Р.С.Васеева деч куснен. Шочмо йылмынан туешкен толмыжо серызым моткоч тургыжландара, санденак тиде йодышым кеч-куштат пӱсын тарватымыжым колаш пернен. Альбертина Петровнан ойлымыжым колышташ эреак оҥай, тидын годым шкежат кӧргӧ шӱм-чонетын пойдаралтмыжым шижат, тачат тудын йыр – самырык-влак. Поэтессын мутшо почеш, тудын книга шӧрлыкыштыжӧ – М.Цветаеван, А.Ахматован, С.Николаевын, Ю.Чавайнын, В.Бояринован. В.Колумбын, кызытсе писатель-влак кокла гыч А.Васильевын, А.Мокеевын, Г. Сабанцевын, В.Изилянован, З.Дудинан сборникышт. А мый тыге каласем: шуко марий лудшын мӧҥгысӧ книгагудыштыжо Тендан поэзий книгада-влак улыт, пагалыме Альбертина Петровна. Тендам чапле лӱмгечыда дене шокшын саламлена! Пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмыргорным, пиал шижмашым тыланена. Шуко-шуко кечан эрым вашлийза! Поэзий кумылда ынже йом. Ийготдам нимынярат ончыктымо ок шу, тыгаяк самырык лийын кодса!
– Альбертина Петровна, пелаш, еш, паша деч посна Те илыш йолташлан эше поэзийым ойырен налында. Кузе тудын деке толында але поэзий Тендам муын?
– Латвич ийыш тошкалмеке, Кужэҥер район Йӱледур кыдалаш школышто тунеммем годым, икымше почеламутем-влак газетлаште лекташ тӱҥальыч. Поро шомакышт дене Чалай Васлий, Валентин Исенеков, Алеко Юзыкайн нӧргӧ серызым кумылаҥден шогеныт, варарак поэт Юрий Галютин (тунам тудо «Марий коммуна» газетын сылнымут пӧлкаштыже ышта ыле) эре гаяк почеламут погалтышым колташ чыштырен. Марий университетын студенткыже лиймекем, Писатель ушем пеленысе Самырык сылнымутчо-влак советым вуйлатыше Семен Николаев, газетыште лекше ик почеламутем ужын, мыйым кычал муо. Студент-влак поэзий клубышко ушнышт, мыняр уста ӱдыр-рвезе-влак улыт ыле! Шукышт кызыт кумдан палыме серызе лийыныт, калык писатель лӱмымат сулен нумалыт. Теве ынде вашмутат лекте: Поэзий мемнам вес еҥ, утларак шыныкан да уста-влак гоч, кычал муын. Тачысе самырык-влакымат тыгак. Сераш тӱҥалше – тудо эр шошо пеледыш гай, арален, авырен налын от шукто гын, покшым гае йӱштӧ кумылым шижын тыманмеш лывыжга. Сандене мемнан марий сылнымутышто самырык возышо-влаклан полшымым ик эн виян йӱлалан шотлем. Кажне тукым шкеж почеш вес уста-влакым шупшеш, корным ончыкта.
– Теат, ны жапдам ончыде, ны тазалыкдам чаманыде, самырык-влак коклаште кызытат эре пашам ыштеда. Йодмылан вуйым нигунам огыда шупш? Налаш кеч «Чонволгалтыш» лабораторийым. Могай шонымаш Тендам тушко шупшеш?
– Эн ончычак самырык-влакым шкеныштым мокталтыман. Нуно сераш тунемаш кӱлмӧ кумылым ончыктеныт, мый декем темлымашышт дене лектынат. Чолга лувуйна – калыкыште сайын палыме Алена Яковлева – ӱшаным пуышо ӱдыр-рвезе-влак деке лектын, нуным иктыш чумырен. Тыге семинар-лабораторийна шочо. Уке, мый тушто ом туныкто, ме чыланат икте-весе деч тунемына, сылнымут нерген келгын мутланена, марий классикым шымлена, почеламут возымо йӧным шуарена. Самырык-влак моткоч шкешотан да чулым улыт, нерен шинчыше уке, сандене мыланем нунын дене моткоч оҥай, рвезе вий кумылым нӧлта. Нуно ик верыште тошкышташ огыт йӧрате, эре мом-гынат уым шонен луктыт. Тыге шочмо элым йӧратыме шӱлышан почеламут погыштым интернет кумдыкыш луктыч, шкешт йӱкын лудын пуышт.
Вес проектат – «Кугезе йӱксавыш» сылнымут-сылнысем кончыш – вашке гына шочо, тышке уста семче Иван ушнен. Тудын марий семӱзгар дене шокталтен колтымжо, поэт-влакын айдемын пӱрымашыж нерген шке почеламутыштым чон почын лудын колтымышт, мыйын шонымаште, ончаш толшо калыклан изишак вучыдымо, тунамак куандарыше лийын. Ты программым ме У Торъял, Морко районласе книгагудышто ончыктенна, школлашке лектын кошташ палемдыме. Икманаш, самырыкна-влак чынжымак йӱлышӧ кумылан улыт, книгамат лукташ тарваненыт. Мутлан, Вера Гордеева ден Виктория Матвеева кок книга гычынат луктын шуктышт, Алена Яковлева да Надежда Эмыкан нерген ойлышашат уке, нуно шкештат серат, семинарым вӱдышат тунем шуыныт.
– Поэт нигунам тып ок шинче. Тудын шӱмжӧ эре вургыжеш. Эре кычалеш. Сандене йоднем: поэзий дене улмыланда огыда ӧпкеле? Неле пагытыштыда тудо Тыланда полшен?
– Шарнеда Миклай Казаковын «Йӧратыме поэзий йолташем» почеламут корныжым. Кузе раш да чын каласыме. Йолташлан кузе ӧпкелет?! Поэзий неле пагытштат, куанен юарлыме татынат эре пеленет, эре чоныштет. Поэтын капыштыже кок чон ила: иктыже – тыглай айдемын, весыже – поэтын. Нине кок чон эре ваш-ваш мутланат, икте-весышт дене ӱчашат кунамже лыпландарат, кунамже ваш-ваш шортаренат налыт. Тыгай йолташан улмылан мый куанен веле илем.
– Юбилей кечын ме илыш корнынам шергалына. Эртыше гыч могай пагыт (тат) тачат Тендан чондам вӱчка, ырыкта…
– Нимынярат шойыштде, чон почын ойлем: эртыше пагытемын кажне татше, кеч-могай тудо лийже – чапле сеҥымашан але вожылтарыше йоҥылыш ошкылан – нимучашдыме шерге. Сеҥымаш кӱкшыт гыч ончен шинчымет годым, нерет кавашкыла ынже кадырге манын, илышгорно тыйым шӱртньыкта. Тунам, пӱйым пурлын, йоҥылышетым тӧрлаш пижат, тыгодым у вийым, у шыныкым погет. Сандене кажне татем– ойган ма пиалан – чыла шкемын, чылажат аклыме, перегыме да йӧратыме.
– Тендан почеламутда-влак марий лудшылан веле огыл, рушлашке кусарыме гоч моло калыкыкланат палыме. Финн-угор сылнымут тӱняште кугун пагалыме еҥ улыда. Кок тӱрлӧ саманын поэтше улыда. Кузе шонеда: творческий айдемылан (поэтлан) мо эн шергакан? Мо эн тӱҥ?
– Мыйын шонымаште, икте-весым палыме да шижме кумыл. Эскерен иленас: кӧ кузе шочмо калыкше верч тырша, кугезе тукымнан йылмыжым, эртымгорныжым арален мошта. Усталык деч шуко шога. Калык коклаште волгалтше сылнымут шӱдыр – тудо шкеже гына огыл, а шке калыкшын ужашыже. Сергей Чавайн, Кузебай Герд, Иван Куратов – марий, одо да коми писатель гына огытыл, нуно эн ончычак шочмо калыкыштын эргышт улыт, кузе шке калык тӱвыраштым пойдарат, тугак кугу эл Российнам утларак уланым, вияным ыштат. Садлан ме икте-весынам кусарышаш, кусарыме книгалам савыктышаш улына. Мый пытартыш жапыште коло утла тыгай книгам луктынам. Тидлан жапем арам каен огыл, шонем.
– Туге чучеш, пытартыш ийлаште Те почеламутым шуэнрак возеда. Ала йоҥылыш улам…
– Возаш возем, шуэракын савыктем. Мыйын почеламутем нигӧланат ок кӱл манын вуйым шиям гын, йӧршынак йоҥылыш лиям. Эре йодыт, эре вучат, теве «Ончыко» журналын тӱҥ редакторожо Игорь Попов кажне ужмаште тидын нерген ушештара. Айдемыже, витне, тыгай улам, серыме почеламутым шуктымо паша семын аклем, лектын ма уке ош тӱняш – тиде пешыже чоным огеш тургыжландаре. Но шкеже лым лийде серыше да савыктыше поэт-влакым пагалем.
– Поэзий шулдырыштыда эше муро иланен. Тидын нерген каласыза.
– Муро шагал возалтеш, тудым шкет шочыкташ ок лий. Семчына-влак кумылдымырак лийыныт, ала шке кӱлешлыкыштым шиждымылан, кумыл йӧрымылан кӧра, ала эше иктаж-мо. Но нуным нигунарат титаклаш ок лий. Кажне пагытын шке мурыжо, витне, тачысе кечылан вес муро-влак йӧрат.
– Мо мый эре поэзий нерген йодыштам… Кузерак ешда? Тазалыкда? Лӱмгече кумылда?
– Юмылан тау, чыла сай, моло семынак илем, моло семынак куанем да вургыжам. Ойгыраш амал уке-ла – ийготемлан ситыше тазалыкем уло, вачем дене эҥерташ – лишыл-влакем. А лӱмгече тудо мо – толеш да мурен-лӱшкен эртен кая, кажне кечына оҥай, кумыл нӧлтышо, илыш ямым шижыктыше лийже.
– Альбертина Петровна, тачысе илыш кечыланда келшыше могай почеламут корныдам ойырен каласеда?
– «Мурымо, шортмо да воштылмо
Эртыме корным шарнен…»
Йӧратыме…
Кӱчык йодыш – кӱчык вашмут
Пагыт – Таче
Тӱс – Шем тӱс
Пеледыш – Лишыл еҥын пӧлеклыме
Муро – Ачамын йӧратыме лудыш мурыжо:
«Мый тыгаяк шочынам,
Мый тыгаяк кушкынам:
Ончалам да воштылам да,
Савырнем да ошкылам».
Путырак чонжо когаргыме годым «шӱвалам да ошкылам» манеш ыле.
Поэт, писатель – Анна Ахматова. Семен Николаев.
Кочкыш – Эльвира шӱжаремын шӱрашан мелнаже
Вер – Шочмо верем
Лидия СЕМЕНОВА мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
