21 апрельыште Медведево район Пӱкшерме ялыште шочын-кушшо чолга да чулым ӱдырамаш, калык лӱмым нумалше «Весела кумыл» фольклор ансамбльын хормейстерже Юлия Ивановна Соломина 70 ияш лӱмгечыжым палемда.
«Весела кумыл» – ешем дене иктак
Заводышто тыршымыж годымак ты тӱвыра пӧртыш хормейстерлан толын да кызытат чон йодмо пашажым уло кумылын шукта. Сулен налме канышыш лекмекыже, ансамбльын репертуарыжым пойдараш да кундемжын йӱлаж ден тӱвыражым шымлаш жапым утларак ойыраш тӱҥалмыже эн лишыл пашашкыже савырнен.
– 1997 ийыште клубым ик жаплан вуйлаташ шогалмекем, илалшырак ӱдырамаш-влак ансамбльым чумыраш темленыт. Тыгай ойым мемнан ялын тале гармоньчыжо Виталий Малышев темлен. Тудын уке лиймекыже, шонымашыжым илышыш пуртышна, коллективнам «Весела кумыл» манын лӱмдышна. Август мучаште вате-шамыч репетицийыш погынаш тӱҥальыч, – палдара кызытсе Пӱкшерме фольклор пӧртым вуйлатыше Ирина Короткова.
Юлия Ивановна –коллективын ӱшанле участникше. Тудын ӱдыржӧ, веҥыже да уныкаже-влакат тиде ансамбльыште мурен-куштеныт. Юлия Соломина аважын мурымо мурыжым шуко пала. Кызытат тудо шке вел калык йӱла, тӱвыра дене кылдалтше муро, куштымаш дене репертуарым пойдара. Кугезе йӱла негызеш ямдылыме композицийже-влак дене «Весела кумыл» Йӱдвел Осетийыште, Архангельскыште, Озаҥыште эртаралтше тӱрлӧ конкурс да фестиваль гыч сеҥымаш дене пӧртылын. «Танцуй и пой, моя Россия!» фестивальыште, «Россия» выставке-форумышто марий койышым ончыктымышт волгыдо шарнымашым коден.
– Тӱрлӧ кундемыш лектын коштмо йоча-влакым марла кушташ, мураш эшеат тарата да марий йылмына дене мутланаш кумылаҥда, – ойла ансамбльын хормейстерже. – Йошкар-Ола гычат нылытын кушташ коштыт, тидыже мемнам пеш куандара.
Юлия Соломина ансамбльын сценылык вургемжат кундемын ойыртемжым почын пуышо лийже манын чот тургыжланен: пӱтынь район мучко, ик ялым кодыде, кугезе годсо чиемым поген коштын. Тыгодымак кидмастар, эмлызе, гармонист-влак нерген материалым поген. Тудын палемдымыж почеш, жапше годым ялыштышт 12 гармонист лийын.
Сӱан семым – балалайке дене
Клуб пелен балайкым шоктышо ансамбльым чумырашат ты чолга ӱдырамашынак шонымашыже лийын.
– Мемнан кундемыште ожнат балалайкым шукын шоктеныт. Тидым шотыш налын, районыштына чыла яллам савырнен лектынам. Индеш семӱзгарым муынам. Икымше мурым нелынрак тунемынна, а ынде икмыняр тӱрлӧ семым шоктен моштена, поснак сӱан сем пеш моторын йоҥга, – палдарыш чолга ӱдырамаш.
Кундемже да калыкше верч чонжо йӱла
Юлия Ивановна кеч-могай пашалан пижеш гынат, мучаш марте лийжак манын тырша. Тыгай улмыжланак кӧра тудым ялын старостыжо лияш йодыныт. Старостын полышкалышыже семын ялым тӱзатыме, кундемым чапландарыме шотышто тургыжланен. Тудын тыршымыжланак кӧра икмыняр ий ончыч урем корныш кугыжаныш программе почеш асфальтым шарыме, а ӱмаште ял покшелне чапле фольклор пӧрт шке омсажым почо.
– Пашаш толам да чыла нойымем, корштымемым мондалтеш, капкыл куштылеммым шижам. Балалайкым шокталтен, шуйдарен гына муралтен колтем, да чонем яндарештмыла чучеш. Теве могай улмаш семӱзгарын, мурын вийышт! – ойла уста артист, йӧратыме ава, кова да кугезе кова.
Мураш йӧратыше ешыште кушкын
Юлия Соломина Пӱкшерме ялешак шочын-кушкын. Цибикнур кыдалаш школышто «нылытан» да «визытанлан» гана тунемын, поснак математикым йӧратен. Изинекак мураш, кушташ кертын.
– Авамат чот мурен, балалайкым шоктен, ачам ден кок изам тале тӱмырзӧ лийыныт, а кочам шӱвырым оҥарен. Усталык шӱлыш нунын дечак, очыни, мыламат куснен. Авамын виян йӱкан улмыж шотышто кочам тыге ойла ыле: мыйын Анна ӱдырем муралтен колта гын, Тальянсола гыч Пекшиксола марте шергылтеш, – шарналта Юлия Ивановна. – Ачам ден авам иктаж витле сӱаныш миеныт, ачам тӱмырым кырен ярнен гын, тудым авам алмаштен. Сай тулартыш вате улмыж денат авам ойыртемалтын. Вес ялла гыч шуко ӱдырым ялыш марлан кондаш полшен. Теве, мутлан, Ондрий изай ден Клавий еҥгай кызытат пырля илат, 86 ияш улыт.
Муро чон сусырым эмла, маныт калыкыште. Юлия Ивановнан аважымат ойго мурыктен. Самырыкше годымак пелаш деч посна кодшо ӱдырамашлан пеҥгыде вий-куатан лияш пернен. Шкетынак кум йочам йол ӱмбаке шогалтен.
– Талукат пелаш ачам деч посна кодынам, изам-шамыч кумыт да шым ияш лийыныт. Пеленна кокам, ачамын акаже, илен, мемнам ончаш полшен, – ешарыш илалше ӱдырамаш. – Окса пешыжак лийын огыл, «Артекыш» каяш авам шым теҥгемат муын огыл.
Юлия Соломина икымше гана кугу сценыш кумшо классыште район кӱкшытан конкурсышто «Кеде» мурым мурен. Ош портышкем дене сценыш лекмыжым илалше еҥ кызытат сайын шарна. Ӱдырым аэропорт марте кокаже имне дене намиен коден, а Медведевыш автобус дене кудалын.
– Пиасирыш, Кугуваныш концерт дене коштынна, трактор тележкыш шудым оптена да шинчын кудалына ыле, – воштылеш Юлия Ивановна. – Ончыч калык пеш веселан илен, орол пӧртыш ӱдыр-рвезе-влак мураш-кушташ шукын погыненна. Марий сӱан дене шуко ӱдыр-каче ешым чумырен. Ик ял мучаш гыч весыш ончаш рӱж куржына ыле.
Заводышто
Лумшо класс деч вара Йошкар-Оласе технологический техникумышто тунемын.
– Кум классым тунемше авам кушко да кӧлан тунемаш колтымо нерген паленат огыл. Кызыт мый врачлан каем ыле, – манеш шкеже.
Техникум деч вара Пуым обработатлыше заводыш (ДОЗ) мастерлан пурен да 39 ий да 6 тылзе тыршен. Пашам ыштыме жапыштак 65 ияш ӱдырамаш Политехнический институтышто заочно шинчымашым келгемден.
45 ий пырля
Пӱкшерме ялын ӱдыржӧ эше школышто тунеммыж годымак Пележдӱр ял качын шинчашкыже пернен. Ӱдыр ончыкылык пелашыжым, Виталийым, армийыш ужатен. Пӧртылмекыже, кок йӧратыше еҥ пырля илаш тӱҥалын.
– Икте-весым умылен, ваш йӧратен, нылле вич ий иленна. Алёна ден Марина ӱдырна-влакым ончен куштенна, – чонжым почеш Юлия Ивановна. – Самырыкна годым эреак пырля мурен-куштен коштынн. Жапше годым вольыкым ятыр ончымо, авамлан презым, имньым пукшаш фермыш коштынна. Пелашем чыла пашам ыштен моштен, чыным йӧратен. Чаманаш кодеш, икмыняр ий ончыч мемнам коден кайыш, чон пеш коршта, но мом ыштет, илыш ончыко кая…
Калыкнан поянлыкшым аралымаште да тудым тукым гыч тукымыш шуен толмаште лаштыкнан тачысе унажын надырже моткоч кугу. Тудо кеч-могай ийготан денат мутланен да, кӱлеш шомакым муын, ты пашашке кумылаҥден мошта.
ВСТАВКА:
Юлия Ивановна, чапле лӱмгечыда дене шокшын-шокшын саламлена да пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмырым, ласка илышым тыланена. Тек чыла шонымашда шукталтеш да кумыл пашада чондам ырыкта.
Юлия Соломина:
– Шымле ияш улмемла огеш чуч, а теве иктаж-мо коршташ тӱҥалеш гын… Пӱртӱс деч вий-куатым налам. Кажне эрдене иктаж кум меҥгым йолын эртем, а игече мотор годым велосипед дене кудалышташ тӱҥалам. Физкультуымат ыштем, капкылым тарватылман. Пеленем илыше тукым шӱжарем дене пырля кастене уш-акылнам пудыратена: тӱрлӧ кроссвордлан, скандвордлан вашмутым кычалына.
Алевтина БАЙКОВА
Еш альбомжо гыч налме фото
