28 июнь – Самырык-влакын кечышт. Тидын вашеш республикын тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министржын алмаштышыже Николай Любимов дене вашмутланымашым темлена.
– Николай Иванович, тендам самырык чолга еҥ семын ончычсекак палена. Увер йогыныш эше школышто тунемме годымак ушненда. Молан тиде корным ойырен налында?
– Эше тӱҥалтыш класслаште тунемме годымак тӱрлӧ газет да журнал-влакын у номерыштым кумылын шергалынам. «Ямде лий» газетын, «Кече» журналын подписчикше ятыр ий лийынам. «Марий Эл» ден «Кугарня» газет-влакат мӧҥгыштӧ лийыныт, но нунын лудшышт варарак лийынам. Йоча жапыште марла гына огыл, рушла лекше газет ден журналла денат почтальоннам эреак вученам.
Марий радиом йӧратен колыштмо, телевиденийын передачыжым ончымо. Шарнем, «Шонанпыл», «Каша-малаша», «Пошкудем» але «Шӱмсем пӧлек» программе-влакым ончаш урем гыч пӧртыш лӱмынак куржын пурена ыле, пытымекыже, сурт пашам умбакыже ыштенна.
Очыни, лач тунам, йоча жапыште, тӱшка увер йӧн деке кумыл ылыжын. Шкеат паледа, мемнан пашаште кажне кечын мом-гынат уым пален налат, у еҥ-влак дене вашлият, иктаж-кушко миен толат. мылам тыгай сынан паша пеш келша..
– «Кидшер» интернет-журналым ышташ мо таратен?
– «Кидшер» интернет-журналым 2013 ийыште компьютер лингвист Андрей Чемышев дене ыштышна. Тудо Российын тӱрлӧ лукыштыжо илыше шочмо калыкнан илышыже да республикынан вияҥмыже нерген марий да руш йылме дене палдарыше сай шонымаш дене негызлалтын. Сайтышке увер-влакым гына огыл, марий йылме, тӱвыра дене кылдалтше материал-влакым темлена. «Кидшерышке» кажне ийын 125 тӱжем утла еҥ пура. Кызыт сайтым Марий Эл, Моско, Угарман, Пошкырт, Татарстан, Санкт-Петербург, Свердловск кундемла гыч лудыт.
– Таче – Самырык-влакын кечышт. Теат марий самырык тукымын марий мер ушемыштыже тыршенда.
– 2016 ийыште республикысе «ВийАр» ушемын председательжылан сайленыт. Тунам ушемым официально регистрироватлышна, самырык-влаклан ятыр акцийым, меропрятийым эртарышна.
Варажым шке проектем-влаклан пижым. 2021-2024 ийлаште «Мемнан мутна» проектым илышыш шыҥдарышна. Тудын дене келшышын, кажне ийын идалыкын мутшым ойыренна, тыге «ший», «ото», «мланде» мут-влак негызеш мероприятийлам эртаренна. 2022 ийыште Олык Ипай лӱмеш премийым, а 2023 ийыште ФАДН-ын самырык-влакын проектышт конкурсыштыжо икымше верым налынам.
Мер толкынышко ушнымо шкем вияҥдаш, еҥ коклаште кылым муын мошташ, ончылъеҥын качествыже-влакым шуараш полшеныт. Садлан, самырык-влак, лӱдын, вожылын ида шого, чолгарак лийза.
– Пытартыш жапыште самырык-влак шукынжо вес кундемыш каят. Тенданат тыгай шонымаш лийын докан? Марий Элыште таче самырык еҥлан кушкаш могай йӧн уло?
– Самырык тукымлан кызыт тӱрлӧ фонд, ведомство тӱрлӧ конкурсым эртарат, стажировко программе-влакым темлат. Мутлан, мемнан Тӱвыра министерствыште идалык тӱҥалтышыште Самырык-влакын каҥашыштым чумырымо, тудым мыланем вуйлаташ ӱшаненыт. Тушко театр, тоштер, рӱдер ден книгагудыла гыч латкум ӱдыр-рвезе пурат. Нунын дене пырля тӱрлӧ йодышым каҥашаш, мероприятийым эртараш палемденна. Тидыже кугыжанышын самырык-влакын шонымашыштым, темлымашыштым колыштмыжым ончыкта.
А вес кундемыш кайыме шотышто, илышыште кеч-можат шкенан, кажне еҥ, дене кылдалтын, илыме вер шотыштат тыгак: ала-кушко кайыме, кугу олаште але вес вере пашам кычалме да ыштыме нерген нигунам шонен омыл. Тидын шотышто калык арам огыл тыге ойла: «Кушто шочынат – туштак кӱлеш лийынат».
– Паша дене кушкаш шонышо самырык еҥ могай лийшаш?
– Паша деч лӱдшаш огыл, шке сомылым шот дене шуктышаш, муткучышым шижшаш. Лектыш лийже манме шонымаш дене тыршышаш.
– Николай Иванович, ынде икмыняр тылзе те тӱвыра министрын алмаштышыже улыда. Ведомствын пашаж дене эше министерствын пресс-службыштыжо тыршыме годым палыме лийында. Самырык еҥлан вуйлатыше лияш куштылго мо?
– Тиде вашталтышлан ямде лийын омыл ыле. Ончыч министерствыште эн самырык пашаеҥ лийынам гын, кызыт республикыштына министрын эн самырык алмаштышыже улам. Умылем, тиде кугу муткучыш.
Кажне тӱвыра тӧнежын вуйлатышыже, министерстве пашаеҥын профессионал йодышыжо эше министрын полышкалышыжлан ыштыме годымак пале лийын. У должностьышто тиде пеш кугу полшык.
Тачысе кечылан тӱшка увер йӧн деч посна мый книгагудо, тоштер-влакын, кугыжаныш архивын, Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше Валериан Михайлович Васильев лӱмеш марий институтын пашаштлан вуйын шогем. Кажне кечын тӱрлӧ сынан, южгунамже пӱсӧ, йодыш-влакым каҥашыман, решатлыман. Мыланем ӱшаныме кажне организацийыш миен коштынам, тиде кӱчык жапыште мылам кажне тӧнеж лишыл да йӧратыме лийын.
– Ик жап «Марий Эл» газетыште, вара Марий телевиденийыште пашам ыштенда. Садлан вуйын шогымо пашада тыланда палыдымыжак огыл докан…
– Шке жапыштыже газетыште, телерадиокомпанийыште пашам ыштыме министерствын пресс-службыштыжо тыршыме годымак пеш пайдале лийын. Журналист-влак дене «ик йылме» дене мутланенна, мом да кузе ышташышым шижынна. Кызытат тыге: тӧнеж-влакын вуйлатышышт, тӱҥ редактор-влак дене мо нерген каҥашена – раш палем, умылем.
– Паша корныштыда кӧ тыланда полша?
– Мыйын воктене эреак умылышо, полышым пуэн шогышо еҥ-влак улыт. Нуно тӱрлӧ ой-каҥаш денат, кӱлешан еҥ дене кылым ышташат полшат. Мыйын шонымаште, мемнан илышыш еҥ-влак ала-могай гынат миссий дене толыт: кӧжӧ молан-гынат туныкта, кӧжӧ мом-гынат умылаш полша. Кӧ гын кумыл паша, неле татыште полыш лийын, а кӧ гын неле жап дене кушкаш да шкем умылаш йӧным почын. Ончыч мый денем лийше да таче воктенем улшо еҥ-влаклан тауштем, поснак Марий Эл правительстве председательын алмаштышыже – тӱвыра министр Константин Анатольевич Ивановлан. Тудо самырык-влакын шонымашыштым илышыш пурташ эреак полша.
– Могай девиз кеч-могай пашаштат, илышыштат ончыко каяш тарата?
– Посна девизым палемден ом керт. Кеч-могай ситуацийыште тӱҥжӧ – айдеме кодаш. Шке пашам палаш, чын лияш, шочмо калыкнан тӱвыра поянлыкшым вияҥдаш йӧным ышташ.
– Николай Иванович, йоча пагытда гыч могай шарнымаш чондам ырыкта?
– Йоча пагытем шочмо У Торъял район Элеволко ялыштем эртен. Токтарсола школышто парт коклаш шичме, а вара Советский районысо Ӱшнӱр школышто шинчымашым погымо жап эн волгыдо шарнымашым коденыт. Школ пагытыште ялысе моло йоча семынак пӱя воктене модын куржталме, кӱтӱм кӱтымӧ пагыт кумылым нӧлтат. Тыгодым суртышто чыла сомылым ышташ полшымо.
Студент пагатымат порын шарналтем. Марий лирикын кызытсе ойыртемжым келгын шымлаш тӱҥалам манын шоненат омыл. Илыш-корныш шогалаш Марий кугыжаныш университетын туныктышыштлан тауштем.
– Яра жапым кузе эртареда?
– Яра жап шагал гынат, шкем шуараш, чоным кандараш тыршем. Книгам, профессионал литературым лудам. Мутлан, эрдене пашаш толмо годымат икмыняр лаштыкым лудам. Тӱрлӧ сынан кином ончем, йолташ-влак дене вашлийына, пӱртӱсыш лектына.
Алевтина БАЙКОВА
Фотом еш альбом гыч налме
