Сӧрал кружевам коклюшко дене пидмым, чыным ойлаш гын, телевизор дене веле ужынам.
А кунам У Торъял поселкышто илыше Светлана Баженован тидым ыштен моштымыж нерген ойленыт, пидын ончаш шоненак, тудын дене лӱмын палыме лийынам. Да шкеж нерген каласкалашат кумылем лектын. Светлана Леонидовна – профессионал кидмастар. Тудо шке жапыштыже Киров областьысе Советск олаште кружевницылан тунемын. Пытарымекше, вигак У Торъял поселкышко пӧртылын да верысе 23-шо №-ан ПТУ-што «Мастер производственного обучения» пашам шуктен, ӱдыр-шамычым кружевам пидаш туныктен. Кызыт гын ты училищыжат петыралтын.
Лӱмын келыштарыме
Тыге ик кечын Светлана Леонидовна деке мӧҥгышкыжак мийышым. Чонжылан келшыше сомылжым шукташ чыла шотыштат йӧнан лийже манын, шукерте огыл гына чоҥымо чапле пӧртыштышт марийже, Евгений Борисович, лӱмынак ик пӧлемым келыштарен да моло деч утларак волгыдым ыштен. Кабинет-пӧлем утыжым кугу огыл, но мо кӱлеш, манмыла, чыла кид йымалнак: пидшаш узорым пижыкташ да тидым ышташ станок, шӱртым опташ шкаф ден комод.
Кажныже тич темше
Ынде кажныж нерген ойлаш гын, мутлан, станокын тӱҥ ужашыже – олымым шӱшмӧ валик сынан кӱпчык. Тудыжым ӱдырамаш шкеже ыштен.
Комодым почын ончыктыш. А тушто кажне яшлыкым шӱртӧ дене темыме. Сайынрак ончальым гын, тӱрлӧ деч тӱрлӧ тӱсан веле огыл, эше тӱрлӧ сынан улыт ыле: йытын, порсын, мулине, мамык, мамык-кагаз гыч ыштыме. Шкенжын ойлымыж почеш, южыштым иктаж 10-15 ий ончычак налын.
– Кружевалан шӱртӧ шуко огеш кай, санденак изин-изин налме дене ятырак погынен. Ындыже тетла ом нал гынат, лиеш. Но ала-молан чон садак ум йодеш.
Шкеже тӱҥ шотышто йытын шӱртӧ гыч пидам. Шӱртым налме годым мый тудым шупшын ончем: кӱрышталтеш мо, шуйна мо але пеҥгыде – тергем. Вет шуйна гын, пидме годым узор мотор лиеш, а ыштен шуктымеке, пижыктыме булавке-шамычым кораҥдымеке, нуно шинчын кертыт. Тыге кружева йӧршын локтылалтеш, да шотыш кондашат неле лиеш, – рашемдыш кидмастар.
А ты пӧлемысе шкаф утларакше пидме кружева дене темше.
Икте гыч гына
Нуныж нерген поснак ойлыман. Мыняр улшо гыч Светлана Леонидовна икмыняржым веле лукто, да зал пӧлемысе диваныш, креслыш, эҥертышлашкышт, журналлык ӱстел ӱмбаке коктын оптышна гын, эсогыл верат ыш сите! Южыштым ӱмбала пышташ логале. Кажне пашажат сайын койжо, весе дене ынже петыралт манын, ну, тыршышна вет! Шарен оптен, мый ялт пӱжалт пытышым.
Мо оҥайже, коклаштышт икгайымак ыштыме ик кидпашажат уке. Чылажат, манмыла, «в одном экземпляре». Эксклюзив! А тиде теве мо улыт: иктыже весыж деч моторрак ӱстембалшовыч, йыргешке, квадрат, прямоугольник сынан салфетке, изи да кугурак, тыгак шарф сынан шӱша, галстук, жилетке, «кайык» … Тиде вет тынар шинчылташыже кӱлын!
Тыҥге савыралман, туҥге пӱтыралман
Кидпаша-влакым ончымеке, Светлана Леонидовналан мыят пидын ончынем манын ойлышым. Тудо уло кумылын туныкташ кӧныш. Мутат уке, тӱҥалтышлан – эн тыглайжым, плетешокым.
– Тудо кок мужыр коклюшко дене пидалтеш. Тиде шкешотан шнурок, тӱҥ узорын формыжым уша да нуным темаш полша, – рашемдыш кидмастар.
Вара, тӱҥалме узоржым локтылаш огыл манын, мый гын тушто репетиций семын ышташ тӧчаш шымак кӧнӧ. Вет тудо тынар шинчылтын, тыршен, а мый ик татыште чыла локтыл кертамыс! Санденак ӱдырамаш кӱпчыкын ик велкыже изи име-влак дене шӱртым пижыктен шындыш да кок велымат кок коклюшко дене ик узорым кузе пидаш лиймым ончыктыш.
– Пидме годым шӱртын кужытшо коклюшкын гай лийшаш. Тунам пӱтыркалаш йӧнанрак. Плетешок ӱппунем гай лийшаш. Моторын ончалтше манын, коклюшкым кажне гана савырал пӱтыралме деч вара шӱртыжым шупшылман, – мом кузе ыштышашым ончыктымыж годым ӱдырамаш лым лийде каласкалыш.
Мый, конешне, пеш тӱткын колыштым. Но вигак ышташ тӱҥалаш гала? Мом ойлымыжымат сайынже умылен шым шукто! Вара уэш шкеже пидын ончыктыш гын – парняже модеш гына! Кузе огеш лугалт, да коклюшко-шамычым йоҥылыш вес велыш савырен огеш пӱтырал манын, ӧрын ончен шогышым.
Ой, тидлан тынар мастарлык ден чытыш кӱлыт! Такше тӱрлӧ кидпашам ыштен моштем гынат, тиде ала-молан мыйынлык огылла чучо. Кеч кӱлынак тунемаш гын, ала шот лектеш? Маскамат кушташ туныктат да … Санденак мыят чот тыршенак пидаш тӧчышым. Тӱҥалтыште кажне гана паҥга-шамычым кушко савыралаш кӱлмым шонен-шонен ыштышым, да йӧсырак ыле. А вара писынак пӱтыркалымем гай веле чучо! Лекте ала-мо? Но сколко почешыжак пидаш?! Тидлан тунемман да тунемман!
Сколко, мый ынде палем – тиде ончыкылык кружеван схеме-узоржо, технический манме сӱретше. Кидмастар тудын почеш пидаш тӱҥалеш. Сколкым кагазыш але вичкыж картоныш сӱретлат да, точко-влакым ыштылын, тушко булавкым, изи имым, кередат.
Шкежат сӱретла
– Мый южгунам гына ямде схеме почеш пидам. Утларакше шке сӱретлем. Да шӱша, салфетке тӱҥ шотышто шкемын узорем почешак ыштыме улыт. Схеме тугакшат шуко гынат, садак эше весым сӱретлыме шуэш. Теве у узор денак ончыкыжым шканем жилеткым пидаш кумылем уло. Уке гын кызытсыже «изиэш кодын», – шыргыжал каласыш ӱдырамаш. Вара палдарыш: – Утларак чапланышылан вологодский кружева шотлалтеш. Молан манаш гын тушто фабрике але мартеат аралалт кодын да пашам ышта. А мый Киров областьысе Советск олаште кружевницылан тунемынам да санденак утларакше кукарский (ончыч Советск ола Кукарск маналтын) дене пидам. Тудо вес семынже «Вятское кружево» маналтеш.
Светлана Баженован пашаже-влак моткочак чаткан да мастарын ыштыме улыт, санденак кружеваже-влакым У Торъял районышто веле огыл, Йошкар-Олаште республик, регион-влак кокласе кӱкшытыштӧ эртаралтше тӱрлӧ мероприятий годымат выставкылашке ончыкташ чӱчкыдын коштыктат. Да кузе огыт наҥгай?! Нуным чыла вереат еҥ-влак куанен ончат, товатат.
Любовь Камалетдинова.
Авторын фотожо.
