«Кажне айдемылан ты але вес специальностьым Юмо так арам кучыктен ок пу, очыни», – ойла Кужэҥер эмлымверын акушер-гинекологшо, Марий Эл Республикын сулло врачше, Кужэҥер районын да посёлкын почетан еҥже Роза Андреевна Попова. Тудо ӱдырамаш-влакын тазалыкыштым аралыме, тукымыштым шуяш полшымо суапле пашаште 36 ий тырша. Кажне кечын гаяк тудын деке таушташ толшо-влак улыт. Владислав пелашыж дене коктын кок шочшым ончен куштеныт, йол ӱмбаке шогалтеныт. Алексей эргышт военный лийын гын, Марина ӱдырышт аваже семынак врач-гинеколог.
— Роза Андреевна, молан шке жапыштыже эмлыме пашан лач тиде направленийжым ойырен налында?
– Мый ончыч Йошкар-Оласе медучилищыште медсестралан тунем лектынам. Вара, 1978 ийыште, шочмо велыште, Йӱледӱр селасе эмлымверыште, кум ий пашам ыштенам. Тунам республикыште кызытсе гай азам ик вере огыл, эсогыл мемнан районышто кок вере ыштеныт – Тумньымучаште да Кужэҥерыште. 1979 ий шошын ик кечынже пеш чот поран тарванен ыле. Нимат койын огыл, корнат йомын – лум чот шынден. Райрӱдысӧ эмлымверыш миен шуаш йӧн йоммылан кӧра Йӱледӱрыштак азам ыштышылан полшаш логалын. Ик ӱдырамашыже Йывансола гыч лийын. А мый, самырыкет, азам тыштак ыштымыжлан куаненам веле. Врачна Мария Петровна Загайнова куанымем ужын каласыш: «Ораде, экстренно тыге азам ыштыме годым утларак шуко нелылык лектеш, лӱдыкшат уло». Санденак Кужэҥер гыч бригадымат ӱжыкташ логалын. Операцийлан мо кӱлешым пелен налын, хирург ден акушер-гинекологын кузе мемнан деке тунам толын кертмыштым омат шарне. Саде ӱдырамашет азам ышташ тӱҥалын, а схваткыже лийын огыл. Азажын вуйжо пижын. Врач-влакын темлымышт почеш мыланем ӱдырамашын мӱшкыржым кӱлеш семын темдаш логалын. Кызыт гын тыге ом ыште ыле, но тунам опытем лийын огыл. Юмо полшымо дене аза шочын возын, но тугай кандалге тӱсан лийын. Тудым тырлыктараш манын, искусственный дыханийым, вияш массажымат ышташ логалын. Аза ылыжын. А мый тидын деч вара шорташ тӱҥалынам. Мария Петровна палатыш пурен да кӧ шортмым умыленат кертын огыл. «Мом шортат, тый титакан отыл вет. Тиде ӱдырамашлан азажак огеш кӱл, сандене тудо эсогыл учётышкат шогалын огыл» манын, мыйым лыпландарен. Саде ӱдырамаш марийдыме лийын, а тунам ялыште тыгай койышым пагален огытыл. Но ме азам садак утарен коденна, эмленна.
Мо оҥайже, ты историйын мучашыжат уло. Ончылий У ий вашеш телефон дене ик ӱдырамаш йыҥгыртыш да вашлияш темлыш. Палемдыме верыш пелашыж дене кудал тольыч. «Шарнеда, мый тендан утарен кодымо саде ӱдыр улам», – мане. Ончылнем чылт таза, мотор ӱдырамаш шога. Шкежат кум шочшан лийын. Ик эргыже тыгак врачлан тунем лектын улмаш.
Варажым кум ий гыч Саратовысо медицине институтын педиатрический факультетышкыже тунемаш пуренам. Визымше курсышто Марий Элыште гинеколог ок ситым пален налмеке, республик гыч кум ӱдыр ты специальность дене ординатурыш тунемаш кайышна. Педиатр, акушер-гинеколог семын шинчымашым нӧлтенам. Ынде Кужэҥер эмлымверыш пашаш толмемлан 36 ий лиеш, эре ик верыштак ыштем. А 1993 ийыште УЗИ дене пашам ышташ тунем лектынам да ешартыш обязанностьым шке ӱмбакем налынам. 2013 ий гыч посёлкышто УЗИ кабинетым почынам.
– Кужу жап ты пашаште ыштыше специалист семын каласен кертыда, очыни: кызыт ялысе ӱдыр-влакын шкем ӱдырамаш, ончыкылык ава семын куштымо, аралыме шотышто шинчымашышт сита мо?
–¬ Нуно ынде утларак раскрепощенный улыт манын палемдыман. Интернет ты шотышто веле огыл, моло уверымат пален налаш йӧным ышта. Паша опыт гычат каласен кертам, ӱдыр-шамыч эр кушкын шуыт, ӱдырамаш лийыт. 12-15 ияшат азам ыштат. Ме кажне ийын школлаш тергымашым ышташ лектын коштына. 10-12, 15-17 ияш-влакым авалтена. Аваштынат ты шотышто шинчымашышт уло гын, пеш сай. Тазалыкышт нерген шонышо ӱдыр-влак садак эн ончыч врач деке каят, шке гыч эмлалт огыт толаше. Мый декем коштшо-влак нерген лач тыге каласем. Школ фельдшер-шамычат ты шотышто шинчымашым шарен толыт.
– Но южо ава-ача-влак коклаште шке шочшым чоткыдын кучаш манме шонымаш дене «Не дай бог, мӱшкырым сакен толат» манын лӱдыктышат улыт вет?
– Лач тыгай ача-ава-влакын ӱдырышт тыгай ситуацийыш логалыт. Таче эсогыл коррекционный школыштат ӱдыр-шамычын шинчымашышт уке огыл. Гигиеным эскерымыштат шижалтеш. Ялыштат ончычсо семын ӱдыр-шамычлан тынар шуко паша ок логал, ача-авалан фермыш монь полшаш кошташ ок кӱл…
– Таче врач, можыч, гинеколог семынат, обществын тазалыкше шотышто мо тургыжланымашым луктеш?
– Мыйын шонымаште, еҥ-шамычлан эн ончыч информационный стресс кугу лӱдыкшым ышта. Кажне кечын тӱрлӧ увер шуко лектын шогымылан кӧра еҥ-влак стрессым налыт. Мыняр шуко стресс, тунар шуко черым шке ӱмбаке погена. Таче тӱрлӧ пуалме, миомо, рак чер шукем толмаш утларак тургыжландара. Нунат стресс денак кылдалтыныт.
– А тыгай стресс ситуаций гыч лекташ манын, ӱдырамашлан, тыглай айдемылан мом ышташ темледа ыле?
– Тачысе кечын йӧн шуко уло. Таза илыш-йӱлат тидлан полша. Эрденак кынелын, зарядкым ышташ, йӱштӧ вӱд дене чывылалташ лиеш. Мый шкежат Порфирий Ивановын темлымыж семын эре йӱштӧ вӱд дене йӱштылалтынам. Ончыкыжым чыла сай лиеш манын ӱшанымашат кугун полша. Тургыжландарыше шонымашым шке кӧргыштӧ кучен, мӧҥгыштӧ шинчыман огыл, тыге нелырак гына лиеш. Черат талышна але ешаралтеш веле. Теве посёлкыштына фольклор ансамбльыш коштшо ӱдырамаш-шамычымак налаш. «Репетицийыш миенат, мурена, куштена, икте-весе дене мутланен, пайлалтын, чоным кандарен, мӧҥгыш лектын каена», – маныт.
Мый шкеже чотак сырем гын, чонем луштараш мӧҥгыштӧ пелашем уло. Амортизатор семын шонымем тудлан луктын каласем. Тудо мыйын марксизм-ленинизм шинчымашан, чыла умыла, колышт налеш. Кажне еҥлан иктаж-мо огеш келше гын, тидым луктын каласыманак. Колышт налше уке гын, пӱртӱсыш лектын кычкырлашат лиеш. Мурым мурымат полша. Икманаш, шке чоным, вуйушым луштараш кӱлеш. Тыгай годым черкышкат миен толаш уто огыл, тудо нигӧм шкеж деч ок шӱкал.
– Те моткоч сай да суапле пашам ыштеда гынат, южиктыжлан абортым ыштымым православий сулык семын онча…
– Ты шотышто мый батюшка дене ик ойыш шуынна. Тудо мыланем паша гычат каяш темлен ыле, но мый пашамым йӧратем, сандене коден ом керт. Вате-шамычланат ойлен воштылам: те абортым ыштеда, а мый сулыкым налам, сандене вес тӱняште, тендан йолдам кучен, садак лектам. А такшым мый декем толшо ӱдырамаш-влакым вашталташак тыршена. Ик ийлан лу-латик ватым азам кудалтыме деч шӧрен кертына. Жап эртымеке, нуно таушташат толыт. Теве кодшо шыжым ик вате Ростов область гыч толын да мый декем абортым ыштыме деч шӧрымылан лӱмын таушташ пурен. Кумло ий эртымеке, тудым шарнен кодын омыл гынат, уныкажын фотожымат луктын ончыктыш.
Сулыкан пашам ыштымем умылем, но Юмыжо мыланем могай специальностьым кучыктен пуышашым пален вет. Мутлан, Святой Лука нерген шуко лудынам. Тудым черке эсогыл канонизироватлаш тореш лийын, хирургий пашам шымлыме амал дене шуко колышо капым пӱчкедымыжлан. Кызыт врач-влакым канонизироватлаш огыт тӱҥал маныт гынат, тудо мыланем Святой Лука семынак кодеш. Тусо тамык гыч лектын ом керт гынат, таче мый, кажне эрдене кынелын, шагат наре кумалам. Тыгак абортым ыштыше кажне ӱдырамаш верчат.
– Кугурак ийготан ӱдырамаш-влаклан пешыже азам ышташ огыт темле. Чынак мо, аза тазажак огыл шочын кертеш?
– Тыште чынжат уло. Ийготым погышо ӱдырамашын тазалыкшат начарештеш, организмын куатше иземеш, азат тазажак огыл шочын кертеш. Кызыт тыгай сӱрет палдырна: кугурак олалаште ӱдырамаш-влак азам чынжымак варарак ыштат, ончыч нуно карьер верч тыршат. Паша опытыштемат азам 47 ияш ыштыше-влак лийыныт. Йочашт начар улыт манын ом керт. Но илышыште ситуаций тӱрлӧ лиеш. Мутлан, 42 ияш ик ӱдырамашын ик ӱдыр шочшыжо гына лийын, но тудыжымат машина тошкен. Шкет илаш огыл манын, моткоч азам ышташ кумылжо лектын ыле. Мый денем 16 ияш ӱдыр-шамычат азам ыштат. Южо сай мужыр пелашын чыла уло гынат, икшывышт уке. Кӧлан Юмо мом пуа вет…
– Ӱдырамаш мыняр чӱчкыдын гинеколог деке коштшаш?
– Идалыклан ик ганаже обязательно мийышаш: тергалташ, анализым сдатлаш, кӱлеш гын, УЗИ-м ышташ.
– Ӱдырамашлан тукымым шуйымо амал деч посна пӧръеҥ дене малымаш могай пайдам ышта?
– Пӱртӱсыштӧ тыге ышталтын: секс гормональный стрессым пытара. Половой илыш дене илыдыме ӱдырамаш-влак утларак тӱрлӧ чер дене черланат. А кӧлан тудо утларак але шагалрак кӱлмӧ шотышто сексолог-влак дене пырля каҥашыман, но тӱрлӧ приключенийлан кӧра гына тидым кычал коштман огыл.
Светлана Носова мутланен.
Еш альбом гыч налме фото.
