Оҥай еҥ дене вашлиймаш
– Пеледыш мыйын илышыштем эре лийын. Пакчаштына герань, флокс шуко шочыныт. Авам, шочмо Морко район Шеҥше ялысе аптекыште фармацевтлан ыштыше Ирина Васильевна Семенова, окна пеледышым ончаш пеш йӧратен, бегонийже пеш шуко ыле, но черланымекше, пытышт. Авамжат илыш дене чеверласыш, – теве тыгай изишак шӱлыканрак шарнымаш гыч тӱҥале мутланымашна.
Пазарыш!
Светлана Абрамова журналистлан тунемын лектын, ик жап «Кугарня» газет редакцийыште пашам ыштен. Вара, марлан лекмекыже да йоча-влак шочмеке, Оршанке район Ильинкыш илаш кусненыт. Йочасадыште ыштен, но кумылжо эреак пеледыш деке шупшын. Тыге тудо пакчаште пеледышым куштен ужалаш тӱҥалын. Шарналта:
– Пошкудо илалше ӱдырамашын мотор, ӧрыктарыше пеледышыже-влак шочыныт, тудо нӧшмым почто гоч наледа ыле, нигӧнат тыгай уке. Мыланем канде да шуналге тӱсан ирисын шоганжым пуэн, а ирис пеш писын шарла, луктын кудалташ чаманет. «Айда пазарыш каена, уто пеледышнам ужален, весым налаш оксана лиеш», – манам пошкудемлан, тудым виешак машинаш шынден наҥгайышна. Ятыр жап пырля ужалаш коштна, но вара тазалыкше лушкыш да чарныш.
Икымше кечынак Кугунур гыч Людмила Галкина дене палыме лийна, тудат икымше гана толын улмаш. Кызытат йолташ улына, ваш-ваш коллекцийнам вашталтылына.
Вара…
Ковидлан кӧра карантин тӱҥалын. Тунам Абрамовмыт нелылыкыш логалыныт: самырык еш оза кӱртньӧ омсам ыштымаште тазалыкше начареммылан кӧра паша гыч каен, а эр шошым Светланан пеледышыже-влак ужалаш шуын огытыл.
Районысо Калыкым социально аралыше рӱдерыш бизнесым тӱҥалаш соцконтракт почеш оксам йодын миеныт. Умылтареныт: шуко шочшан еш улына, огына йӱ, шот дене илена. Уло мо тыгай полыш? Мо сайже, негыз лийын – тунам росота-шамычым ончен куштеныт.
Нунылан 100 тӱжем теҥгем ойыреныт. Тиде окса дене ик КамАЗ шемрокым, тӱрлӧ нӧшмым, шуко-шуко кӧршӧкым, ӱяҥдышым налыныт, ик теплицым ешарен шынденыт. Икмыняр гана толын терген каеныт. Пел ийыште чек дене отчётым ыштеныт.
– Тиде шӱкалтыш лие. Кугыжаныш мыланна полшен, ӱшанен гын, тугеже умбакыже вияҥман, шоналтышна. Тыге мыят, Алексеят официально самозанятый лийна. – палдара С.Абрамова.
Умбакыже
Тылеч вара йыраҥыште кушшо пеледышым гына огыл, а пӧлемысым ончен кушташ тӱҥалыныт.Тӱҥ шотышто – традесканцийым. А ты пеледыш тӱрлӧ лиеда, иктаж 100 сорт уло. Пӧртын кокымшо пачашыже, самырык мужыр манмыла, «пеледыш пӧлемыш» савырнен. Йоча-влакын кушкын шумекышт, нунын малыме пӧлемышкат ныл кугу стеллажым пуртен шынденыт. Эше ныл теплицышт уло, туштат шукыракше – пеледыш росота.
– Вара семын мыланем мӧҥгыштӧ шыгыр лияш тӱҥале. Адакшым йӧндымӧ: налаш толшо-влакым кокымшо пачашыш кӱзыктыман, пӧлемла гоч эртыман, – каласкала Светлана. – Шонаш тӱҥална. Интернетыште Киров олаште пеледыш студий улмо нерген пален нальым. Тушко кудална.
Тусо студийым вуйлатыше Марина Малых пеш порын вашлийын, чыла каласкален, ончыктылын умылтарен. Тушеч эшеат кумылаҥын толмекышт, Йошкар-Олаште шкеныштын пӧлемыштым почыныт, «Традесканций» манын лӱмденыт.
Кызыт
Студий мо дене ойыртемалтеш? Паша радам дене: тыште, мутлан, кевытысыла эр гыч кас марте от шинче, шагатым шке палемдет. Но эн тӱҥжӧ – налше-влаклан йӧнан: кушкыл-влакым кучен ончен, савыркален, вожшым терген, изиракшым я кугуракшым ойырен кертыт. Тыште моткоч шуко пеледыш! Мыняре? Тӱжем утла чай. «Мый шотлашыжат лӱдам, – воштылеш Светлана. – Мӧҥгыштӧ тӱҥ шотышто шарлыше, маточный манме пеледыш-влак улыт гын, тыште – ужалышашлык-шамыч».
Тӱҥалаш, мутат уке, лӱдыкшӧ лийын. Икымше ийынже иктат ок тол гынат, мый ямде лийынам, ойла пеледыш оза. Но налше эреак шуко, уверым тӱрлӧ вере ужыт. Кумло градус йӱштыштат налаш толыныт: машина дене толшыжлан кагазеш пачаш-пачаш пӱтырен колтен, кӧжӧ коҥгылайымаке чыкалтен каен.
– Оҥайже: шоҥго-шамыч толыт да ончен коштыт-коштыт да маныт: «Ой, шерге!… Тыгайым мый пазарыште 50 теҥгелан налам». Нунылан ойлем: «Мыйже ярат пуэн кертам. Те вет пенсийым налыда, а тиде мыйын пашадарем. Мый пеледышым ужалем – тугеже кевытыш кочкаш налаш каен кертам, ом ужале гын, значит ом кай», – тыматлын умылтарем. Вара шып гына колыштын шинчат, – Светлана моткоч лыжган мутланымыже пеш келша.
Сандене студийыште «Пеледышым алмаштымаш» яра акцийым эртарат. Кок арнялалан ик гана. Толшо-влак икте-весышт дене уто пеледышыштым алмаштылыт. Клиент-влак пеш куанат, тауштен каят.
Пелаш
Алексей Абрамов – Шернур район Лажъял гыч. Морко ӱдырым налын да тудын пеҥгыде, ӱшанле пелашыже да полышкалышыже лийын. Тидын нерген Светлана каласкала:
– Тудын пашаже – ужалаш. Алексейлан кудалышташ, еҥ-влак дене мутланаш моткоч келша. Южгунам манеш: «Мый тиде пеледыш нерген тыге ойлышым. Чын ойленам?» «Уке, – манам, – шоякленат». Чыла йодыштеш, мый умылтарем. Вара весканаже уэш тӧрлатен ойла шке йоҥылышыжым. Пазарыште пеледышым пӧръеҥ ужала гын, калыкшат тудын деке шукырак толеш.
Тылеч посна Алексей Вячеславович стеллаж-влакым, гипс гыч ойыртемалтше кӧршӧклам ыштылеш.
Тыгак пеледыш-влакым йодмо почеш намиен пуа, кӱлеш гын, пачерышкак пуртен кода. Апрель гыч сентябрь марте, тӱрлӧ олала гыч толшо йодмаш почеш, посылкым колтедылеш, тиде паша арулыкым йодеш. Но Алексей чылажымат шот дене ышта. «Теве тыште, тыште, тыште пеледышна-шамыч илат. Эх, икана чыла вере ончал савырнышаш ыле», – Россий картым ончыктышыла ойла, – пелашыжын мутшылан воштылалын колта самырык ӱдырамаш.
Светлана
Светлана нимогай курсым да монь пытарен огыл. «Кушеч тый чыла палет?» йодмылан «Мый пеледышым моткоч йӧратем» манын вашешта. Шкенжым цветовод-любительлан шотла. Пеледыш-влакын лӱмыштым мыланем гын каласаш неле, а тудын йылмыжат ок пиж. Чылажымат эркын-эркын шке гыч тунемеш. Мутлан, темла: пеледышыш вӱдым утыждене шавыман огыл, тиде эн кугу йоҥылышлан кӧра 90 процентшын вожшо шӱеш.
Эн тӱҥ пашаже – кок вережат, мӧҥгыштӧ да студийыште, жапыштыже вӱдым шаваш. Южгунам монден колта я пагыт шыгыр лиеш, йӱдымат кынелын оптен коштеш. Нуно чонан улыт, манын шыргыжалеш. «Кутырет?» – йодам. «Южгунам. Кунам черланен да монь колтат», – вашешта.
Пеледышат черлана, стрессымат налеш, весе деке ушкалашат йӧрата.
– Тыгай годым обработкым ышташ перна. Кӧ пеледыш дене шогылтеш, черле улмыжым вик ужеш да вескана налаш ок тол. Пеледыш – мемнан сатуна, – ойла Светлана Рудольфовна.
– Традесканций шуйналтын кечалтын кушкеш. А ойлат… – йодышемым пуэн шым шукто, кӱрльӧ:
– Мый палем, мо нерген ойлынеда. Мужегон але сурт гыч пӧръеҥым поктен колтышо, маныт. Но мый тидлан ом ӱшане. Мыйын ешыштем теве – кум пӧръеҥ!
Кум пӧръеҥ
Тиде: еш оза Алексей Абрамов, 16 ияш Талвий да 8 ияш Алеша. Эше 12 ияш Марина да 4 ияш Настюша кушкыт.
– Талвий тале, виян рвезе лийын кушшо манын тыгай лӱмым пуэнна. Ачажын лӱмжым пуаш ок лий маныт гынат, кокымшо эргынам Алёша манын лӱмдышна, улытыс тыгай кок пачаш лӱман-влак, мутлан, элнан президентше. Ӱдырна шочмек, мотор ӱдырамаш, туныктышем Малина Александровнан лӱмжым пуынем ыле, но пелашем Маринам ойырен нале. А Настя – тек тыглай, руш йомакысе гай лӱм лийже шонышна.
Алёша И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын национальный гимназийыштыже баян дене, а Марина тыштак фортепианом шокташ тунемыт. Талвий ты гимназийыштак актёр классым тунем пытарен.
– Изишт годым нелырак лийын, кызыт эн кугу полышкалышына-влак улыт. Пакчаште чыла ышташ полшат. Икте-весыштым ала-молан туныктышын койыт. Нуным ончаш пеш оҥай!
Марина, кушкын шумекыже, флорист лияш шона. Кызыт кажне пеледышым ниялткала, ӱпшынчеш, очыни, мыйын йӧратымашем тудын дек кусна, палемда ава. Настя ден Алёшикат кеҥежым мотор пеледыш йыр эре лейке дене коштыт. Талвийын пӧлемысе окнаште – эреак ойыртемалтше пеледыш.
Шуко шочшан еш мӧҥгыштӧ шинчаш ок йӧрате. Чӱчкыдын пӱртӱсыш лектыт. Нунын палатке, аптечке, одеял, эҥырвоштыр-влак эре ямде кият. «Куш каена?» – «А кеч-куш!» – чыланат шинчыт да кудалыт. Тений икымше гана шке машинашт дене кужу корныш тарваненыт, Санкт-Петербургыш миен толыныт. Кузе шонеда, эн ондак кушко каеныт? Уке, Эрмитажыш огыл, а Петр Великийын Ботанический сад тоштерыш! Тушеч да корнымбалсе пеледыш кевытла гыч багаж тич коллекционный пеледыш-влакым оптен конденыт.
Л.СЕМЕНОВА
Фотом еш архив гыч налме