Лӱмгече
«Пашашке кажне кечын куанен толам…»
Марий Элын сулло журналистше Лидия Семёновалан – 60 ий
Ӱмыр мучко газет пашаште: «Ямде лий» йоча газетыште 28 ий тыршен гын, 23 ийже – тӱҥ редакторлан, самырык-влакын «Кугарня» газетыштышт 6 ий ыштен гын, 1 ийже – тӱҥ редакторлан… Но тудо шке паша корныжым «Марий Эл» (тунам «Марий коммуна») рӱдӧ марий газет гыч тӱҥалын да ӱмаште угыч тышке пӧртылын. Марий Элын сулло журналистше Л.В.СЕМЁНОВА дене лӱмгечыж вашеш мутнам вашталтена.
– Лидия Васильевна, «Марий коммуна» газетыш икымше гана пашаш толмыда мо дене шарнымашеш кодын?
– Мый тышке Марий кугыжаныш универстетым тунем пытарыме деч вара 1985 ийыште тольым. Серыш дене пашам ыштыме отделыш нальыч. Отдел вуйлатышем Галина Антоновна Чубарова (Якаева) ыле. Редакций илышыш шыҥаш, шкем кузе кучаш, пашам чаткан ышташ тудо туныктен. Тынар ий эртымеке, йӧн дене пайдаланен, таум ыштем. Тудын дене тачат вашлийын мутланена. Мылам тунам журналист пашам ышташ логалын огыл. Газетыште лекше шылталымашан статья почеш министерстве ден ведомствылашке серышым колтен увертаренна да толшо вашмут дене газет гоч палдаренна. Лач тиде паша кокла гыч чонем йодмо почеш илыш гыч зарисовкым возенам ыле, да тудо газетыште лекте. Ала тунам журналист семын возен кертмемым утларак ончыктем гын, рӱдо газетыштак кодам ыле.
– А молан ышда код, вет икымше возымыдак ӱшанаш лийме нерген шижтарыш?
– Пел ий утларак ыштыме деч вара 1986 ий шошым «Ямде лий» газетын редакторжо Алексей Михайлович Юзыкайн мыйым пашаш ӱжӧ, пионер илыш отделым вуйлаташ ӱшаныш. Вет студент годым тушто, лач ты отделыште, практикым эртенам. Ты пашам тунам пенсийыш кайымыж деч ончыч Анна Ивановна Петухова шуктен. Лач тудымак кугу букван туныктышемлан шотлем: чаткан возаш веле огыл, илышлан туныктен, пашалан ямдылен. Кокымшо авам семынак чучын мылам. Да тудын пашажымак шуяш логале. Адакше журналист семын командировкыш лекмыже мом шоген! Районышко миен, кажне гана школыш, йочасадыш пурымо, вет йоча газетын тӱҥ лудшыжо – тушто. Нунын дене кутырен, газетыш возаш кумылаҥдыме. Йоча-влак дене ышташ мылам келшен. Вара шке йочам-влак дене кок кутышын шинчышым.
– А ты коклаште редакцийыштыжат изи огыл вашталтыш лийын докан?
– Тӱҥ редакторна Алексей Михайлович рушла лекташ тӱҥалше «Родничок» йоча газетыш эше ондакак кусныш, тудым ответственный секретарьлан ыштыше Геннадий Валериянович Алексеев алмаштыш. Вара тудат Москвасе совпартшколыш тунемаш кайыш. Редакторлан Геннадий Леонидович Сабанцевым шогалтышт. Геннадий Валериянович, пӧртылмекыже, Марий туныктыш институт пелен «Марий Эл туныктышо» журналым лукташ тӱҥале, тӱҥ редакторжо лие. Йоча дене шинчыме жапыштак мыйым марий йылме дене редакторлан ышташ ӱжӧ. Айдеме семынат, возышо семынат тудым пагаленам гын, тореш шым лий. Йоча газет дене таҥастарымаште ты журнал шымлен ончалмым, педагогикым палымым йодын, но мылам туштат пашам ышташ келшыш. Журналже гына окса уке жапыште петырныме гай лие, вара руш йылме дене гына лекташ тӱҥале. Сандене ик ий гыч тушеч кайышым.
А «Ямде лий» газетыште весе-влак ыштеныт, вер лийын огыл. Но тылеч ончычрак самырык-влаклан «Кугарня» газетым лукташ тӱҥалыныт ыле. Тӱҥ редакторжо Александр Саликович Абдулов мыйым 1992 ийыште обозревательлан нале. Да, мо шонеда, вигак школ темым кучыктен пуышт. Но тыште кумыллан лишыл моло теме денат возаш лийын – тидыжак келшыш.
– Самырыклан самырык нерген возаш кузе ок келше?
– Тидын дене веле огыл. Коллектившак творческий шӱлышан лийын. Возымо кокла гычак почеламутым лудыт, уна-шамыч толыт, гитарым шоктат ыле. Але теве журналист материалжым возен ок пытаре, а тудлан иктаж-кушко каяш кӱлеш, сандене шке шонымашыжым ойлен кода да весылан мучашлаш ӱшана. Тыгайже эше кушто лийын кертын, ала. Тыгак кажне журналистын шке стильже улмо келша ыле. Тӱрлӧ савыртышан вуймут, предложений кумылым савыреныт. Таҥасен, ӱчашен ыштыме. Тыште, мутат уке, тӱҥ редакторна Александр Саликовичын моштен виктарымыже палдырнен.
– Вара уэш йоча газетыш, но ынде тӱҥ редакторлан ӱжыныт?
– Тунам «Ямде лий» газетын учредительже Образований министерстве ыле. Мыйым министр Геннадий Михайлович Мустаев приказше дене нале. «Марий ӱдырлан кумда корным почына», – мане. Тиде 1997 ийыште лийын. Геннадий Михайловичым тачат ола уремыште ужам. Велосипед дене кудалмыжым куанен ончен кодам. Кугу ийготан гынат, шкенжым формышто куча. Вашлийме годым мутланенат налына.
Но неле пагытыште мый вуйлатыме пашаш логальым. Газет редакцийым унитарный предприятийыш савыраш тӱҥальыч. А мо тыгай унитарный предприятий? Редакцийлан кӱлшӧ средстван тӱҥ ужашыжым кугыжаныш пуа, моло роскотлан шке кычалман. Йӧра, кугу газет-влак рекламым ыштен кертыт. А йоча изданийлан кӧ рекламым пуа? Тӱрлӧ учреждений ден министерствылашке сӧрвален лекташ пернен. Тау, шӱкалын огытыл, кертмышт семын полшеныт.
– Но тыге кычал толашыме оксаже ситен мо?
– Уке, конешне. Арендылан тӱлен шуктыдымыланна кӧра Печать пӧртын тунамсе вуйлатышыже Александр Николаевич Самсонкин судыш пуэн ыле. Но тудо ӱжыктыш да тыгак мане: «Лӱдыктышашлан огыл, полшынена да судыш пуэна. Тек кучем ден учредительда-влак кӱшнӧ шоналтат да национальный йоча изданийлан оксам пуат». Сандене тыгеат шоналтенам ыле: сӧрвалыктен пуымыжо але суд гоч полшыктымыжо кӱлешанрак?
– Илышыже тыге веле огыл таптен докан?
– Мыйым вет пӱрымаш эше ик гана «Кугарня» газетыш конден, но ынде тӱҥ редактор семын. Тунам «Ямде лийыш» угыч Алексей Михайлович Юзыкайн вуйлатыше семын пӧртыльӧ. Тиде 2002 ий ден 2003 ий коклаште, эшеат тургыманрак пагытыште, лийын. Кучемым Леонид Маркелов вуйлаташ тӱҥалын ыле. Калык марий съездым поген да тудлан ӱшаныдымашым луктын каласен. «Кугарня» газет тидым ончыктыде кертын огыл. Ситартышыжлан ме погынын резолюцийжым савыктышна. Эрлашымжак мыйым кучемыш ӱжыктышт да вес редакторым кычалме нерген увертарышт. Тунам печать пашам вуйлатымашкат печать пашам палыдыме-влак толыныт да нигӧ деке миен кутыраш ыле. Ты амал денак мыйым кораҥдышт. Но йоча газетыште ыштыме опытем шотыш налын, угыч «Ямде лий» газетыш пӧртылтышт. Ту жаплан Алексей Михайлович газет паша гыч пенсийыш кайыш. Теве тыгеат тапталтме.
– Пӧртылаш йӧным пуымышт дене чын ыштымыштым вараже умыленыт, векат.
– Ту жаплан мый шке пашамым паленам. У жапыште у семын илаш, проектым возаш тунемна. 2007 ийыште республикыштына икымше гана регионал юнкор слёт эртыш. Тудлан Алексей Михайловичынак угыч лукташ тӱҥалме, а ту жапыште Антонида Николаевна Шакирован вуйлатыме «Пионер йӱк» («Солнышко») журнал вуйын шогыш. Тудо республикыште эртарыме Сылнымут идалыклан келыштаралте. Но вес ийын ала-могай амал дене лийын ыш шу, да учредительна – ынде Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерстве – юнкор слётым ончычсо семынак «Ямде лий» газетлан эртараш шӱдыш. Ончыч тудо тӱҥ шотышо ваш-ваш палыме лийме шот дене да эн шукыжо кок кече эртен гын, ме палыме поэт-писатель-журналист-влак полшымо дене тунеммаш да лончылымаш семын, санденак кажне ийын гаяк арня але лу кече дене эртараш тӱҥална. Сандене роскотшат кугу лийын. Тидлан верч, тӱрлӧ проектым возен, оксам кычалаш логалын. Кунам тыгай кугу пашам шуктет, ончыкылан ыштет. Тудын лектышыже иканаште огыл, а илен-толын палдырна. Теве тыгак вара Владимир Матвеев, Виктория Мамаева, Ирина Петрова, Алина Семёнова, Анфиса Усолова гай палыме поэт, журналист, мурызо-влак ош тӱням ужыч. Нуно чылан ты слёт гоч эртеныт.
– Эше мом палемдаш кӱлешлан шотлем: лач ты жапыште газетда у тӱсым нале.
– Да, тудо ондакше шеме-ошо, вара кок тӱрлӧ чиян лектеш ыле, а ме тӱрлӧ чияным да сай кагазеш лукташ тӱҥална. А тидлан ик ий веле огыл сӧрвален кошташ, бюджетыш пуртышашлан ик серышым веле огыл возаш логалын. Тыршымына арам ыш лий, шонем. Кызыт тудым кидыш налын лудаш шукылан келша. Йоча газет ончалтше, лудалтше да йочалан келшыше лийже манын, шуко ышталте.
– Ынде илыш корныда угыч рӱдӧ «Марий Эл» газетыш кондыш, да так огыл, шонем.
– Кушеч паша корным тӱҥалынам, тушкак пӧртылынам. Южгунам тугеат чучын колта, пуйто тышеч мый нигушко каенжат омыл, ыштыме веремже гына тӱрлӧ лийын. Тиде сайлан але осаллан… Но мый тыште ала-молан утларак эрыканла чучам. Ала мылам тыште возаш йӧн утларак пуалтеш, ала вуйлатыме пашаште ноенам… Но кызытсе пашаш мый кажне кечын куанен толам. «Ямде лий» ден «Кугарня» газетлаште ышташ тӱҥалмем годымат тыгаяк шижмаш лийын. Но «Марий Эл» газетыште – поснак. А возашыже «Ямде лий» гыч тӱҥалынам, эше Морко район Шеҥше школышто тунеммем годымак. Да туштак возымо мастарлыкем куштенам. Вара «Кугарня» газетыште таптенам. Ынде «Марий Эл» газетыште умбакыже кушкаш, тӱҥалтыште мом ыштен шуктен омыл, тудым илышыш пурташ жап толын шуын. Вуйлатыше семын огыл, а возышо семын. Да журналист семын веле огыл, прозаик семынат. «Йӧрате мыйым! Йӧрате..» (2012 ий, тидлан М.Кастрен ушемын премийжым налынам) да «Сӱанлык тувыр» (2019 ий) кок книган авторжо улам. Ты пашамат умбакыже шуйымо шуэш. Адакше мый тыште сылнымут йодыш денак редакторлан шотлалтам. Сандене пашамым сайын шукташ Юмо гына полшыжо!
– Меат Тыланда тидымак тыланен кодына.
– Тыландат Юмо полшыжо!
Юрий Исаков.
Снимкылаште: Л.Семёнова; шочмо сурт пелен.
