«Шого, газетлан сниматлет гын, сайынрак чиен лектам», – илалше ӱдырамаш кошарварняж дене рӱзалтыш да пу капка вес велне йомо. Икмыняр минут гыч, чынак, вес вургеман лекте. Шыргызалза, фотом ыштем манмекем, кидысе тояжым ӧрдыжкӧ колт кудалтыш. «Тоя деч посна, моторым сниматле», – пеҥгыдын мане да камерыш ончале. Икмыняр кадрым ыштымекем, фото-влакын кузерак лекмыштым ончальым да, нимучашдыме келге шинчаончалтышыжым аклен, вот тиде койыш, вот тиде кова манын, марий ӱдырамашын шкешотан ойыртемже шотышто кугешнен шоналтышым.
Мария Иванова (снимкыште) Звенигово районысо Нурдамучаш ялыште шочын кушкын. Кужмарий ял шотан илемышкак пурышо Изи Кожвожыш шкеж деч кок ийлан кугурак качылан марлан лектын. Тудо жапыште шагал огыл оръеҥ ден каче возалтде иленыт, а нуно мужыраҥмыштым закон дене пеҥгыдемденыт. Мария Артемьевна ден Василий Николаевич сарын шочшыштлан шотлалтыт: озавате 1935 ийыште шочын гын, суртоза – кок ийлан ондакрак. Вате-марий Ивановмыт ӱмырышт мучко верысе «Нуктужский» колхозышто тыршеныт: шокшо пагытыште умлам онченыт, йӱштыштӧ – шала пашашке коштыныт. Кок йочам, ӱдыр ден эргым, ончен куштеныт, йол ӱмбаке шогалтеныт. Кызыт М.Ивановам ныл уныкаж ден уныкаже-влакын шым шочшышт «ковай» маныт.
– Самырык жапем пеш неле пагытыште эртен. Чот шуко ужаш, чот шуко чыташ логалын. А мыняр да могай пашам ыштыме – радамленат от пытаре. Юмылан тау, илен лекме… Кызыт тидын нерген шарналтымемат огеш шу, – илыш корныж нерген каласкалаш йодмемлан пеҥгыдын вашештыш пашан ветеранже. – Тиде суртышто шкет кодынам: пелашем илыш гыч каен, Светлана ӱдырем Ӱлыл Памъялыште, Василий эргым Кужмарий селаште еш пыжашыштым чоҥеныт. Йол ӱмбалне эше шогылт кертам гынат, ӱдырем шкеж деке илаш наҥгаен. Но шӱм-чонем тышкак ӱжеш. Изи Кожвожыш пенсийым налме кече, пайрем вашеш эре толам да арня мойн илем. Ялыш канде тулым пуртымо, сандене коҥгаш олташ огеш кӱл, пӧрт шокшо – иле да иле веле. Кызытше Кеҥеж Миколылан толынам. Сортам шке суртыштемак чӱкташ кӱлеш, шонем.
Туге, Мария Артемьевна дене май мучаште вашлийынна. Игече йӱран да юалге ыле гынат, ӱдырамаш, вуйым шупшде, уремыш лекте, мутланыш, а утларакше, конешне, мыскарам ыштыш – оҥай ойсавыртышыже-влакым колын, илалше еҥ ончылно шкем кучен кертде, икмыняр гана утен каенат воштыльым. Тыгодым тудын илышым моткочак йӧратымыжым шижым. Тидыжым йырвелым йӧршын вес шинча дене ончымыжат, пошкудыжо-влак, поснак 90 ияш Елизавета Фёдоровна Иванова, дене кумылын мутланымыжат, чайым йӱаш пагален ӱжмыжат пеҥгыдемдышт.
– Кӧ пала, эше мыняре илаш кодын… Но мый эше самырык улам, 22 октябрьыште 87 ийым веле темем, – чеверласымекат, мыскарам ышташ шотым муо Мария Артемьевна.
Ӱдырамашын ойжо дене тӱрыснек келшем, вет илышыште могай шонымаш дене илет, шкем туге шижат, шкем туге кучет. Сандене Мария Артемьевналан тазалыкым, пиалым да мыскара кумылжым араленак кодаш тыланем.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
